روغن واسکازین چیست و چه تفاوت هایی با روغن موتور دارد؟

یکی از روغن هایی که در خودرو استفاده می شود، روغن واسکازین یا روغن دنده است. وظیفه اصلی این روغن، روان کاری قطعات متحرکی است که در گیربکس، دیفرانسیل و جعبه فرمان به کار می روند. طبقه بندی انواع این روغن ها با توجه به میزان کیفیت و ویسکوزیته آن خواهد بود. مهمترین خواص و ویژگی روغن گیربکس، سازگار بودن با فلزاتی است که در جعبه دنده وجود دارد. از این فلزات می توان به فولاد و آلیاژهای مس اشاره کرد. این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک ما را با روغن واسکازین و کاربرد آن آشنا می کند.

روغن واسکازین چیست؟

واژه واسکازین روسی بوده و به معنای روغن دنده است. قطعات تشکیل دهنده خودروها با شکل و کارکردهای مختلف، در کنار هم قرار می گیرند. این قطعات که دارای وظایفی هستند، برای عملکرد صحیح خود نیاز به مراقبت دارند. روغن واسکازین برای روان و نرم کردن حرکت آن ها به کار می رود. گیربکس خودروها با کمک این روغن، کارایی بهتری داشته و مانع تعویض و تعمیرهای کوتاه مدت آن ها می شود.

در واقع با روغن دنده می توان از چرخ دنده ها و سایر قطعات آن در برابر انواع فشارها محافظت کرد. وظیفه اصلی روغن گیربکس، روان کردن چرخ دنده های جعبه دنده های دستی و اتومات است. با عوض کردن روغن دنده می توان عمر خودروها را زیاد کرد. ترکیبی از روغن پایه و افزودنی های دیگر، تشکیل روغن واسکازین را می دهد که خاصیت ضد سایشی و ضد ترکی دارد. روغن دنده در دمای بالا پایدار بوده و در دو نوع وجود دارد.

انواع روغن واسکازین

دو نوع روغن گیربکس یا روغن دنده وجود دارد که با توجه به نوع دنده خودرو، یکی از آن ها به کار گرفته می شود.

روغن واسکازین خودروهای دنده اتومات

روغن گیربکس نوع اول در خودروهای دنده اتوماتیک استفاده می شود و به نام ATF خوانده می شود. این اختصار مخفف Automatic Transmission Fluid است. این نوع روغن ویسکوزیته کمتری داشته و غلظت آن پایین است. مدل قرارگیری چرخ دنده ها و همچنین شکل جایگیری آن ها در جعبه دنده ها، علت رقیق بودن این روغن ها به حساب می آید.

خواص روغن گیربکس دنده اتومات

علاوه بر خاصیت روانکاری روغن دنده اتومات، این روغن باید دارای وظایف دیگری نیز باشد. یکی از این وظایف مهم، انتقال قدرت از روغن به کلاچ است. وظایفی چون انتقال قدرت موتور از راه مبدل گشتاور، تنظیم میزان دما از راه انتقال حرارت، روان کردن دنده ها و یاتاق ها، کنترل کردن تورم در آب بندها، روان کردن سطوحی که اصطکاک ایجاد می کند، حفاظت سطوح فلزی در برابر خوردگی، پاک نگه داشتن قطعاتی که در بخش داخلی گیربکس وجود دارد و همچنین کنترل کردن اصطکاک ایجاد شده در صفحه کلاچ ها زمانی که دما تغییر می کند، از موارد دیگر هستند.

گرانروی کمتر

روغن واسکازین اتوماتیک، روغن هیدرولیک رقیق بوده که گرانروی کمتری در مقایسه با روغن گیربکس دستی دارد. داشتن این خصوصیت باعث می شود تا روانکاوی قطعات حساس سیستم انجام شود. این روغن باید دارای سیالیت باشد تا انتقال قدرت را به خوبی انجام دهد.

پایدرای بالا در برابر دمای بالا

یکی از مهمترین ویژگی های روغن گیربکس اتوماتیک، قدرت خنک کنندگی آن است که به مانند مایع خنک کننده سیستم رادیاتور است. جلوگیری از داغ شدن دنده ها با انتقال گرما از دنده ها انجام می شود. روغن گیربکس اتوماتیک در مقایسه با روغن گیربکس دستی، دارای نقطه جوش کمتری است ولی عمر آن با اضافه کردن مکمل های مخصوص، بالا می رود.

پایداری در برار ساییدگی

این نوع روغن در برابر خوردگی قطعات پایداری مقاومتی زیادی دارد. علت این که روغن گیربکس باید در برابر خوردگی انواع فلز مقاومت داشته باشند، فلزات مختلفی چون چدن، آلومینیوم، مس و برنزی است که در قطعات گیربکس استفاده می شود. روغن گیربکس اتوماتیک، ضد زنگ و ضد اکسیداسیون بوده و می تواند لجن و رسوبات را کنترل کند.

خاصیت آبگریزی و مقاومت در برابر تولید کف

از خواص مهمی که روغن واسکازین باید داشته باشد، آب گریز بودن و توانایی جدا شدن از آب است. زیرا اگر آب به مخزن نفوذ کند، می تواند مانع تشکیل امولسیون های مضر برای سیستم می شود. جلوگیری از تشکیل کف، از خواص دیگر روغن گیربکس است. زیرا تشکیل کف اجازه انتقال قدرت به سیستم گیربکس را نداده و راندمان آن را پایین می آورد.

روغن واسکازین خودروهای دنده دستی

نوع دوم روغن گیربکس برای خودروهایی با دنده دستی استفاده می شود و با نام اختصار MTF خوانده می شود. این اختصار مخفف Manual Transmission Fluid  است. این نوع روغن غلظت بالایی داشته و به دلیل داشتن ترکیبات مختلف برای دنده های دستی مناسب است. نباید هیچگاه روغن گیربکس دستی را به جای دنده های اتوماتیک استفاده کرد.

عملکرد جعبه دنده دستی

دو میله (شافت) همراه با مجموعه ای از دنده ها، اجزای تشکیل دهنده جعبه دنده دستی هستند. وقتی دسته دنده توسط راننده عوض می شود، انتقال قدرت در نتیجه ی درگیر شدن دنده ها صورت می گیرد. با درگیر شدن دنده ها، در قطعاتی که در تماس با همدیگر هستند، حرارت، قدرت و اصطکاک ایجاد می شود. با این طرز عملکرد، وجود مایعی روان کننده به تعویض راحت تر دنده کمک کرده و از خوردگی و ساییدگی جلوگیری می کند.

خواص روغن گیربکس دنده دستی خودرو

یکی از مهمترین ویژگی این نوع روغن، میزان ویسکوزیته آن است. غلظت بالای این روغن به این دلیل است که بتواند کل سیستم را در پوشش خود درآورده و به خنثی شدن فشار وارد شده بر دنده ها کمک کند.

از خواص دیگر این روغن، داشتن مقاومت بالا در برابر گرمای زیاد است. نقطه جوش بالا از خواص مهم روغن گیربکس از این نوع است، زیرا افزایش دما در زمان تماس دنده ها به هم ایجاد شده و سطح دنده ها داغ می شود. وجود این روغن می تواند انتقال حرارت از دنده ها را انجام دهد که در حفاظت از دنده ها نقش مهمی دارد.

سومین خاصیت روغن دنده در دنده های دستی، داشتن مقاومت بالا در برابر فشار بالاست. زیرا نحوه عملکرد دنده های دستی به گونه ای است که فشار بالایی بر دنده ها وارد می شود. فشارهای وارده با گذشت زمان می تواند سبب خوردگی دنده ها شود. از راه های بالا بردن مقاومت و داشتن پایداری در برابر فشار بالا، افزودن مکمل و مکمل ضدخوردگی به روغن دنده است.

زمان تعویض روغن واسکازین

از مسایل مهمی که درباره روغن های گیربکس وجود دارد، تعویض به موقع آن هاست. همان طور که به طور کامل در بالا توضیح داده شد، روغن گیربکس به روان کردن گیربکس کمک کرده و درجه حرارت آن را کاهش می دهدو همچنین این روغن به کاهش سر و صدا در گیربکس منجر شده و به افزایش طول عمر مفید قطعات کمک می کند. زمان مناسب تعویض این روغن، به افزایش طول عمر گیربکس کمک می کند. عواملی چون شرایط آب و هوایی، نوع روغن، نوع عملکرد و گیربکس خودرو، در زمان تعویض روغن واسکازین موثر است. در شرایط معمول زمانی که دیسک و صفحه کلاچ در خودرو عوض می شود، روغن گیربکس نیز باید تعویض شود.

صفحه کلاچ در یک خودرو با دنده دستی بعد از کارکرد ۱۰۰ هزار کیلومتری در جاده و داخل شهر، عوض می شود. اما در خودرو با دنده اتومات، زمان تعویض این روغن هر ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار کیلومتر است. در زمان تعویض این قطعه کل گیربکس باز می شود و در نتیجه روغن مربوط نیز تعویض می شود.

علایم نشان دهنده زمان تعویض روغن گیربکس

با بررسی رنگ مایع نشتی زمان تعویض روغن دنده مشخص می شود. زیرا در حالت عادی، این روغن به رنگ قرمز بوده و وقتی به رنگ قهوه ای درآید، باید آن را تعویض کرد. مایعات دیگر خودرو مانند ضد یخ و مایع برف پاک کن نیز دارای رنگ قرمزی است، اما بو و درجه غلظت آن ها با هم متفاوت بوده و راه تشخیص آن ها از روغن گیربکس است.

رنگ روغن واسکازین

روغن گیربکس مایعی به صورت صاف و یکدست بوده و بالمس کردن، روغنی و چرب بودن آن احساس می شود. بوی این روغن شبیه به بوی نفت بوده و شباهت زیادی بین این روغن و روغن موتور و روغن ترمز وجود دارد. وقتی بوی روغن گیربکس شبیه به بوی روغن سوخته شود، نیاز دارد که تعویض شود.

در زمان تعویض روغن باید توجه کرد که نشتی از کدام قسمت است که به طور معمول از بخش جلو یا وسط ماشین است. بنابراین وقتی خودروی شما پارک بوده و بعد از مدتی در پایین و در قسمت وسطی و یا جلوی ماشین، مایع قرمز رنگی مشاهده شد، نشان دهنده نشت روغن گیربکس است. یکی دیگر از علایم نشان دهنده نشتی روغن گیربکس، کند و ضعیف بودن عملکرد گیربکس است.

همچنین اگر روغن گیربکس در یک خودرو تمام شده باشد، گیربکس آن عمل نمی کند. برای نگهداری از خودرو بهتر است که هر دو سال یکبار، این روغن تعویض شود، البته این زمان بستگی به میزان استفاده شما از خودرو نیز دارد. اگر خودرویی با دنده دستی به مدت شش ماه روشن نشده باشد، نیاز به تعویض روغن گیربکس دارد.

افزودنی های روغن واسکازین

یکی از افزودنی ها به روغن گیربکس، افزودنی های ضد ترک و ضد سایش هستند که اصطکاک را کم کرده و مانع برخورد مستقیم فلز با نافز می شود. نوع دیگری از افزودنی ها، کاهنده نقطه سیلان است که نقطه انجماد این روغن را کم می کند. در دمای پایین تر، عملکرد این روغن بهتر می شود. افزودنی های خوردگی و اکسیداسیون، باعث کاهش خوردگی شیمیایی و اکسیداسیون فلزات با افزایش مقاومت آن ها می شود.

تفاوت روغن واسکازین با روغن موتور

اجزای تشکیل دهنده موتورهای احتراق کننده داخلی با استفاده از روغن موتور روانکاری شده و از آن ها در برابر خوردگی نگهداری می کند. همچنین این روغن می تواند موتور را خنک نگه دارد. سهام پایه و مواد افزودنی اجزای اصلی تشکیل دهنده روغن موتور است. وظیفه روغن کاری را سهام اصلی و وظیفه کنترل ویسکوزیته روغن و محافظت قطعات در برابر خوردگی را نیز افزودنی ها بر عهده دارند. روغن موتور علاوه بر کم کردن اصطکاک و ساییدگی قطعات خودرو، آلودگی ها و ذرات لجنی رسوب شده را جذب می کنند.

اما همان طور که در بالا گفته شد، روغن واسکازین برای گیربکس و دیفرانسیل بوده و ترکیباتی دارد که از چرخ دنده ها در برابر فشار محافظت می کند.

در بیانی ساده می توان تفاوت این دو روغن را در کاربرد آن ها در خودروهایی با دنده های متفاوت دانست. از روغن واسکازین بیشتر در خودروهایی با دنده اتوماتیک و از روغن موتور در خودروهایی با دنده دستی استفاده می شود. این دو روغن دارای عملکردی کاملا متفاوت هستند.