ماده شیمیایی سمی یا توکسیک چیست؟

ماده شیمیایی سمی یا توکسیک طبق تعریف آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده یا EPA هر ماده سمی است که در صورت استنشاق ، بلع یا جذب شدن از طریق پوست می تواند  برای محیط زیست مضر یا برای سلامتی شما خطرناک باشد.

جالب است بدانید برخی از مواد شیمیایی مفید خانگی نیز حاوی مواد شیمیایی سمی هستند. نمونه های متداول عبارتند از پودر لباس شویی ، گازوئیل ، آفت کش ها ، آمونیاک ، روغن موتور ، الکل ، سفید کننده و اسید باتری که افراد زیادی با آنها بطور روزمره در ارتباط هستند.

اگرچه این مواد شیمیایی ممکن است مفید و حتی ضروری باشند ، اما لازم به یادآوری است که باید طبق دستورالعمل های روی بسته بندی استفاده و دفع شوند. در ادامه مقاله در نشریه جهان شیمی فیزیک توضیحات بیشتری در این رابطه ارائه می شود.

انواع ماده شیمیایی سمی

بسیاری از مواد شیمیایی سمی در طبیعت وجود دارند. به عنوان مثال ، گیاهان برای محافظت از خود در برابر آفات ، مواد شیمیایی سمی تولید می کنند. حیوانات برای محافظت و گرفتن طعمه سم تولید می کنند. در موارد دیگر ، مواد شیمیایی سمی به سادگی محصول جانبی متابولیسم هستند. حتی برخی از عناصر طبیعی و مواد معدنی سمی هستند. چند نمونه از مواد شیمیایی سمی طبیعی عبارتند از سم مار ، کافئین موجود در قهوه ، چای ، کولا و کاکائو ، آرسنیک ، نفت ، سولفید هیدروژن ، گاز کلر و دود.

برچسب زدن یک ماده شیمیایی به عنوان “سمی” یا “غیر سمی” گمراه کننده است زیرا بسته به مسیر قرار گرفتن در معرض و دوز ، هر ترکیبی می تواند سمی باشد. به عنوان مثال ، اگر آب را بیش از حد بنوشید حتی آب نیز سمی است. مسمومیت علاوه بر دوز و قرار گرفتن در معرض به گونه ، سن و جنس  موجودات و عوامل دیگری نیز بستگی دارد.

به عنوان مثال ، انسان می تواند شکلات بخورد ، اما برای سگ ها سمی است. به نوعی همه مواد شیمیایی سمی هستند. به همین ترتیب ، تقریباً برای هر ماده شیمیایی که سمی شناخته می شود ، حداقل دوز وجود دارد که به آن نقطه پایان سمیت می گویند. به عنوان مثال آهن برای ساخت سلول های خونی و انجام سایر عملکردهای بیوشیمیایی در دوز پایین مورد نیاز است با این وجود مصرف بیش از حد آهن کشنده است.

عوارض قرار گرفتن در معرض ماده شیمیایی سمی

مواد شیمیایی می توانند هنگام ورود یا تماس با بدن به ما آسیب برسانند. قرار گرفتن در معرض ماده سمی مانند بنزین می تواند بر سلامتی شما تأثیر بگذارد. از آنجا که نوشیدن بنزین می تواند باعث سوختگی ، استفراغ ، اسهال و در مقدار بسیار زیاد ، خواب آلودگی یا مرگ شود ، سمی است. برخی از مواد شیمیایی به دلیل خواص فیزیکی آنها خطرناک هستند: آنها می توانند به راحتی با سایر مواد شیمیایی ترکیب شده منفجر شوند ، بسوزند یا واکنش نشان دهند. از آنجا که بنزین می تواند بسوزد و بخارات آن منفجر شوند ، بنزین نیز خطرناک است. یک ماده شیمیایی می تواند سمی ، خطرناک یا هر دو باشد.

برای تعیین خطر اثرات مضر سلامتی از یک ماده ، ابتدا باید بدانید که ماده چقدر سمی است. چقدر  و با چه وسیله ای ، فرد در معرض قرار می گیرد و چقدر آن شخص نسبت به ماده حساسیت دارد.

خطرات قرارگرفتن در معرض ماده شیمیایی سمی

برخی مواد سمی تر از سایر مواد هستند. سمیت یک ماده با توجه به انواع تأثیرات آن و قدرت آن توصیف می شود. مواد شیمیایی مختلف اثرات متفاوتی ایجاد می کنند. به عنوان مثال ، ماده شیمیایی A ممکن است باعث استفراغ شود ، اما سرطان نیست. ماده شیمیایی B ممکن است هیچ اثر قابل توجهی در هنگام مواجهه نداشته باشد ، اما ممکن است سال ها بعد باعث سرطان شود.

ماده شیمیایی قوی تر معمولا سمی تر است. به عنوان مثال ، سیانور سدیم از کلرید سدیم (نمک خوراکی) قوی تر است زیرا بلعیدن مقدار کمتری سیانور می تواند شما را مسموم کند.

قدرت و بنابراین سمیت یک ماده شیمیایی می تواند تحت تأثیر تجزیه آن در بدن انسان باشد. وقتی ماده ای به بدن جذب می شود ، ساختار شیمیایی آن ممکن است تغییر کند و به ماده ای سمی یا کمتر سمی تبدیل شود. به عنوان مثال ، تتراکلرید کربن  که یک حلال معمولی است توسط بدن به ماده شیمیایی سمی تری تبدیل می شود که باعث آسیب کبدی می شود. برای برخی دیگر از مواد شیمیایی ، متابولیسم  آن ترکیب شیمیایی را به شکلی تغییر می دهد که در بدن به راحتی از بین می رود.

بهتر است بدانید:

یک ماده شیمیایی فقط در صورت تماس یا ورود به بدن می تواند باعث مشکلات سلامتی شود. قرار گرفتن در معرض این ترکیب می تواند از طریق استنشاق ، بلع یا تماس مستقیم رخ دهد.

استنشاق (تنفس) گازها ، بخارها و غبارها یک مسیر معمول قرار گرفتن در معرض است. مواد شیمیایی می توانند وارد بینی ، مجاری هوا و ریه ها شوند. آنها می توانند در مجاری تنفسی رسوب کرده یا توسط ریه ها در جریان خون جذب شوند. سپس خون می تواند این مواد را به بقیه بدن منتقل کند.

بلعیدن غذا ، نوشیدن یا سایر موارد راه دیگر قرار گرفتن در معرض ماده شیمیایی سمی است. مواد شیمیایی که با غذا ، سیگار ، ظروف یا دست وارد بدن می شوند ، می توانند بلعیده شوند. کودکان بیشتر در معرض بلع مواد یافت شده در گرد و غبار یا خاک هستند زیرا اغلب انگشتان خود یا سایر اشیا را در دهان می گذارند.

ماده شیمیایی سمی صنعتی و شغلی

اداره ایمنی و بهداشت شغلی ایالات متحده (OSHA) چندین ماده شیمیایی را که بسیار خطرناک و سمی هستند ، شناسایی کرده است. بعضی از اینها معرف آزمایشگاهی هستند ، در حالی که بعضی دیگر معمولاً در صنایع و معاملات خاصی مورد استفاده قرار می گیرند و عناصر خالص خاصی را شامل می شوند. برخی از این ترکیبات عبارتند از استالدئید ، استون ، آکرولین ، برم ، کلر ، سیانوژن ، ایزوپروپیل الکل ، ال-لیمونن ، پراکسید هیدروژن

انواع سموم

سموم را می توان در چهار گروه دسته بندی کرد. ممکن است یک ماده به بیش از یک گروه تعلق داشته باشد.

سموم شیمیایی – سموم شیمیایی هم شامل مواد غیر آلی مانند جیوه و مونوکسید کربن و هم ترکیبات آلی مانند متیل الکل است.

سموم بیولوژیکی – بسیاری از ارگانیسم ها ترکیبات سمی ترشح می کنند. برخی منابع موجودات بیماری زا را سم می دانند. یک نمونه خوب از یک سم بیولوژیکی کزاز است.

سموم فیزیکی – اینها موادی هستند که در فرآیندهای بیولوژیکی تداخل ایجاد می کنند. به عنوان مثال می توان به آزبست و سیلیس اشاره کرد.

تابش – تابش بر بسیاری از موجودات اثر سمی دارد. به عنوان مثال می توان به اشعه گاما و مایکروویو اشاره کرد.