نخ اسپاندکس یا لایکرا چیست؟ روش تولید نخ اسپاندکس چگونه است؟
نخ اسپاندکس یا لایکرا نوعی الیاف مصنوعی هستند که بر پایه ی اورتان تولید شده و به آن ها پلی اورتان گفته می شود. این نوع نخ در برابر حرارت، نور، اسید ها و اکسیداسیون مقاومت خوبی داشته و حالت کشسانی دارد. از این رو، در صنعت نساجی و پارچه بافی کاربرد فراوانی دارد.
از این نخ برای تهیه ی لباس هایی مانند انواع جوراب، پیراهن، دستکش، بانداژ مورد استفاده در صنایع پزشکی، لباس های ورزشی، سویشرت، لباس مخصوص شنا، روپوش، مچ بند، زانو بند، لباس فضانوردان و … استفاده می شود.
سطح کیفی، مشخصه های کمی، نمره نخ، تعداد فیلامنت، حجم سفارش مشتریان، شرایط رقابتی بازار و … از جمله مولفه هایی هستند که در تعیین قیمت خرید و فروش این نوع نخ نقش دارند. در این مقاله از نشریه علمی جهان شیمی به معرفی این نوع نخ، ویژگی ها، کاربرد، روش تولید و … می پردازیم.
نخ اسپاندکس یا لایکرا چیست
این نوع نخ اولین لیف فیلامنتی است که در سال ۱۹۵۹ توسط شرکت دوپونت آمریکا، توسط توسط شیمیدانی به اسم جوزف شیورس Joseph Shivers و به صورت تجاری و انبوه تولید شد. نخ اسپاندکس (spandex) ، نخ لایکرا (lycra) و الاستان (Elastane) نوعی از الیاف مصنوعی هستند که بر پایه اورتان بوده و به آن ها پلی اورتان می گویند.
در دنیای تجارت نام برند ها نقش موثری در معرفی و فروش محصولات دارد. تا جایی که اغلب نام اولین برندی که یک محصول جدید را تولید می کند روی آن می ماند و مصرف کنندگان آن محصول را به همان نام می شناسند.
این قضیه درباره نخ های لایکرا و اسپاندکس نیز صادق است. لایکرا و اسپاندکس نام دو برند تجاری است که روی الاستان ها، کش ها و یا به عبارتی روی پلی اورتان ها گذاشته شد.
این الیاف را در آمریکای شمالی با نام اسپاندکس و در قاره اروپا بیشتر با نام الاستان می شناسند. در کشور های ایرلند، اسپانیا، برزیل، انگلیس، آرژانتین، استرالیا، نیوزلند و اسرائیل بیشتر از لغت لایکرا برای معرفی این نخ ها استفاده می شود.
قیمت خرید و فروش نخ اسپاندکس
قیمت نخ اسپاندکس در بازار خرید و فروش تحت تاثیر عوامل گوناگونی مانند سطح کیفی، مشخصه های کمی، نمره نخ، تعداد فیلامنت، حجم سفارش مشتریان، شرایط رقابتی بازار و… است. البته در سال های اخیر نوسانات قیمت نخ بسیار شدید تر بوده که یکی از مهم ترین دلایل آن نوسانات قیمت ارز بوده است.
نخ اسپاندکس چه ویژگی هایی دارد
این نخ از ویژگی ها و خصوصیات بسیار زیادی برخوردار است که البته شاید بسیاری از افراد از آن آگاه نباشند. از این رو، در این قسمت از مقاله به معرفی ویژگی ها و خصوصیات این نوع نخ می پردازیم.
- قابلیت کش آمدن به اندازه ۴ الی ۷ برابر طول اولیه
- مقاومت گرمایی ۳۵۰ تا ۳۹۰ سانتی گراد
- نرمی ۵۰۰F
- مقاومت عالی در برابر اکسیداسیون
- مقاومت بالا در برابر اسید ها
- برخورداری از مقاومت بالا در برابر الکل
- برخورداری از مقاومت بالا در برابر نور
- استحکام و دوام بالا
- برخورداری از ساختار ایده آل برای ایجاد کشش لازم در پارچه
موارد ذکر شده از مهم ترین و اصلی ترین ویژگی ها و خصوصیات این نوع نخ محسوب می شوند. البته این ویژگی ها متناسب با درجه کیفی نخ می تواند دچار تغییرات اندکی شود.
روش های تولید نخ اسپاندکس
به چهار روش می توان این نخ را تولید کرد. این چهار روش عبارتند از:
- ذوب ریسی – melt extrusion
- خشک ریسی – solution dry spinning
- تر ریسی – solution wet spinning
- ریسندگی واکنشی – reaction spinning
مراحل تولید نخ اسپاندکس به روش خشک ریسی
تقریبا ۹۵% نخ اسپاندکس جهان به روش خشک ریسی تولید می شود. خشک ریسی دارای پنج مرحله است که در ادامه به آن می پردازیم.
- مرحله ی اول تولید پلیمر اولیه از منومر ها است. در این مرحله، منومر های گلیکول را با دیسوسیانیت به نسبت های یک به دو مخلوط می کنند تا پلیمر اولیه ایجاد شود.
- در مرحله ی دوم پلیمر آماده شده از مرحله یک را با مقدار برابر دی آمین مخلوط می کنند. این واکنش با نام رشد زنجیر پلیمری شناخته می شود. سپس محلول به دست آمده را با DMAC رقیق می کنند تا برای ریسیدن آماده شود.
- در مرحله ی سوم مواد پلیمری را به وسیله اکستروژن به الیاف تبدیل می کنند.
- در مرحله ی چهارم الیاف تولید شده را کنار هم قرار می دهند تا به ضخامت دل خواه و مورد نیاز برسد. این الیاف علاقه زیادی به چسبیدن به یکدیگر دارند. به همین دلیل است که یک رشته از الیاف اسپاندکس شامل چند الیاف ریز تر است.
- در مرحله ی پنجم که مرحله ی آخر است، روی الیاف تولید شده عملیات تکمیلی انجام می گیرد. این کار موجب می شود تا برای استفاده در صنعت مناسب باشد.
معرفی انواع الیاف
همان طور که می دانید نخ از ریسیدن الیاف به دست می آید. به طور کلی الیاف به دو دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:
فیلامنت (filament)
به الیاف یکسره فیلامنت گفته می شود. به عنوان مثال ابریشم و نخ ترویرا فیلامنت هستند.
استیپل (staple)
پارچه هایی که از نخ های فیلامنتی بافته می شوند سطح زبری دارند. به همین دلیل، اغلب فرد هنگام استفاده احساس ناراحتی می کند. از این رو، کارخانه ها برای اصلاح خواص و راحتی پارچه و لباس، الیاف فیلامنتی را برش داده، سپس آن ها را مثل پنبه می ریسند. در انگلیسی به نخ های استیپلی که ریسیده شده اند اسپان spun گفته می شود.
اسپان چیست
اسپان اصطلاحی است که اغلب برای نوعی نخ پلی استر (تکه تکه شده) به کار می رود. البته مفهوم دقیق آن نخ هایی است که الیاف آن تکه تکه بوده و حالت یکسره ندارند. این ویژگی فقط مربوط به پلی استر نیست. اسپان بودن یک نخ به عبور هوا در لباس کمک می کند.
صنعت پارچه بافی به اسپاندکس، اسپان می گویند
در صنعت پارچه بافی و کارخانه های نساجی، به پارچه ای که در بافت آن ها از کش استفاده شده است اسپاندکس یا لایکرا گفته می شود. در اکثر موارد، به جزء دومی که به همراه کش استفاده شده است هم اشاره می شود. به عنوان نمونه از اسم هایی مانند پارچه ویسکوز لایکرا، پنبه لایکرا، ویسکوز اسپاندکس و پنبه اسپاندکس استفاده می شود.
اشتباه رایج تر در صنعت پارچه بافی استفاده کلمه اسپان به جای اسپاندکس به عنوان مخفف آن است. مانند کاری که با برخی اسم ها صرت می گیرد. مثلا به جای کلمه کامران از کامی استفاده می کنیم. این در حالی است که کلمه اسپان در انگلیسی به معنی ریسیده شده (spun) و متضاد کلمه فیلامنت است. اگر این دو کلمه را بر اساس ریشه و معنی لغوی بررسی کنیم بین اسپان و اسپاندکس تفاوت فاحشی وجود دارد.
ویژگی های نخ اسپاندکس
اسپاندکس از لغت (expands) به معنی گسترش یابنده گرفته شده است. لایکرا بسیار مقاوم بوده و قابلیت کشش تا ۵ برابر طول عادی خود دارد. به همین دلیل، هیچ آسیبی به بافت پارچه وارد نمی شود.
از این الیاف در صنعت پارچه بافی برای تولید انواع لباس ها استفاده می شود. زیرا، به هر اندازه که کش بیاید دوباره به حالت اولیه خود باز می گردد. حتی اگر این پارچه با آب بسیار گرم شستشو داده شده و آویز شود، پس از خشک شدن هیچ تغییری در سایز، اندازه و بافت آن ایجاد نمی شود.
در حال حاضر مصارف و کاربرد نخ اسپاندکس بسیار گسترده است. دلیل آن این است که معمولا این نوع نخ ها را با ترکیب الیاف فیلامنت تولید و عرضه می کنند. به همین دلیل، تعداد فیلامنت بر میزان کشش این نوع نخ بسیار تاثیر گذار است.
جنس نخ و چگونگی بافندگی نیز از جمله عوامل دیگری است که همواره باعث تغییر در ویژگی های نخ اسپاندکس نهایی و در نتیجه کاربرد آن می شود. به عنوان مثال، در طراحی و تولید پارچه مخصوص لباس شنا همواره از ۲۰ الی ۳۰ درصد نخ اسپاندکس استفاده می شود.
کاربرد های نخ اسپاندکس
این نوع نخ در تولید انواع جوراب، پیراهن، دستکش، بانداژ مورد استفاده در صنایع پزشکی، لباس های ورزشی، سویشرت، لباس مخصوص شنا، روپوش، مچ بند، زانو بند، لباس فضانوردان و … کاربرد فراوانی دارد.
گستردگی کاربرد نخ اسپاندکس موجب شده تا امروزه یکی از پرمصرف ترین انواع نخ در صنایع نساجی و پوشاک شناخته شود. کارخانجات تولید کننده البسه ورزشی و تجهیزات پزشکی همواره به دنبال خرید انواع نخ اسپاندکس برای تولیدات خود هستند.
در ورزش هایی نظیر شنا که همواره به تحرک و کشش بسیار بالایی نیاز دارد، لباس هایی با کشش مناسب است. به همین دلیل، از نخ اسپاندکس در تولید لباس های ورزشی با کشش بالا استفاده می شود.
تفاوت نخ اسپاندکس با نخ لایکرا
تفاوت نخ اسپاندکس با نخ لایکرا در این است که شرکت دوپونت، نخ اسپاندکس را اختراع کرد. سپس تیم تحقیقاتی این شرکت لیف کشسانی دیگری را ساخت که در دماهای بالا هم مقاوم بود. آن ها این نخ را لایکرا نامیدند. از این رو، به طور خلاصه می توان گفت اسپاندکس همان کش است. اما، لایکرا کشی است که در دما های بالا مقاومت خود را ازدست نمی دهد.
تفاوت این دو در تحمل حرارت اینگونه خود را نشان می دهد. به عنوان مثال برای تولید جوراب نانو، ابتدا دما را تا ۱۴۰ درجه سانتیگراد افزایش دادند. به موجب آن، کش جوراب خراب شده و به عبارتی وا رفت. اما در صنعت پارچه بافی چون در تار یا پود پارچه ها به جای اسپاندکس از لایکرا استفاده می شود با افزایش دما تا ۱۹۰ درجه سانتیگراد هم هیچ مشکلی ایجاد نشد.
نخ لایکرا را معمولا با انواع نخ های دیگر ترکیب کرده و نمونه لایکرای آن پارچه مخصوص را تولید می کنند. حتما اسم هایی مثل پنبه لاکرا، جودون لاکرا، کرپ لاکرا (کرپ کش) و … را شنیده اید. این اسامی مثال هایی از ترکیب نخ لایکرا با موارد دیگر است.
نخ لایکرا یا اسپاندکس در پروسه تولید پارچه مانند نخ های دیگر به آن اضافه می شود. از این رو، پارچه ی تولید شده اصطلاحا پارچه لایکرا نامیده می شود.
