صفاق چیست و از عملکرد و بیماری های آن چه می دانید؟
صفاق (peritoneum) غشای سروزی است که پوشش حفره شکم یا کلئوم را تشکیل می دهد. صفاق بیشتر اندام های داخل شکمی (یا کلئومیک) را می پوشاند و از لایه ای از مزوتلیوم تشکیل شده است که توسط یک لایه نازک از بافت همبند پشتیبانی می شود. لایه بیرونی آن به نام صفاقی جداری ، به دیواره شکم متصل است. لایه داخلی ، صفاق احشایی اندام های داخلی که در داخل حفره صفاقی قرار دارند را پوشش می دهد. ساختار و عملکرد صفاق در زیست پایه دهم شرح داده شده است.
صفاق از اندام های داخل حفره شکم پشتیبانی کرده و آنها را در حالت معلق نگه می دارد و از عروق ، رگ ها ، اعصاب و عروق و غدد لنفاوی حمایت می کند. صفاق در مردان کیسه ای بسته است در حالی که در زنان انتهای آزاد لوله های رحمی به داخل صفاق باز است. در ادامه مقاله در نشریه جهان شیمی فیزیک توضیحات بیشتری در این رابطه ارائه می گردد لطفا همراه ما باشید.
ساختار و عملکرد صفاق
غشای سروزی تشکیل دهنده صفاق است و از مزوتلیوم و بافت همبند ساخته شده است. مزوتلیوم سطح آزاد صفاق را تشکیل می دهد و توسط مایع سروز (مایع صفاقی) روغن کاری می شود که به اعضای داخلی شکم اجازه می دهد تا به راحتی در کنار یکدیگر قرار بگیرند و همچنین در مقابل دیواره شکم حرکت کنند.
صفاق به پنج جز اصلی تقسیم می شود که شامل امنتوم (چین) بزرگ ، امنتوم کوچک، رباط ، مزانتر روده کوچک و مزوکلون. چین ها روی احشاء امتداد یافته و حفره شکم را نیز می پوشانند.
جنین شناسی صفاق
در هفته چهارم بارداری ، مزودرم سه لایه جنین باعث ایجاد صفاق می شود. در طی تمایز مزودرم ، مزودرم صفحه جانبی به دو لایه تقسیم می شود که توسط کوئلوم جنینی جدا می شود. صفاق جداری و احشایی از این دو لایه مزودرم ایجاد می شود.
با ادامه رشد جنین ، در هفته هفتم بارداری اندام های شکمی از ساختارهای داخل دیواره شکم به داخل حفره شکم رشد می کنند و با یک لایه صفاق پوشانده می شوند. با ادامه رشد اندام های شکمی ، آنها خون خود را از دیواره شکم جدا می کنند. مزانتریک شکمی و پشتی جنین باعث ایجاد چین های صفاقی می شود.
لایه های صفاق
صفاق از دو لایه جداری و احشایی تشکیل شده است. لایه جداری یا خارجی به دیواره های لگن و شکم متصل می شود. لایه احشایی یا داخلی سطح اندام ها را می پوشاند و نازک تر صفاق جداری است و به فشار و درد و دما حساس است. فضای بالقوه ای بین این دو لایه وجود دارد که آن را حفره صفاقی می نامند.
حفره صفاقی
فضای بین صفاق احشایی و جداری است. به طور معمول حاوی ۱۰۰ میلی لیتر مایع روان کننده است. این محفظه دیالیز صفاقی را انجام می دهد که از طریق آن می توان املاح را با خون عوض کرد.
سیستم لنفاوی حفره صفاقی را تخلیه می کند و ۷۰-۸۰٪ جریان لنفاوی صفاقی از طریق سیستم لنفاوی زیر دیافراگم انجام می شود که ماکرومولکول ها و مواد خارجی را از بین می برد.
چین ها و رباط های صفاقی
صفاق یک غشای پیچیده است که چین هایی تشکیل می دهد ، اندام های مختلف شکمی را می پوشاند و حاوی ساختارهای عصبی عروقی در آن چین ها است. چین های صفاقی اندام های مختلف را به دیواره شکم یا به یکدیگر متصل می کند.
چین های صفاقی شامل امنتوم (امنتوم بزرگتر و کوچک) ، مزانتر و رباط ها است.امنتوم لایه ای مربوط به معده است و به امنتوم بزرگ و کوچک تقسیم می شود. امنتوم پر از چربی است و به گرم نگه داشتن اندام های داخل شکمی کمک می کند و در برخی شرایط دچار عفونت هایی مانند آبسه می شود.
اومنتوم بزرگ
این لایه پر از چربی است و انحنای بزرگتر معده و قسمت جلویی دوازدهه را پوشانده است و مانند یک پیش بند به سمت پایین کشیده می شود و سپس به سمت بالا می چرخد تا به سطح قدامی عرضی روده بزرگ متصل شود.
اومنتوم بزرگ از چسبیدن صفاق احشایی به جداری جلوگیری می کند. بسیار متحرک است ، مانند یک پوشش محافظ عمل می کند ، در ایمنی نقشی دارد و اغلب پلیس شکم نامیده می شود زیرا می تواند اندام های ملتهب را محاصره و مهر و موم کند. این بخش شامل سه رباط است:
- گاستروکولیک – از معده تا روده بزرگ عرضی گسترش می یابد
- گاسترواسپلنیک – از معده تا طحال کشیده می شود
- گاستروفرنی – از معده تا دیافراگم کشیده می شود
اومنتوم کوچک
اومنتوم کوچک از انحنای کوچکتر معده و قسمت اول اثنی عشر تا کبد گسترش می یابد. لبه آزاد آن حاوی یک سوراخ است. امنتوم کوچک دارای دو رباط است: رباط هپاتودئودونال و رباط هپاتوگاستریک.
رباط ها و چین های دیگر شامل رباط گرد کبد ، رباط کرونر ، لیگامنتوس ونوزوم ، رباط فرنوکولیک ، رباط های مثلثی چپ و راست کبد ، چین های ناف ، رباط پهن رحم ، رباط های تخمدان هستند.
مزانتر
مزانتر توسط دو لایه صفاق احشایی تشکیل شده و اندام های داخل صفاقی را به دیواره خلفی شکم متصل می کند و ساختارهای عصبی عروقی و همچنین لنفاوی را از دیواره شکم به اندام ها منتقل می کند.
بیماری های مربوط به صفاق
پریتونیت
پریتونیت بیماری است که در آن پارگی عضو آلوده شکمی ، معمولاً آپاندیس یا ویسکوز توخالی (معمولاً دیورتیکول کولون سیگموئید) منجر به التهاب صفاق می شود. مشخصه آن درد شدید شکمی ، استفراغ و تب است. با لمس و ضربات می توان آن را به صورت بالینی تشخیص داد. هنگامی که به دیواره شکم با انگشت ضربه ای زده می شود دیواره شکم به آرامی فرو رفته و سپس آزاد می شود و باعث درد حفره شکمی بیمار می شود. جراحی اضطراری برای از بین بردن عفونت و ترمیم احشا ممکن است لازم باشد زیرا اغلب اوقات آنتی بیوتیک ها قادر به مهار عفونت نیستند.
چسبندگی صفاقی
به دنبال عفونت ، جراحت یا جراحی گاهی اوقات التهابی ایجاد می شود که به دنبال بهبودی باعث ایجاد فیبروز و تشکیل اسکار در صفاق می شود. این مسئله منجر به اتصال بافت اسکار صفاق احشایی اندام های مجاور به طور غیرطبیعی یا ایجاد اتصالات غیرطبیعی بین لایه های جداری و احشایی صفاق می شود.
چسبندگی صفاقی می تواند منجر به درد ، انسداد روده و وولوس شود. درمان معمولاً علامت دار است و ممکن است برای جداسازی چسبندگی گاهی اوقات جراحی لازم باشد.
دیالیز صفاقی (PD)
در بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیه ، دیالیز صفاقی یک روش جایگزین برای همودیالیز به منظور از بین بردن مواد زائد خون است. در این روش ، صفاق بیمار به عنوان غشایی عمل می كند كه از طریق آن می توان مواد مختلف مانند گلوكز ، الكترولیت ، اوره ، مولكول های كوچكتر و سایر ذرات اسمزی فعال را با خون مبادله كرد.
در این روش یک لوله دائمی از طریق جراحی به شکم بیمار وارد می شود که از طریق آن می توان هر شب دیالیز صفاقی اتوماتیک یا دیالیز عمومی مداوم را انجام داد. این روش ارزان تری برای دیالیز است زیرا بیمار مجبور نیست به طور دوره ای به واحد دیالیز مراجعه کند زیرا این فرایند را می توان در خانه بیمار انجام داد. عارضه اصلی PD عفونت ناشی از سوند صفاقی ثابت است. عیب PD این است که در مقایسه با همودیالیز در از بین بردن مواد زائد بدن اثر کمتری دارد.
متاستاز صفاقی
به آن کارسینوماتوز صفاقی نیز گفته می شود و اغلب در تومورهای شکم و لگن مشاهده می شود و با پیش آگهی ضعیفی همراه است. صفاق مکان عمومی تومور اولیه تخمدان ، معده ، مری ، روده بزرگ ، آپاندیس ، کیسه صفرا ، لوزالمعده و بدخیمی اولیه صفاقی است.
بیماران ممکن است بدون علامت باشند یا با نفخ شکم یا اتساع یا علائم انسداد روده مواجه شوند. تشخیص از طریق رادیولوژی با سونوگرافی شکم ، سی تی اسکن یا MRI تأیید می شود. از این میان MRI حساس ترین روش در تشخیص متاستاز است و درمان تسکینی است.
سرطان اولیه صفاقی (PPC)
یک نوع نادر از سرطان مربوط به سرطان تخمدان اپیتلیال است. علت PPC ناشناخته است و در زنان نسبتاً بیشتر است. این بیماری سطح هر یک از اندام های داخل صفاق را تحت تأثیر قرار می دهد. علائم این بیماری مشابه مواردی است که در سرطان تخمدان دیده می شود و اغلب به علت آسیت رخ می دهد. درمان شامل شیمی درمانی و درمان های تسکینی است.
