آشنایی با انواع خرما پرورش یافته در ایران

تاکنون انواع خرما در جهان شناخته شده که همگی دارای هسته ای سخت، پوست نازک و طعمی شیرین هستند. این میوه به شکل خوشه ای بزرگ از شاخه آویزان می شود. خرما گیاهی تک ‌لپه ای و گرمسیری است که به تیره نخل ها تعلق دارد. برگ‌ درخت باریک و دراز و ارتفاع نخل ۱۰ تا ۲۰ متر یا بیشتر است.

این میوه به دلیل داشتن فیبر بالا، ترکیبات آنتی اکسیدان، انواع ویتامین ها، مواد معدنی و مغذی بسیار انرژی زا بوده و طرفدارن بسیاری دارد. مصرف این میوه به تنظیم قند خون، کم خونی، افزایش سطح انرژی بدن، تسکین اعصاب و … بسیار مفید است.

این درخت اغلب در کشورهای ایران، پاکستان، عراق، عربستان، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، شمال آفریقا و ایالات متحده آمریکا پرورش می یابد. تاکنون ۳۰۰۰ نوع خرما در جهان شناسایی شده است که ۴۰۰ نوع آن در ایران پرورش می یابد.

در این مقاله از نشریه علمی جهان شیمی به معرفی و بررسی انواع خرما مورد کشت در ایران می پردازیم.

خواص و فواید انواع خرما

• دارای ویتامین های بسیار زیاد از جمله ویتامین C ، B_۱،B_۲ و …است.
• دارای مواد معدنی فوق العاده بالایی است که از جمله مهم ترین آن ها می توان به منیزیم، آهن، پتاسیم، منگنز، کلسیم و … اشاره کرد.
• سرشار از فیبر است. به همین دلیل افرادی که مشکلات گوارشی دارند بهتر است در سبد غذایی خود آن را لحاظ کنند.
• این محصول کلسترول مضر خون را کنترل و کاهش می دهد. از این رو، برای سلامت قلب بسیار مفید است.
• کالری موجود در آن بسیار کم است.
• کلسیم موجود در آن بسیار بالا است. به همین دلیل برای استخوان ها مفید است.
• مقدار زیادی آهن دارد که برای کم خونی مفید است.
• دارای آنتی اکسیدان فراوان است که برای جلوگیری از رشد سلول های سرطانی بسیار مفید است.
• قند موجود در آن از نوع فروکتوز است. از این رو، نه تنها باعث افزایش قند خون نمی شود بلکه به کاهش وزن نیز کمک می کند.
• به دلیل داشتن کاتالوئید جذب ویتامین ها و آنتی اکسیدان را آسان تر می کند.
• طبع آن گرم است و برای افراد دارای طبع سرد بسیار مناسب است.
• منگنز زیاد موجود در آن اعصاب را تسکین می دهد.
• پتاسیم موجود در آن برای رفع خستگی و درد عضلات، به خصوص بعد از تمرین های سخت ورزشی بسیار مفید است.

آشنایی با انواع خرما رورش یافته در ایران

در اسناد تاریخی که حدود ۲۰۰ سال قبل نوشته شده است، از ۲۵ نوع درخت خرما که در عراق و اطراف خرمشهر کشت می شد نام برده شده است. آمارهای موجود نشان می دهند بالغ بر ۳۰۰۰ نوع خرما در دنیا شناخته شده است که بخش عمده ای از آن ها متعلق به ایران است. به طوری که از سه هزار نوع خرما شناخته شده در دنیا ۴۰۰ نوع آن متعلق به ایران است.

بیشتر انواع خرما در ۶ استان خوزستان، هرمزگان، کرمان، بوشهر، فارس و سیستان و بلوچستان پراکنده شده است. در ادامه این مقاله به گونه های غالب این میوه در ایران و ویژگی های آن ها می پردازیم.

خرما پیارم

یکی از انواع خرمای تجاری و درجه یک که یکی مرغوب ترین خرما های جهان و ایران است. این خرما در شهرستان حاجی آباد استان هرمزگان در جنوب کشور به صورت گسترده کشت می شود. دارای پوست نازک به رنگ قهوه ای تیره است. با توجه به این که گوشت و پوست آن کاملا به یکدیگر چسبیده‌ است، ظاهری زیبا و مطلوب دارد .

این خرما سرشار از مواد قندی، پروتیینی و سایر مواد معدنی بوده و از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. عمده قند موجود در آن از نوع فروکتوز است که به راحتی و به سرعت در سوخت‌ وساز بدن استفاده می شود.

خرما مضافتی بم

بیش از نیمی از تولیدات خرمای ایران را به خود اختصاص داده است. نسبت به سایر انواع میزان رطوبت بالاتری دارد. همین امر سبب طعم و مزه منحصر به فرد آن شده است. بیشترین میزان مصرف داخلی خرما در مناطق مرکزی و شمالی کشور از این نوع است.

انواع خرما کبکاب

رنگ این میوه در مرحله خارک و رطب زرد و در حالت رسیده به صورت قهوه ای تیره است. در حالت نارس و خارک بر خلاف دیگر خرماها طعمی تلخ دارد. این میوه بیضی شکل به وزن حدود ۱۵ گرم با بافت نیمه خشک به رنگ زرد روشن است که پوسته ای ضخیم دارد. خارک آن در اوایل مرداد ماه می رسد ولی زمان رسیدن کامل و برداشت آن در اواسط شهریور است.

خرما دگلت نور

این خرما بومی کشور عراق بوده و در سطح جهانی شهرت فراوانی دارد. کشت آن در جنوب کشور سازگاری خوبی نشان داده است. با توجه به شوری آب رود کارون در چند سال اخیر و شور شدن خاک های پایین دستی، کشت این محصول در ایران بی رونق شده است.

خرما شاهانی

این میوه به رنگ قهوه ای روشن، به صورت کشیده و دارای نوکی باریک است. این خرما در میناب شاونی، قیروکارزین، جهرم، فیروزآباد شونی و در حاجی‌آباد بندرعباس به نام خورک شانی شناخته می شود. جزو خرماهای نرم است اما به صورت خشک هم برداشت می شود.

این میوه سرشار از ویتامین های B_۶، B_۱ و B_۲ ، آهن فراوان، کلسیم، فسفر، فیبر، مس و منگنز است. به همین دلیل ورزشکاران آن را در اولویت غذایی خود قرار داده و از ارزش غذایی آن بهره مند می شوند.

خرما زاهدی که به نام قصب هم شناخته می شود به شکل بیضی است. انتهای آن باریک است و نوک تیزی دارد. اغلب به صورت نیمه خشک و خارک مصرف می شود. رنگی متمایل به زرد دارد که هنگام رطب به قهوه ای متمایل به زرد تبدیل می شود. مرغوب ترین نوع آن دارای رنگ قهوه ای روشن یا قهوه ای شکلاتی است.

 

خرما استعمران

با نام خرما سایر هم شناخته شده و عمدتا در خوزستان و شهرهای جنوبی ایران کاشته می شود. این میوه دارای قند بسیار بالایی بوده و از شیرین ترین نوع خرماها محسوب می شود.

رنگ این میوه، قهوه ای تیره و گاه متمایل به سیاه و قرمز است. با توجه به بالا بودن میزان قند آن، به سرعت در آب حل شده و شیرینی زیادی را ایجاد می کند. میزان چسبندگی هسته به گوشت خرما استعمران بسیار پایین است. به همین دلیل، هسته آن به راحتی جدا شده و قابلیت بی هسته شدن را دارد.

خرما هلیله

از دسته خرما های تر که برداشت آن در فصل پاییز و اواخر ماه مهر صورت می گیرد. این میوه به رنگ زرد است. در مرحله ی رسیدن، خارک و رطب قابل استفاده است. این خرما حاوی آهن و مواد مفید است و می توان آن را به عنوان منبعی غنی در رژیم غذایی قرار داد.

انواع خرما ربی

خرما ربی یا خرما پاکستانی، اصلی ترین و مهم ترین خرما در منطقه سیستان و بلوچستان است. این میوه گوشتی، کشیده و نسبتا بزرگ است. در مرحله رسیدگی رطب، مایل به سبز بوده و در زمان رسیدن کامل، به رنگ مشکی و گاهی قهوه ای تیره متمایل می شود.

علاوه بر این، شیره زیادی داشته و به عنوان زودرس ترین خرما، در ایران و جهان شناخته می شود. هسته این میوه نسبت به گوشت آن کوچک است. به دلیل چسبندگی پوسته به هسته و بافت مناسبی که دارد، به راحتی قابلیت شستشو و نگهداری دارد.

اغلب در شهرستان های زابل، سراوان، چابهار و ایرانشهر کاشته می شود. این میوه در کنار خرماهایی مانند استعمران، شاهانی، کبکاب و یا مضافتی به عنوان مهم ترین خرماهای ایران می شناسند.

خرما کلوته

اندازه خرما کلوته بین ۲ تا ۴ سانتیمتر بوده و رطوبت آن بین ۱۳ تا ۲۳ درصد متغیر است. این میوه در دسته خرما های خشک و مرطوب قرار گیرفته و نیمه مرطوب است. میزان شیره موجود در ساختار ذاتی آن متوسط است. این میوه در ابتدا به رنگ قرمز بوده و شباهت زیادی به خرما مضافتی دارد. برداشت آن نیز در ابتدا شهریور آغاز می شود.

انواع خرما عسلی

این خرما عسلی که به رطب زرد هم معروف است، مزه ای گس دارد. در زمان رطب و قبل از اینکه کاملا به مرحله رسیدن و یا پختن برسد به رنگ زرد و در زمان پختن و آماده شدن به رنگ قهوه ای روشن است . این خرما زود رس بوده و در زمان رطب برداشت می شود. مابقی فرآیند آماده شدن بعد از چیده شدن خرما طی می شود.

شرایط نگهداری انواع خرما عسلی

خرما عسلی دارای کربوهیدارت یا همان مواد قندی فراوان است. به همین دلیل محیط مناسبی برای رشد میکرو ارگانیسم ها است. از این رو، توصیه می شود در دمای بسیار خنک نگهداری شود. حتی افرادی که آن را برای مصرف در خانه خریداری می کنند باید در یخچال خانه نگهداری کنند.

این خرما را نهایتا به مدت ۸ ماه می توان در یخچال نگهداری کرد، در غیر این صورت ترش می شود. گوشت این نوع خرما برای تهیه انواع کیک، حلوا، لواشک و یا مواد غذایی دیگر کاربرد دارد.

در صورت عدم استفاده از خرما در مدتی مشخص، با جدا کردن هسته و کلاهک میوه می توان از آن به عنوان یک قند طبیعی و سالم برای پخت بسیاری از این مواد غذایی استفاده کرد. در روشی دیگر می توان آن را جوشانده و از شیره و جوشانده آن برای تهیه انواع شربت و نوشیدنی استفاده کرد.

خرما آلویی یا خاصویی

خرما آلویی یا خاصویی اندازه و شکل و شمایلی شبیه آلو دارد. رنگ میوه قرمز و اندازه آن کوچک است. این میوه بیشتر در هرمزگان، خوزستان و بوشهر کاشته می شود.

این میوه از انواع تر و مرطوب بوده و شیره بسیار زیادی دارد. به گونه ای که در صورت نگهداری آن به مدت چند ساعت در یک ظرف در بسته، در شیره غرق خواهد شد.

خاصویی از شیرین ترین خرماها است که شیرینی آن گلو را اذیت نمی کند. این میوه مقدار ساراکوز بالایی دارد. قند آن از نوع فروکتوز است که به راحتی در بدن مصرف می شود.

انواع خرما برهی

خرما برهی یا برحی بومی کشور عراق است که در خوزستان به شکل فراوانی کشت و برداشت می شود. این میوه به دلیل این که دیر رس بوده و نسبت به رطوبت مقاومت خوبی دارد شهرت زیادی کسب کرده است.

این میوه به رنگ زرد و متمایل به قهوه ای است. در مرحله خارک بیشتر به زردی می گراید. در مرحله رطب شدن به سمت کهربایی و نهایتا در زمان رسیدن کامل به رنگ قهوه ای روشن دیده می شود. به شکل بیضی است و بافتی نرم دارد.

پوست آن ضخیم بوده و نسبت گوشت به هسته حدود ۷٫۷۷ است. هسته تقریبا به گوشت چسبیده ولی به راحتی جدا می شود و کلاهک میوه نیز به آن زیاد نمی چسبد. این میوه از خانواده خرماهای تر و مرطوب محسوب شده و در هر سه مرحله خارک، رطب و رسیدن قابل استفاده است.

شرایط نگهداری خرما برهی

• به دلیل تر بودن توصیه می شود برای مدت زمان طولانی در انبار نگهداری نشود. بهتر است محل انبار در سردخانه ها و محیط های بسیار خنک باشد.
• زمان رسیدن خرما شرایط نگهداری آن راحت تر می شود و می توان در مدت زمان نسبتا بیشتر در دمای محیط نگهداری کرد.
• در مرداد ماه و اوایل شهریور برداشت شده و عمدتا در جعبه های کارتنی متنوع از ۱ کیلویی تا ۱۰ کیلویی بسته بندی و به فروش می رسد. اخیرا بسته بندی این محصول در ظروف پلاستیکی استاندارد نیز صورت می گیرد.
• خارک خرما برهی از قند مناسبی برخوردار است. به همین دلیل استفاده های زیادی در صنعت خوراک و نوشیدنی دارد. خارک آن هر چند کمی گس است ولی به دلیل شیرین بودن کافی، به راحتی قابل مصرف است.