هر آنچه باید در رابطه با ایمنی مواد شیمیایی بدانید!
قبل از استفاده از هر ماده شیمیایی حتی ساده ترین آنها که در خانه یا محل کار با آن برخورد دارید مهم است که بدانید خطرات احتمالی آن چیست و چگونه می توان با آن به صورت ایمن کار کرد. برای ارزیابی خطرات یک ماده شیمیایی خاص ، باید خطرات فیزیکی و خطرات بهداشتی آن ماده شیمیایی را بطور همزمان در نظر گرفت.
به طور کلی در رابطه با ترکیبات شیمیایی اطلاعات بیشتری در مورد خطرات فیزیکی آنها در دسترس است تا خطرات بهداشتی. بنابراین بهترین کار این است که قبل از استفاده از هر ماده شیمیایی برچسب ظرف و SDS یا سایر منابع مناسب موجود در رابطه با آن بررسی شود تا مشخص شود چه شرایطی ممکن است خطر ایجاد کند.
حوادث ناشی از مواد شیمیایی به سرعت اتفاق می افتد و ممکن است بسیار شدید و خطرناک باشد بنابراین آگاهی در مورد آنها یک ضرورت مهم است. در ادامه مقاله در نشریه جهان شیمی فیزیک توضیحات بیشتری در این رابطه ارائه می شود.
ایمنی مواد شیمیایی چیست؟
ایمنی مواد شیمیایی با انجام کلیه فعالیت های مربوط به مواد شیمیایی حاصل می شود که ایمنی انسان و محیط را تضمین کند. این موارد شامل تمام مواد شیمیایی طبیعی و سنتتیک و طیف گسترده ای از شرایط مواجهه از حضور طبیعی مواد شیمیایی در محیط گرفته تا استخراج یا سنتز آنها ، تولیدات صنعتی ، استفاده از حمل و نقل و دفع آنها است.
ایمنی مواد شیمیایی دارای مولفه های علمی و فنی بسیاری از جمله سم شناسی ، اکوتوکسیکولوژی و روند ارزیابی ریسک شیمیایی است که نیاز به دانش دقیق مواجهه و اثرات بیولوژیکی دارد. WHO از طریق برنامه بین المللی ایمنی شیمیایی (IPCS) برای ایجاد مبانی علمی جهت مدیریت صحیح مواد شیمیایی و تقویت توانایی ها و ظرفیت های ملی برای ایمنی مواد شیمیایی تلاش می کند.
دسته بندی های خطرات و ایمنی مواد شیمیایی
خطرات فیزیکی مواد شیمیایی
خطرات فیزیکی یک ماده شیمیایی شامل اشتعال پذیری و واکنش پذیری آن است. اشتعال پذیری تمایل یک ماده شیمیایی به سوختن است. نقطه اشتعال ، دمای احتراق خود به خودی و محدوده قابل اشتعال مواد ممکن است در SDS یافت شود و در ارزیابی بالقوه خطر آتش سوزی در شرایط مشخص مفید است.
واکنش پذیری پتانسیل مواد برای منفجر شدن یا واکنش شدید با هوا ، آب یا سایر مواد در اثر تماس است. SDS معمولا این اطلاعات را در بخش پایداری و واکنش پذیری یک ماده ارائه می دهد.
خطرات بهداشتی مواد شیمیایی
اثرات خطرناک مواد شیمیایی بر سلامتی معمولاً کمتر از خطرات فیزیکی است. اطلاعات مربوط به تاثیر مواد شیمیایی بر روی سلامتی ، به ویژه در اثر تماس مزمن ، اغلب ناقص است. هنگام بحث در مورد اثرات مواد شیمیایی بر روی سلامتی ، دو اصطلاح اغلب به جای هم استفاده می شوند – سمیت و خطر.
با این حال ، معنای واقعی این کلمات کاملاً متفاوت است. سمیت توانایی یک ماده شیمیایی در ایجاد آسیب است ولی خطر احتمال آسیب زایی یک ماده شیمیایی موقع استفاده از آن است. بنابراین ، با استفاده صحیح و مناسب حتی می توان از مواد شیمیایی بسیار سمی نیز با خیال راحت استفاده کرد. برعکس ، در صورت استفاده نادرست مواد شیمیایی کمتر سمی نیز می توانند بسیار خطرناک باشند.
خطر واقعی یک ماده شیمیایی برای سلامتی بستگی به سمیت و قرار گرفتن در معرض آن دارد. مهم نیست که مواد چقدر سمی باشند چون خطر کمی موقه کار کردن با آنها وجود دارد مگر اینکه وارد بدن شود. ارزیابی سمیت یک ماده شیمیایی و مسیرهای احتمالی ورود آن به بدن به شما کمک می کند تا اقدامات حفاظتی را بهتر انجام دهید.
ایمنی مواد شیمیایی و راههای ورود مواد شیمیایی به بدن
تماس با پوست
ساده ترین راه ورود مواد شیمیایی به بدن ، تماس مستقیم با پوست یا چشم است. تماس ماده شیمیایی با پوست ممکن است منجر به واکنش موضعی مانند سوختگی یا بثورات پوستی یا جذب آن به جریان خون شود. جذب در جریان خون ممکن است باعث شود ماده شیمیایی اثرات سمی بر سایر قسمت های بدن ایجاد کند. جذب یک ماده شیمیایی از طریق پوست سالم تحت تأثیر سلامت پوست و خواص ماده شیمیایی است. پوستی که خشک یا ترک خورده یا دارای پارگی است معمولا مقاومت کمتری دارد.
بنابراین هنگام کار با مواد شیمیایی از دستکش و سایر لباس های محافظ استفاده کنید تا پوست شما در معرض مواد شیمیایی قرار نگیرید. علائم مواجهه پوست با ماده شیمیایی شامل خشکی ، سفید شدن پوست ، قرمزی و تورم ، بثورات یا تاول و خارش است. در صورت تماس شیمیایی با پوست ، منطقه آسیب دیده را حداقل به مدت ۱۵ دقیقه با آب بشویید و در صورت ادامه علائم به دنبال اقدامات درمانی باشید.
تماس با چشم
تماس ماده شیمیایی با چشم می تواند به خصوص خطرناک باشد و منجر به آسیب دیدگی یا کوری شود. استفاده از عینک ایمنی یا محافظ صورت می تواند خطر تماس چشمی را کاهش دهد. چشمهایی که در تماس با مواد شیمیایی بوده اند باید بلافاصله و به مدت حداقل ۱۵ دقیقه با آب شسته شوند. لنزهای تماسی باید هنگام شستشو برداشته شوند – برای درآوردن لنزها شستشو را به تأخیر نیندازید – در صورت ادامه علائم باید به مراکز درمانی مراجعه کنید.
استنشاق
ریه ها شایع ترین مسیر ورود گازها ، بخارات و ذرات مواد شیمیایی به بدن هستند. چنین موادی ممکن است به بافت ریه آسیب برساند یا وارد جریان خون شود. اکثر مواد شیمیایی دارای بویی هستند که در غلظت خاصی قابل درک است و از آنها به عنوان آستانه بو یاد می شود. خستگی بویایی ممکن است هنگام قرار گرفتن در معرض غلظت زیاد یا پس از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض برخی از مواد شیمیایی ایجاد شود. این مسئله ممکن است باعث شود که احساس بویایی کم شود یا از بین برود ، در حالی که خطر قرار گرفتن در معرض بیش از حد همچنان به قوت خود باقی است.
علائم قرار گرفتن در معرض بیش از حد ممکن است شامل سردرد ، افزایش تولید مخاط و تحریک چشم ، بینی و گلو باشد. اثرات تدخینی از جمله گیجی ، خواب آلودگی یا کما ممکن است در اثر قرار گرفتن در معرض برخی مواد ، از جمله بسیاری از حلال های هیدروکربنی رایج ایجاد شود.
در صورت قرار گرفتن در معرض بخارات ماده شیمیایی درب ظروف را ببندید ، پنجره ها را باز کنید و تهویه را افزایش دهید و به هوای تازه منتقل شوید. در صورت ادامه علائم ، به دنبال مراقبت های پزشکی باشید. مواد شیمیایی که بخار تولید می کنند باید در محلی با تهویه مناسب یا با تهویه موضعی استفاده شوند. گاهی اوقات ، تهویه عمومی ممکن است کافی نباشد و تهویه داخلی امکان پذیر نباشد که استفاده از دستگاهای تنفس مصنوعی را ضروری می کند.
دستگاه گوارش
یکی دیگر از راه های احتمالی ورود مواد سمی به بدن دستگاه گوارش است. اگرچه بعید است کسی به طور تصادفی ماده شیمیایی بخورد ، اما ممکن است در اثر خوردن یا نوشیدن مواد غذایی یا نوشیدنی های آلوده یا لمس دهان با دست های آلوده این مواجهه صورت بگیرد.
این آلودگی ممکن است با عدم خوردن ، آشامیدن ،عدم استعمال دخانیات یا ذخیره مواد غذایی در مناطقی که مواد شیمیایی استفاده یا ذخیره شده است و با شستن کامل دستها پس از کار با مواد شیمیایی ، حتی هنگام استفاده از دستکش ، کاهش یابد.
در صورت بلعیدن تصادفی مواد شیمیایی بلافاصله به مراکز درمانی مراجعه کنید. استفراغ را القا نکنید ، مگر اینکه توسط یک متخصص مراقبت های بهداشتی به شما دستور داده شود.
تزریق
آخرین مسیر احتمالی قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی تزریق تصادفی است. تزریق ممکن است از طریق سوء استفاده با سرنگ یا از طریق حوادثی مانند ظروف شکسته شیشه ای یا سایر اشیا تیز آلوده به مواد شیمیایی رخ دهد. اگر تزریق تصادفی اتفاق افتاد محل را با آب و صابون بشویید و در صورت لزوم به دنبال مراقبت های پزشکی باشید. استفاده محتاطانه از هر جسم تیزی همیشه حیاتی است.
خطرات بهداشتی و ایمنی مواد شیمیایی
تأثیرات شیمیایی مواجهه با مواد شیمیایی در هر فردی بسته به مقدار واقعی ماده شیمیایی که فرد در معرض آن قرار گرفته است و اینکه ماده شیمیایی چقدر خطرناک است ، متفاوت خواهد بود.
اثرات سمی مواد شیمیایی
اثرات سمی یک ماده شیمیایی ممکن است موضعی یا سیستمیک باشد. آسیب های موضعی ناحیه کوچکی از بدن را در تماس با ماده شیمیایی درگیر می کند. به عنوان مثال ، اگر اسیدی را روی بازوی خود بریزید ، تأثیر آن روی بازوی شما خواهد بود. صدمات سیستمیک شامل بافتها یا اندامهایی غیر از محل تماس سموم از طریق جریان خون است. به عنوان مثال ، متانول بلعیده شده ممکن است باعث کوری شود.
برخی مواد شیمیایی ممکن است روی یک اندام خاص تأثیر بگذارد. به عنوان مثال ، سرب در درجه اول مغز ، کلیه و گلبول های قرمز خون را تحت تأثیر قرار می دهد و برخی از حلال ها ممکن است به کبد و کلیه ها آسیب برسانند. بنابراین تشخیص بین قرار گرفتن در معرض حاد و مزمن و سمیت مهم است.
سمیت حاد ناشی از یک مواجهه کوتاه مدت و مکرر است. این اثرات معمولاً به سرعت ظاهر می شوند و معمولاً برگشت پذیر هستند. سمیت مزمن ناشی از تماس مکرر برای مدت زمان طولانی است و اثرات آن معمولاً تأخیری و تدریجی است و ممکن است برگشت ناپذیر باشد. به عنوان مثال ، اثر حاد نوشیدن الکل مست شدن است ، در حالی که اثر مزمن ناشی از نوشیدن الکل در مدت زمان طولانی ، سیروز کبدی است.
حساسیت افراد
برخی از افراد ممکن است به مواد شیمیایی خاصی حساس باشند ، این امر به عوامل مختلفی از جمله عادات غذایی ، وضعیت جسمی ، چاقی ، شرایط پزشکی ، نوشیدن و سیگار کشیدن و بارداری بستگی دارد.
در طی یک دوره زمانی ، قرار گرفتن منظم در معرض برخی مواد می تواند منجر به ایجاد بثورات آلرژیک ، دشواری در تنفس یا سایر واکنش ها شود. از این پدیده به عنوان حساس سازی یاد می شود. با گذشت زمان ، این اثرات ممکن است با قرار گرفتن در معرض مقادیر کم و کمتر ماده شیمیایی رخ دهد ، اما بلافاصله پس از متوقف شدن مواجهه ، از بین می رود.
به دلایلی که کاملاً شناخته نشده است ، همه افراد این واکنش ها را تجربه نخواهد کرد. نمونه ای از مواد حساسیت زا شامل رزین های اپوکسی ، نمک های نیکل ، ایزوسیانات ها و فرمالدئید هستند.
مواد شیمیایی بسیار خطرناک
مواد سرطان زا
بسیاری از مواد شیمیایی از نظر توانایی ایجاد سرطان ارزیابی شده اند. دوره تأخیر در بیشتر سرطان ها از بیست تا چهل سال است. خطر ابتلا به سرطان در اثر قرار گرفتن در معرض ماده شیمیایی با افزایش مدت زمان تماس و مواجهه با آن افزایش می یابد. درک تمایز بین عوامل سرطان زای انسانی و مواد سرطان زای مشکوک مهم است.
اصطلاح سرطان زای انسان زمانی به کار می رود که شواهد واضحی از توانایی ایجاد سرطان در انسان وجود داشته باشد. سرطان زای مشکوک به مواد شیمیایی گفته می شود که در دو یا چند گونه حیوانی باعث سرطان می شوند و بنابراین در انسان نیز مشکوک هستند.
هر کسی که با مواد سرطان زا یا مواد مشکوک کار می کند یا قصد همکاری دارد ، باید حداقل دستورالعمل ها را دنبال کند تا در معرض خطر قرار نگیرد . در بخش اطلاعات سم شناسی برگه اطلاعات ایمنی بیان می شود که آیا این ماده توسط سازمان ایمنی و بهداشت حرفه ای (OSHA) ماده سرطان زا محسوب می شود یا خیر.
سموم موثر بر تولید مثل
سموم موثر بر تولید مثل مواد شیمیایی هستند که بر تولید مثل تأثیر می گذارند که شامل ترکیبات شیمیایی جهش زا (موادی که باعث آسیب کروموزومی می شوند) ، تراتوژن ها و سموم جنینی هستند. سموم موثر بر جنین ممکن است برای تخمک بارور شده ، رویان یا جنین کشنده باشد. تراتوژنیک ها قادر به ایجاد ناهنجاری های جنینی ، تاخیر رشد جنین یا نقائص مادرزادی پس از زایمان هستند.
سموم موثر بر تولید مثل دیگر ممکن است باعث عقیم شدن شوند یا بر تحرک اسپرم تأثیر بگذارند. برخی مواد شیمیایی ممکن است از جفت عبور کرده و جنین را تحت تأثیر قرار دهند. جنین در حال رشد ممکن است نسبت به برخی مواد شیمیایی نسبت به مادر باردار حساسیت بیشتری داشته باشد ، به خصوص در دوازده هفته اول بارداری ، زمانی که مادر ممکن است از باردار بودن خود آگاهی نداشته باشد.
استفاده صحیح از مواد شیمیایی و استفاده از تجهیزات محافظتی به ویژه برای کاهش قرار گرفتن جنین در معرض مواد شیمیایی بسیار مهم است. تراتوژن های شناخته شده انسانی شامل ترکیبات آلی جیوه ، ترکیبات سرب ، تشعشعات یونیزان ، برخی داروها ، مصرف الکل و سیگار هستند.
برخی از موادی که ممکن است باعث اثرات سو ء بر باروری در مردان شود شامل ۱،۲-دی برومو-۳-کلروپروپان ، کادمیوم ، جیوه ، بور ، سرب ، برخی از سموم دفع آفات و برخی داروها است. بیش از ۸۰۰ ماده شیمیایی در مدل های حیوانی تراتوژنیک شناخته شده است – بسیاری از اینها تراتوژن های مشکوک انسانی هستند.
افرادی که با تراتوژن ها کار می کنند و تصمیم به بارداری دارند یا باردار هستند باید سمیت مواد شیمیایی را در محل کار خود بررسی کنند و می توانند با EHS مشورت کنند تا بدانند که آیا این ترکیبات شیمیایی در بارداری تاثیرگذار هستند یا خیر.
از کجا می توان اطلاعات سمیت مواد شیمیایی را پیدا کرد؟
اطلاعات مربوط به سمیت را می توان در برگه های اطلاعات ایمنی ، در بخش “شناسایی خطر و اطلاعات سم شناسی” ، برچسب محصولات ، ثبت اثرات سمی مواد شیمیایی (RTECS) یا در بسیاری از منابع دیگر ذکر شده در صفحه داده های ایمنی مشاهده کرد.
