سلاح های شیمیایی مرگبار جنگ های باستانی

سلاح های شیمیایی نوعی سلاح مرگبار و خطرناک هستند که حتی در دوران باستانی نیز مورد استفاده قرار می گرفته اند. سلاح های شیمیایی گذشته هرچند به معنی سلاح های شیمیایی امروزه پیشرفته نبودند ولی در نوع خود کشنده و خطرناک بودند و جان هزاران انسان را می گرفتند یا آنها به بیماریهای ناتوان کننده مبتلا می کرند. در ادامه مقاله در نشریه جهان شیمی فیزیک توضیحات بیشتری در این رابطه ارائه می شود.

این سلاح ها در گذشته بیشتر به شکل دود مورد استفاده قرار می گرفتند و حاوی مواد شیمیایی بودند که بیشتر به صورت خفگی باعث مرگ سربازان می شد. تاریخچه جنگ شیمیایی و زمانی که اولین بار از سلاح های شیمیایی استفاده شده است کاملا مشخص نیست اما دانشمندان حدس می زنند که دود به عنوان یک ماده تحریک کننده هم در جنگ و هم در شکار در دوران ماقبل تاریخ استفاده شده است.

اولین سوابق مربوط به جنگ شیمیایی از روایات هند در قرن چهارم قبل از میلاد ، زمانی که کمانداران هندی تیرهای خود را در زهرمار فرو می برند ، به دست آمده است.  در همان دوره ، استفاده از دود در برابر دشمنان و حفر تونل های دود برای اولین بار در یونان و چین ثبت شده است.  قرن های بعدی شاهد کاربردهای پیچیده تری از دود سمی و سموم در جنگ  بوده اند.

تاریخچه استفاده از سلاح های شیمیایی

در قرون وسطی و اوایل دوره مدرن ، جنگ شیمیایی همراه با پیشرفت شیمی پیشرفت کرد. در سال ۱۴۵۶ ، در حین محاصره بلگراد ، یک کیمیاگر با سوزاندن پارچه هایی که احتمالاً حاوی گاز کلر بودند ابرهای سمی ایجاد کرد. در قرن پانزدهم ، لئوناردو داوینچی پوسته های انفجاری پر از آرسنیک و گوگرد را برای استفاده در برابر کشتی های جنگی طراحی كرد و در قرن نوزدهم ، توماس كوكران با استفاده از سوزاندن گوگرد به نبرد با کشتی های جنگی می پرداخت.

بعدا در قرن نوزدهم ، ارتش متحدین در جنگ داخلی آمریکا نقشه هایی را برای حمله به سنگرها با اسید کلریدریک و اسید سولفور طراحی کرد ، اما نتوانست اهداف خود را عملی کند.در اواخر قرن نوزدهم ، پیشرفت در شیمی آلی منجر به تولید سلاح های شیمیایی پیشرفته جدید ، مانند گاز خردل شد. این سلاح ها برای اولین بار در طول جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار گرفت که در آن جنگجویان بیش از ۱۲۵۰۰۰ تن مهمات شیمیایی استفاده کردند. با وجود مخالفت شدید مردم با جنگ شیمیایی پس از جنگ جهانی اول ، توسعه و استفاده از آن ادامه یافت.

جالب است بدانید:

در دهه ۱۹۳۰ ، ایتالیا در جنگ دوم ایتالیا و حبشه از سلاح های شیمیایی استفاده کرد. در همان زمان ، شیمی دانان آلمانی دسته جدیدی از سلاح های شیمیایی را کشف کردند که بسیار کشنده تر از عوامل اولیه بودند و با تاثیر بر روی اعصاب افراد را از بین می بردند. در طول جنگ جهانی دوم ، چین و ژاپن از سلاح های شیمیایی استفاده کردند ، اما سلاح های شیمیایی در اروپا یا درگیری بین ایالات متحده و ژاپن در مقیاس وسیع استفاده نشدند.

پس از آن سلاح های شیمیایی در چندین درگیری  به ویژه در جنگ های داخلی یمن و جنگ ایران و عراق ، مورد استفاده قرار گرفت. در این دوره ، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی همچنین با توسعه عوامل جدیدی مانند VX  و سلاح های شیمیایی باینری زرادخانه های شیمیایی خود را توسعه دادند. در نهایت در سال ۱۹۹۳ ، کنوانسیون سلاح های شیمیایی به امضا رسید و استفاده از سلاح های شیمیایی در جنگ را غیرقانونی دانست.

انواع سلاح های شیمیایی

سلاح های شیمیایی عوامل شیمیایی اعم از گاز ، مایع یا جامد هستند که به دلیل اثرات سمی مستقیم روی انسان ، حیوانات و گیاهان استفاده می شوند. آنها در صورت استنشاق ، جذب شدن از طریق پوست یا بلعیده شدن در غذا یا نوشیدنی باعث آسیب می شوند. عوامل شیمیایی هنگامی که در گلوله های توپخانه ای ، مین های زمینی ، بمب های هوایی ، کلاهک های موشکی ، گلوله های خمپاره ای ، نارنجک ، مخازن اسپری یا هر وسیله دیگری برای رساندن عوامل به اهداف تعیین شده قرار می گیرند ، به سلاح تبدیل می شوند.

همه مواد سمی برای سلاح سازی یا استفاده به عنوان سلاح شیمیایی مناسب در نظر گرفته نمی شوند. هزاران مواد شیمیایی از این دست وجود دارد ، اما از سال ۱۹۰۰ فقط چند ده مورد به عنوان سلاح شیمیایی استفاده شده است. ترکیبات دارای بیشترین کاربرد باید بسیار سمی باشند اما کار با آنها بسیار دشوار نباشد. بعلاوه ، این ماده شیمیایی باید بتواند در برابر حرارت تولید شده در هنگام انفجار پوسته ، بمب ، مین یا کلاهک مقاومت کند. سرانجام ، باید در برابر آب و اکسیژن موجود در اتمسفر مقاوم باشد تا در هنگام پراکندگی موثر عمل کنند. برخی از این مواد شیمیایی در ادامه شرح داده شده اند.

گازهای خفه کننده

عوامل خفه کننده ابتدا توسط ارتش آلمان و بعداً توسط نیروهای متفقین در جنگ جهانی اول به کار گرفته شدند. اولین استفاده گسترده از سلاح های شیمیایی در آن درگیری زمانی اتفاق افتاد که آلمانی ها گاز کلر را از هزاران سیلندر در امتداد ۶ کیلومتری (۴ مایل) جبهه نبرد آزاد کردند.

آلمان و فرانسه طی جنک به گازهای خفه کننده مانند کلر ، فسژن ، دیفوسژن ، کلروپایکرین ، اتیل دیکلورازین و پرفلوئورائیزوبوکسیلن تسلط یافتند و حملات بی شماری را آغاز کردند – هرچند که هیچ یک از طرفین به موفقیت مهم نظامی از قبیل تولید اولین ماسک های گاز خام و سایر اقدامات محافظتی دست نیافتند . فسژن تقریباً ۸۰ درصد از مرگ و میرهای ناشی از سلاح های شیمیایی در جنگ جهانی اول را بر عهده داشت.

عوامل خفگی به صورت ابرهایی از گاز به منطقه هدف منتقل می شوند ، جایی که افراد از طریق استنشاق آنها تلف می شوند. عامل سمی سیستم ایمنی بدن را تحریک می کند و باعث جمع شدن مایعات در ریه ها می شود که در صورت آسیب جدی به ریه ها ، می تواند از طریق خفگی یا کمبود اکسیژن منجر به مرگ شود. اثر عامل شیمیایی  هنگامی که فردی در معرض بخار قرار گرفت ، ممکن است فوری باشد یا ممکن است سه ساعت طول بکشد. ماسک محافظ گاز مناسب بهترین دفاع در برابر عوامل خفگی است.

عوامل تاول زا

عوامل تاول زا نیز در جنگ جهانی اول ساخته و به کار گرفته شدند. شکل اصلی ماده تاول زا در آن درگیری خردل گوگردی بود که در بین مردم به گاز خردل معروف است. این نوع سلاح ها به صورت مایع یا بخار هستند و پوست ، چشم ها ، راههای تنفسی و ریه ها را می سوزانند. نتایج فیزیکی  بسته به سطح قرار گرفتن در معرض ، ممکن است فوری باشد یا ممکن است پس از چند ساعت ظاهر شود.

اگرچه  این عوامل در غلظت های بالا کشنده هستند اما عوامل تاول زا بندرت باعث مرگ می شوند. عوامل تاول زای مدرن شامل خردل گوگرد ، خردل ازت ، اکسیم فسژن ، فنیل دیکلارارسین و لوئیزیت هستند. محافظت در برابر عوامل تاول زا به ماسک ضد گاز موثر و لباسهای محافظ اضافی نیاز دارد.

عوامل خونی

عوامل خونی  مانند سیانید هیدروژن یا کلرید سیانوژن  طراحی شده اند تا به صورت بخار به منطقه مورد نظر منتقل شوند. هنگام استنشاق ، این عوامل از انتقال اکسیژن به سلول ها جلوگیری کرده و بدن را دچار خفگی می کنند. چنین مواد شیمیایی آنزیم هایی  را که برای متابولیسم هوازی لازم است مسدود می کنند ، در نتیجه سلولهای قرمز خون را از اکسیژن  که اثر فوری مشابه مونوکسید کربن دارد ، محروم می کنند. سیانوژن مانع استفاده مناسب از اکسیژن در سلولهای خون می شود ، در نتیجه به قلب آسیب می رساند. بهترین دفاع در برابر عوامل خونی  ماسک های ضد گاز موثر است.

عوامل عصبی

کشنده ترین و مهمترین سلاح های شیمیایی حاوی عوامل عصبی هستند که بر انتقال تکانه ها از طریق سیستم عصبی تأثیر می گذارد. یک قطره بر روی پوست یا استنشاق از ریه ها می تواند باعث خاموش شدن مراکز کنترل کننده تنفس و فلج شدن عضلات از جمله قلب و دیافراگم شود. مسمومیت توسط عوامل عصبی باعث تعریق شدید ، پر شدن مجاری برونش از مخاط ، کم نور شدن چشم ها ، استفراغ و اجابت مزاج غیرقابل کنترل ، تشنج و در نهایت فلج و نارسایی تنفسی می شود. اگر  عامل عصبی بر روی پوست تاثیر بگذارد ، مرگ ناشی از خفگی است. دفاع در برابر عوامل عصبی نیاز به ماسک ضد گاز و لباسهای محافظ خاص دارد.

در اواسط دهه ۱۹۳۰ شیمیدانانی که برای شرکت شیمیایی آلمان کار می کردند اولین ترکیب ارگانوفسفر را با سمیت بسیار بالا تولید کردند. این عامل عصبی که به عنوان تابون (GA) شناخته می شود. در جنگ جهانی دوم به مقدار ۱۲۰۰۰ تن برای ارتش آلمان تولید شد ، اگرچه هرگز مورد استفاده قرار نگرفت. عامل عصبی دیگری ، سارین (GB) ، اولین بار در سال ۱۹۳۸ تولید شد و سومین آن ، Soman (GD) در سال ۱۹۴۴ معرفی شد.

هر دو نیز در آلمان اختراع شد. این سه عامل عصبی آلمانی، در پایان جنگ جهانی دوم توسط متفقین در مقادیر زیادی کشف و ضبط شدند. پس از جنگ ، ایالات متحده ، اتحاد جماهیر شوروی و تعدادی از ایالات دیگر نیز این عوامل عصبی و سایر عوامل عصبی را به عنوان سلاح تولید کردند.

ویژگیهای سلاح های شیمیایی

سلاح های شیمیایی را می توان با مشخصات فیزیکی آنها مانند کشندگی ، ماندگاری ، نحوه عملکرد بر روی بدن انسان و حالت فیزیکی (به عنوان مثال ، گاز ، مایع یا جامد) دسته بندی کرد.

برخی از عوامل شیمیایی بسیار کشنده هستند. به عنوان مثال ، عوامل عصبی مانند سارین ، تابون ، سومان و VX می توانند تقریباً فوری افراد را بکشند. جذب فقط چند قطره از این ترکیبات از طریق پوست می توانند باعث فلجی شود و در عرض چند دقیقه منجر به مرگ خواهد شد. در انتهای دیگر طیف کشنده عوامل شیمیایی مانند گاز اشک آور وجود دارد که فقط به عنوان محرک یا ناتوان کننده عمل می کنند و بعید است از باعث مرگ شوند مگر اینکه در مقادیر بسیار زیاد استفاده شود.

عوامل شیمیایی همچنین دارای ماندگاری متنوعی هستند. برخی در عرض چند دقیقه یا چند ساعت تبخیر می شوند و به سرعت اثر خود را از دست می دهند. به عنوان مثال ، سارین یک عامل عصبی کشنده اما غیر مقاوم است. در مقابل ، VX می تواند روزها یا هفته ها به شکل کشنده ادامه یابد. این اختلاف پایداری ممکن است به استفاده استراتژیک یا تاکتیکی متفاوت از هر عامل در زمان جنگ منجر شود.

بهتر است بدانید:

یک نیروی نظامی ممکن است از سلاح های شیمیایی ماندگار مانند VX یا گاز خردل برای از کار انداختن پایگاه هوایی ، بندر دریایی یا منطقه اصلی نظامی برای مدت طولانی استفاده کند تا استفاده از آن را برای دشمن منتفی کند.  از طرف دیگر ، سلاح های شیمیایی غیر مقاوم ، مانند سارین ، به احتمال زیاد در جایی که فقط به دنبال اثر موقتی است ، استفاده می شود. به عنوان مثال ، سلاح های شیمیایی غیر مقاوم می توانند برای شکستن خط دشمن در نقطه ای که ممکن است نیروها بخواهند از آن عبور کنند یا پس از اتمام اثرات ، آنجا را اشغال کنند ، استفاده شوند.

برخی از گازهای سمی ، مانند کلر و سیانید هیدروژن ، در هنگام استنشاق به ریه های قربانی وارد می شوند. از طرف دیگر ، قطرات عامل عصبی ممکن است از طریق پوست وارد جریان خون و سیستم عصبی شوند. سایر مواد شیمیایی را می توان با غذا مخلوط کرد تا وقتی دشمنان وعده های غذایی خود را می گیرند ، آنها را مسموم کنند.

سرانجام ، سلاح های شیمیایی ممکن است از طریق آئروسل ، خمپاره ، گلوله توپ ، کلاهک موشکی ، مین یا بمب های هوایی استفاده شوند. اکثر این مواد دارای ترکیبات اولیه ای هستند که از پیش ترکیب شده اند اما سلاح های شیمیایی جدیدتر ممکن است اصطلاحاً سلاح های باینری باشند که در حین استفاده از سلاح با هم مخلوط می شوند. نگهداری و ذخیره سازی سلاح های باینری نسبت به سلاح های شیمیایی سنتی ایمن تر و راحت تر است.