ویتامین B9 (اسیدفولیک) چیست؟ ویتامین ب ۹ و فواید آن برای سلامتی
ویتامین B9 یا اسید فولیک که در دسته ی ویتامین های B قرار دارد، در بدن ذخیره نشده و برای هضم غذا و ساخت پروتئین لازم است. این ویتامین نقش مهمی در بسیاری از فعالیت های مهم بدن از جمله سلامت سیستم عصبی و خون داشته و از آن در مقابل بیماری های قلبی، پوکی استخوان، نقص های مادرزادی و همچنین برخی از سرطان ها محافظت می کند. این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک ما را با ویتامین B9 یا اسید فولیک و فواید آن در بدن آشنا می کند.
ویتامین B9 یا اسید فولیک چیست؟
ویتامین B9 یکی از ویتامین های مصنوعی است که در گروه ویتامین های محلول در آب بوده و در بسیاری از مواد غذایی و همچنین مکمل ها مورد استفاده قرار می گیرد. این ویتامین نسخه ای مصنوعی از فولات بوده که در بدن تولید نمی شود. به همین دلیل باید از طریق رژیم غذایی برای بدن تامین شود. فولات و اسید فولیک دو ویتامین مجزا از هم هستند. با این که این دو از راه رژیم غذایی وارد بدن می شوند، ولی ساختار متفاوتی داشته و اثرات آن در بدن تا اندازه ای با هم متفاوت است. وجود اسید فولیک در بدن برای عملکرد بهتر مغز حیاتی بوده و این ویتامین نقش اصلی در ساخت نوکلئیک اسیدهایی چون DNA و RNA دارد.
اهمیت اسید فولیک یا ویتامین B9
ویتامین B9 در کنار ویتامین B12 و ویتامین C در هضم غذا نقش بسیار مهمی دارد. همچنین این ویتامین به همراه ویتامین های مذکور، در زمان ساخت پروتئین ها در بدن لازم هستند. برای ساخت گلبول های قرمز خون و DNA نیز اسید فولیک لازم است. ساخت و نگهداری سلول ها در هنگام تقسیم سلولی و رشد آن ها مهم است. بافت ها با اسید فولیک رشد کرده و عملکرد سلول ها بهتر می شود. رشد جنین با اسید فولیک کامل شده و مغز جنین و رشد طناب نخاعی با این ویتامین امکان پذیر است.
منابع غذایی اسید فولیک
منابع غذایی که دارای اسید فولیک هستند هم مقدار فولات مورد نیاز بدن را تامین می کند و هم به عنوان منابع غنی از ویتامین ها و مواد معدنی محسوب می شوند. این منابع دارای فیبر بالایی بوده و میزان چربی کمی دارند. اسید فولیک در سبزیجاتی چون اسفناج، شلغم، چغندر، لوبیای سبز، سبزی های ریشه ای، جوانه گندم، حبوباتی چون عدس، لوبیای سفید، چشم بلبلی، لوبیا چیتی، و همچنین مواد غذایی دیگری چون بادام زمینی، جگر گاو، ماهی آزاد، آب پرتقال، توت فرنگی و … وجود دارد.
اگر این مواد غذایی به صورت پخته مورد استفاده قرار گیرد، ممکن است مقداری از اسید فولیک آن از بین برود. به همین جهت باید سبزیجات به صورت خام مصرف شده و در صورت پخت، از آب کم استفاده شود. همچنین بیشتر از روش های بخارپز کردن، کباب پز کردن، تنوری و پخت در ماکروویو برای پخت سبزی ها استفاده شود.
مقدار مصرف اسید فولیک
میزان دوز مصرفی اسید فولیک با توجه به شرایط سنی و همچنین شرایط مختلف افراد متفاوت خواهد بود. روزانه کودکان تا ۶ ماه، ۶۵ میکروگرم، کودکان ۷ تا ۱۲ ماهه، ۸۰ میکروگرم، ۱ تا ۳ ساله، ۱۵۰ میکروگرم، ۴ تا ۸ ساله، ۲۰۰ میکروگرم، ۹ تا ۱۳ ساله، ۳۰۰ میکروگرم، ۱۴ سال به بالا ۴۰۰ میکروگرم، زنان باردار ۶۰۰ میکروگرم و زنان شیرده، ۵۰۰ میکروگرم به اسید فولیک نیاز دارند.
مقدار مجاز مصرف این ویتامین برای افراد به حدی است که سلامت او دچار اختلال نشود.
زمان مصرف اسید فولیک
این که اسید فولیک در چه ساعاتی از شبانه روز مصرف شود خیلی تفاوتی ندارد. اما نکته ای که باید توجه شود این است که تا یک ساعت بعد از مصرف چای و لبنیات استفاده نشود. اما در مورد این که چه افرادی به طور حتم باید از این ویتامین مصرف کنند، زنان باردار هستند. این زنان باید یک ماه قبل از بارداری مصرف اسید فولیک را شروع کنند. چون ویتامین B9 یا اسید فولیک نقش بسیار مهم و اساسی در تشکیل لوله های عصبی جنین دارد. همچنین این ویتامین از ایجاد نواقص مادرزادی جلوگیری می کند.
فواید ویتامین B9 یا اسید فولیک
ویتامین B9 یا اسید فولیک و سرطان
یکی از مزایای وجود اسید فولیک در بدن، جلوگیری از بسیاری از سرطان ها مانند سرطان های سینه، معده، مری و کولون است. این که این ویتامین چطور به مانع ایجاد سرطان می شود به طور دقیق مشخص نیست، ولی با تحقیقاتی که انجام شده، نقش ویتامین B9 در سلامت DNA مشخص شده که مانع موتاسیون DNA می شود. با انجام تحقیقات در گروه های دسته جمعی مشخص شده است که افرادی که به طور روزانه از اسید فولیک استفاده می کنند کمتر به سرطان کولورکتال مبتلا می شوند.
این تحقیقات نشان می دهد که اگر افراد روزانه حداقل ۴۰۰ میکروگرم اسید فولیک را در یک دوره ۱۵ ساله مصرف کنند، از خطر ابتلا به سرطان تا حد زیادی در امان خواهند ماند. علت تجویز این اسید برای افرادی که در خانواده خود دارای سوابق فامیلی ابتلا به سرطان کولون دارند، نیز به همین دلیل است.
نقش اسید فولیک در پیشگیری از بیماری های قلبی
محافظت از قلب از نقش های مهمی است که اسید فولیک در بدن دارد که به روش های مختلفی این کار را انجام می دهد. یکی از این راه ها، وجود فولات است که باعث کم شدن فاکتورهایی مانند کلسترول و هوموسیستئین می شود که باعث ایجاد ناراحتی های قلبی می شود. همچنین فولات می تواند از بروز آترواسکلروز جلوگیری کرده و در عین حال به افزایش جریان خون با کمک به عملکرد بهتر عروق خونی کمک می کند. با این ویتامین، اعمال آنژین های صدری و حملات قلبی کمتر می شود.
تامین ویتامین B9 یا اسید فولیک برای بدن از راه رژیم های غذایی بوده ولی در مواقعی نیاز به مصرف مکمل این ویتامین است. به عنوان مثال افرادی که ناراحتی قلبی داشته و مقدار زیادی هوموسیستئین دارند، باید از این مکمل ها مصرف کنند.
ویتامین B9 یا اسید فولیک، آلزایمر و افسردگی
کمک به سلامت سیستم عصبی و پاک کردن هوموسیستئین از خون از نقش های مهم اسید فولیک در بدن است. افسردگی و آلزایمر از جمله بیماری هایی هستند که در نتیجه ی وجود هوموسیستئین در بدن به وجود می آیند. سالمندان در صورت کمبود اسید فولیک به افسردگی مبتلا می شوند. به طوری که نشان داده شده که ۱۵ تا ۳۸ درصد افرادی که دچار افسردگی هستند، مقدار فولات در بدن آن ها کم است. به همین جهت برای درمان این بیماران، مصرف مکمل های ب کمپلکس، ویتامین B6 و B12 تجویز می شود. همه این مکمل ها به کاهش مقدار هوموسیستئین کمک می کنند.
کمبود ویتامین B9 یا اسید فولیک
اگر در مصرف مواد غذایی که حاوی ویتامین B9 هستند کوتاهی شده و یا مقدار زیادی از فولات از بدن دفع شود، بدن با کمبود اسید فولیک مواجه می شود. کمبود این ویتامین در زنان باردار، منجر به تولد نوزادانی با وزن کم شده و یا نوازدانی نارس به دنیا می آیند که در لوله ی عصبی خود دچار نقص هستند. کمبود اسید فولیک در نوجوانان باعث ایجاد کم خونی در آن ها می شود. زیرا وجود این ویتامین برای ساخت گلبول های قرمز ضروری است.
در افراد نیز کمبود این ویتامین با علایمی چون اسهال، ضعف، زود رنجی، کاهش وزن، سردرد، فراموشی ظاهر می شود.
دلایل کمبود ویتامین B9 یا اسید فولیک
در صورت عدم دریافت رژیم غذایی مناسب حاوی این ویتامین و یا مصرف داروهایی مانند متوترکسات و سولفاسالازین، افراد دچار کمبود ویتامین B9 می شوند. علل دیگری چون بارداری، اعتیاد به الکل، کم خونی همولیتیک، آکلرهیدریا یا هیپوکلریدری و دیالیز منجر به کمبود اسید فولیک در بدن می شوند. همچنین ممکن است بیماری هایی در افراد وجود داشته باشد که بر جذب فولات تاثیرگذار باشند و باعث کمبود این ویتامین شوند. از جمله این بیماری ها می توان به سلیاک، بای پس معده و سندروم روده کوتاه اشاره کرد.
عوارض اسید فولیک
با این که مصرف اسید فولیک به خصوص در زنان بسیار توصیه می شود، اما ممکن است وجود این ویتامین به مقدار زیاد عوارضی را داشته باشد. در مردان وجود فولیت فراوان می تواند خطر ابتلا به سرطان را بالا برده و حتی به رشد تومورهای پیش سرطانی کمک کند. اسید فولیک باعث نواقص مادرزادی می شود. غنی کردن آرد سفید با اسید فولیک در برخی از کشورها، منجر به عوارض خطرناک در افراد می شود.
یکی از عوارض ویتامین B9 یا اسید فولیک بالا در نتیجه ی تجمع متابولیزه نشده آن در خون، خطر ابتلا به اوتیسم و تاثیر منفی در رشد عصبی نوزادان است. به طوری که در تحقیقات انجام شده نشان داده شده که تولد فرزندانی با مشکل اوتیسم در مادرانی با غلظت فولات بالا در خون آن ها به خصوص در هفته چهاردهم بارداری هستند، بیشتر است. حتی اگر وجود غلظت بالای این ویتامین در مادران باردار منجر به اوتیسم نشود، باعث اختلال در رشد سیستم عصبی کودکان می شود.
یکی دیگر از مهمترین عوارض غلظت بالای این ویتامین در افراد این است که کمبود ویتامین B۱۲ را مخفی می کند. علت این امر را در مصرف بیش از حد اسید فولیک می دانند که با اصلاح کم خونی مگالوبلاستیک، منجر به تولید گلبول های قرمز با اندازه ای غیرطبیعی و بزرگ می شوند که این عارضه با کمبود ویتامین B۱۲ مشاهده می شود.
خطرات و عوارض دیگر زیادی اسید فولیک، خطر بروز سرطان به خصوص سرطان پروستات در مردان و کاهش عملکرد سلول های ایمنی بدن است.
ویتامین B9 یا اسید فولیک در مردان
از عوارض مهم اسید فولیک در مردان، ناهنجاری است که در سلول های اسپرم آن ها ایجاد می شود. همان طور که گفته شد کمبود اسید فولیک در دوران بارداری باعث تولید نوزادانی نارس می شود. به همین دلیل مصرف این ویتامین برای زنان در این دوران توصیه می شود. اما تحقیقات جدید نشان داده است که وجود اسید فولیک در تقسیمات سلولی مهم بوده و اسپرم با این اسید دارای حرکت و کیفیت بهتری خواهد بود. به همین جهت امروزه به مران نیز توصیه می شود که ۲ تا ۳ ماه قبل از بارداری همسر خود اقدام به مصرف مکمل های اسید فولیک کنند.
زیرا یکی از آزمایشاتی که قبل از بارداری خانم ها برای همسران آن ها انجام می شود، اسپرموگرام است که مربوط به سنجش چگونگی حرکت، شکل و تعداد اسپرم هاست. در برخی از مواقع این آزمایشات، اختلالاتی را نشان می دهد. رفع این مشکل در مردانی که اسید فولیک، ویتامین D و زینک مصرف کردند، صورت خواهد گرفت.
اما مقدار اسید فولیک مصرفی در مردان با توجه به شکل و کیفیت اسپرم متفاوت خواهد بود.
قیمت خرید و فروش ویتامین B9 یا اسید فولیک
در هنگام خرید اسید فولیک اولین نکته توجه به تارخ انقضا و مجوزهای مربوط به دارو است. قیمت خرید و فروش مکمل های اسید فولیک نیز با توجه به نوع داخلی و خارجی بودن و نوع شرکت های تولید و عرضه کننده متفاوت خواهد بود.
