اسانس زیره چیست؟ از کاربردها، خواص و فواید اسانس زیره چه می دانیم؟
اسانس زیره از تقطیر بخار گیاه زیره به دست می آید. این اسانس معطر دارای ترکیباتی نظیر کارون، لیمونن، آلبومین، نشاسته، قند، تانن و روغن است. به دلیل خواص و فواید مشابه با گیاه زیره، در بسیاری از موارد جایگزین آن می شود.
این اسانس اغلب از کشور های آلمان و فرانسه با مجوز از سازمان غذا و دارو به کشور وارد می شود. در این مقاله از نشریه علمی جهان شیمی به بررسی این اسانس، کاربرد و خواص آن می پردازیم.
مشخصات ظاهری گیاه زیره
گیاه زیره دوساله به تیره ی چتریان تعلق داشته و ریشه ای عمیق، ساقه ای کوتاه و برگ هایی دندان دار دارد. گل آذین آن به شکل چتر مرکب بوده و گل ها به رنگ سفید یا صورتی دیده می شوند.
میوه ی آن دی‌آکن و تمام گیاه معطر است. این گیاه در اروپا و آسیا اغلب به طور خودرو می روید. البته به دلیل خواص و فوایدی که دارد کشت نیز می شود. این گیاه از زمان های قدیم به خاطر عطر و دارا بودن خاصیت هضم آن، مورد توجه مردم بوده است.
نحوه مصرف زیره
برای مصارف دارویی غنچه های رسیده یا تمام گیاه را جمع آوری کرده و خشک می کنند. سپس آن را کوبیده و پاک می کنند. در کشت صنعتی این کار به طور مکانیکی انجام می گیرد.
میوه ها باید کاملا خشک نگهداری شوند. آن ها محتوی ۳ تا ۷ درصد اسانس روغنی هستند. این اسانس دارای کارون و لیمونن (Carvone, Limonene) است. علاوه بر این، گیاه زیره محتوی آلبومین ها، نشاسته، قند، تانن ها و روغن است.
ارزش غذایی زیره
بر اساس اطلاعات بانک اطلاعاتی FoodData وزارت کشاورزی ایالات متحده، یک قاشق چای خوری دانه زیره کامل حاوی ترکیبات زیر است.
- ۷.۸۸ کالری
- ۰.۳۷ گرم پروتئین
- ۰.۴۷ گرم چربی
- ۰.۹۳ گرم کربوهیدرات
- ۱۹.۶ میلی گرم کلسیم
- ۱.۳۹ میلی گرم آهن
- ۷.۶۹ میلی گرم منیزیم
معرفی انواع زیره
زیره یکی از ادویه های معطر و پرکاربرد است که به دو صورت زیره سبز و زیره سیاه یا زیره ایرانی در طبیعت یافت می شود. هر دو نوع زیره دارای مقادیر بالایی فیبر هستند. از این رو با کاهش اشتها و افزایش متابولیسم بدن به لاغری و کاهش وزن افراد کمک می کنند. علاوه بر این، مقادیر بالای فیبر موجود در این گیاه برای کاهش چربی شکم نیز مفید است.
زیره سبز
این نوع هم به صورت پرورشی و هم خودرو یافت می شود. در ایران نوعی زیره سبز پرورشی وجود دارد که از اجزای اصلی پودر کاری بوده و برای تقویت طعم غذاها مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع زیره از سال ها قبل در داروهای سنتی استفاده می شود.
زیره سیاه یا زیره کوهی
این نوع که به زیره کرمانی معروف است، یکی از سوغاتی های معروف این استان است. این گیاه در مناطق کوهستانی به صورت خودرو رشد می کند.
پراکندگی جغرافیایی گیاه زیره
براساس تحیقیقات انجام گرفته مشخص شده این گیاه در کشور هایی مانند مصر و روسیه به صورت خودرو رشد کرده و مورد استفاده بومیان آن منطقه قرار می گرفت. طبق شواهد تاریخی، این گیاه برای اولین بار در ایران کشت شد.
زیره در مناطق مدیترانه ای به عنوان یک چاشنی غذایی مورد استفاده قرار می گرفت. کم کم در قرون وسطی به قاره اروپا راه پیدا کرد و به صورت عمده کشت شد. امروزه کشت زیره سیاه و زیره سبز در کشور هایی مانند مراکش، هند، ازبکستان، ایران، تاجیکستان، چین و … رایج است.
کاربرد های اسانس زیره
- تولید دمنوش
- چای سبز
- آبمیوه
- صنایع غذایی
- صنایع دارویی
زیره سبز چه تفاوتی با زیره سیاه دارد
گیاه زیره سبز با زیره سیاه در جنس، گونه، نوع اسانس و ترکیبات کاملا متفاوت است. در بعضی موارد اثرات دارویی و خواص درمانی متفاوتی نیز دارند. به همین دلیل، میزان مصرف آن‌ها نیز متفاوت است.
مقدار مصرف زیره سیاه که در تهیه ی بسیاری از غذاها کاربرد دارد، می تواند ده برابر زیره سبز باشد. عطر متفاوت این دو نوع زیره نیز به دلیل متفاوت بودن ترکیبات اصلی اسانس هر یک از آن ها است.
خواص و فواید گیاه و اسانس زیره سیاه
- طبیعت زيره سياه خيلی گرم و خشک است. این گیاه دارای خواص مدر، بادشکن، مقوی، زياد کننده شير، قاعده آور، نيرو دهنده، ضد انگل، هضم کننده، ضد تشنج، قابض، معرق، قویت کننده معده و قاطع اسپرم است.
- ای گیاه يک داروی سنتی برای رفع سوءهاضمه، خصوصا نفخ شکم است. اسانس زيره يا روغن آن برای رفع سوءهاضمه و دل دردهای کودکان مفيد است.
- این گیاه دارای خاصيت ضد اسپاسم است. از این رو، برای رفع گرفتگی های دوران قاعدگی مفيد است.
- تقویت کننده بدن و چاق کننده است. معده را گرم و تقويت کرده و کرم تنيا را دفع می کند. علاوه بر این، اثر قابل ملاحظه ای در جلوگيری از ايجاد بادهای اضافی در روده و درمان اسهال دارد.
- دمنوش يک قاشق مربا خوری زيره سياه در نيم ليتر آب جوش، برای تنبلی سیستم گوارشی، بی اشتهايی، باد يا درد روده مفید است. مصرف این دمنوش و يا جويدن گیاه در رفع و کاهش دردهای ناشی از قاعدگی، دردهای روده و بی اشتهايی بسيار مؤثر است.
به درمان مشکلات جنسی مردان کمک می کند
مصرف زیره سیاه با نبات باعث افزایش اسپرم در مردان می شود. این گیاه منبعی غنی از پتاسیم و روی است که سلامت جنسی را بهبود می بخشد. چای تهیه شده از آن مشکلات باروری را کاهش می دهد.
علاوه بر این، با افزایش میل جنسی می تواند ناتوانی جنسی را برطرف کند. برای استفاده از خواص این گیاه می توان ترکیبی نوشیدنی از عسل، اسانس زیره سیاه و جوز هندی را تهیه و شب ها قبل از خواب مصرف کرد.
اسانس زیره سیاه
اسانس زیره سیاه از دانه های این گیاه تهیه می شود. این اسانس یکی از روش های بهره مند شدن از خواص فراوان این گیاه است. طبع اسانس زیره سیاه، گرم است.
برخی از مهمترین خواص این اسانس در درمان بیماری ها عبارتند از: لاغری و کاهش وزن، تنظیم قاعدگی، افزایش شیر مادران شیرده، درمان اختلالات گوارشی، کاهش قند خون.
روش مصرف اسانس زیره سیاه
توصیه می شود روزانه یک فنجان از این اسانس استفاده شود. می توان آن را همراه با یک قاشق عسل طبیعی میل کرد. بهترین زمان برای مصرف این اسانس نیز، نیم ساعت قبل از میل کردن غذا است.
خواص و فواید زیره سبز
زیره سبز از اجزا اصلی پودرهای کاری و چیلی است. این گیاه به عنوان طعم دهنده در محصولات غذایی-تجاری متنوعی کاربرد دارد. اسانس این گیاه که از طریق تقطیر با بخار آب به دست می آید، برای مزه دار کردن نوشیدنی ها، دسرها و چاشنی ها، معطر کرن کرم ها، لوسیون ها و عطریات به کار می رود.
از خواص درمانی اسانس زیره سبز می توان به موارد زیر اشاره کرد.
- ضد باکتری، ضد التهاب، ضد عفونی کننده، ضد قارچ و سم زدا
- بی حس کننده و ضد درد
- ضد اگل
- تقویت کننده معده
- تقویت کننده رحم و تقویت کننده قوای جنسی
- هضم کننده غذا
- ادرار آور و معرق
عوارض جانبی مصرف اسانس زیره
با وجود خواص و فواید بی نظیری که مصرف این اسانس به همراه دارد اما، استفاده ی آن بهتر است با مشورت افراد متخصص همراه باشد. زیرا، مصرف آن بدون آگاهی از شرایط جسمانی می تواند عوارضی را به دنبال داشته باشد. در این قسمت به عوارض احتمالی مصرف این گیاه می پردازیم.
ایجاد سوزش سر دل
با وجود این که مصرف این اسانس در رفع مشکلات گوارشی موثر است اما، می تواند سبب بروز یک سری دیگر از مشکلات گوارشی شود. سوزش سر دل یکی از این مشکلات است که با مصرف بیش از اندازه زیره احتمال بروز آن افزایش می یابد.
افزایش آروغ
اسانس زیره به دلیل داشتن اثر ضد نفخ، ممکن است سبب آروغ زدن شود. در بیشتر موارد علت آروغ زدن ورود هوا به همراه غذا یا نوشیدنی به معده است. به این ترتیب، گاز روده و معده از طریق دهان خارج می شود.
احتمال آسیب به کبد و کلیه
اسانس موجود در دانه زیره به شدت ناپایدار است. از این رو، مصرف بیش از حد آن در دوره زمانی طولانی احتمال آسیب به کبد و کلیه ها را افزایش می دهد.
اسانس زیره خطر سقط جنین را افزایش می دهد
مصرف بیش از حد این اسانس ممکن است سبب سقط جنین در زنان باردار و یا القا زایمان زود رس شود. بنابراین، زنان باردار باید آن را با احتیاط مصرف کنند.
اعتیاد آور است
مصرف مقادیر بیش از حد زیره و اسانس آن می تواند اعتیاد آور باشد. چرا که زیره دارای ترکیبات مخدر است.
افزایش خونریزی قاعدگی
مصرف مقدار زیاد از این گیاه سبب افزایش میزان خونریزی در دوران قاعدگی می شود. از این رو، در این دوران بهتر است با احتیاط مصرف شود.
اسانس زیره کاهش دهنده قند خون است
مصرف مقدار زیادی از این گیاه سبب کاهش قند خون می شود. این موضوع در مواردی مانند عمل های جراحی که حفظ قند خون ضروری است، می تواند سبب بروز مشکلاتی شود.
برای افراد دیابتی مضر است
همان طور که به آن اشاره شد، زیره به سرعت موجب کاهش قند خون می شود. قند خون افراد مبتلا به دیابت باید همواره کنترل شود. در ضمن، نوسان قند خون به هیچ عنوان برای سلامتی آن ها خوب نیست. بنابراین، بهتر است افراد دیابتی زیره را کمتر مصرف کنند.
بروز آلرژی
مصرف بیش از حد زیره و اسانس آن سبب خارش پوست و آلرژی می شود. از این رو، بهتر است افرادی که آلرژی دارند در مقادیر کم از آن مصرف کنند.
