سود کاستیک یا سود زیتون چیست و از کاربرد آن چه می دانید؟
سود کاستیک (Caustic Soda) یک ماده شیمیایی خورنده با فرمول شیمیایی NaOH است و یکی از پرکاربردترین ترکیبات شیمیایی در صنایع مختلف است.
سود کاستیک ماده سفید رنگ با دمای ذوب ۳۱۸ درجه سانتی گراد و چگالی ۲.۱۳ است. سود کاستیک با نام های دیگری مانند هیدروکسید سدیم ، سود سوز آور، سود جامد پرک، سود زیتون و چربی گیر صنعتی شناخته می شود. این ترکیب یک باز قوی است و با خاصیت خورندگی با همه چیز حتی با فلزات واکنش داده و آنها را دچار خوردگی می کند.
سود سوز آور ماده ای سفید و بی بو است که در تماس با بافت های زنده باعث سوختگی شیمیایی می شود بنابراین هنگام کار با این ماده باید جوانب احتیاط را به شدت رعایت کرد. در ادامه در نشریه جهان شیمی فیزیک در این رابطه توضیحات بیشتری ارائه می شود.
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی سود کاستیک
هیدروکسید سدیم ماده ای جامد و سفید رنگ و بسیار قلیایی است که به راحتی در آب و حلال های عالی مانند اتانول، متانول و گلیسیرین حل می شود. این ماده در آب به یون های (+Na و -OH) تفکیک می شود .
سود پرک بسیار جاذب رطوبت است و حتی با رطوبت هوا ترکیب می شود و در حالت محلول خاصیت خورندگی آن افزایش می یابد. حل شدن این ترکیب در آب گرمازا است و با افزایش دمای آب حلالیت آن در آب افزایش پیدا می کند.
تاریخچه تولید سود کاستیک
این ماده اولین بار توسط تولید کنندگان صابون اختراع شد و تولید آن از نظر تاریخی به دانشمند مسلمان قرن ۱۳ میلادی المختاره نسبت داده می شود.
هنری ارنست استپالتون شیمی دان و باستان شناس انگلیسی با ارائه شواهد نشان داده است که محمد زکریای رازی سدیم هیدروکسید را می شناخته است.
سود کاستیک یک ماده شیمیایی بسیار مهم برای بسیاری از صنایع است که تولید آن در سال ۲۰۱۲ حدود ۶۰۳۹۰ تن و در سال ۲۰۱۶ با رشد ۴.۳۵% به ۷۲۱۰۳ رسید. چین بزرگترین تولید کننده این ماده است و در کنار آمریکای شمالی جزء اصلی ترین مصرف کننده های سود سوزآور در جهان می باشد.
مصارف سود کاستیک
این ترکیب در بسیاری از صنایع مورد استفاده قرار می گیرد و خرید و فروش آن در جهان به عنوان یک تجارت گسترده و پر رونق در نظر گرفته می شود. اصلی ترین صنایعی که از هیدروکسید سدیم استفاده می کنند شامل:
- تولید کارتن و کاغذ
- صنایع رنگ رزی ، چرم و نساجی
- صنایع نفت و گاز و پتروشیمی
- خنثی سازی اسید و باطری سازی
- پرک کاربرد صنایع نظامی
- در صنعت پلیمر و پت هم
- صنـایع غـذائی ، شـیر ، کنسرو سازی و تولید زیتون
- صنایع دارو سازی، تولید شوینده ، الکل سازی و آرایـشی و بهداشتی
- صنایع فلزی و تولید شیشه ، روی ، آلومینیوم ، گالوانیزه و آبکاری
- صنایعی که با عوامل بیماری‌زا مواجه هستند
استفاده از سود کاستیک یا سود زیتون برای از بین بردن تلخی زیتون
روش گرفتن تلخی زیتون یا تلخی زدایی با استفاده از آب نمک یا سود زیتون یک روش متداول در تولید انواع زیتون شور و ترش است. زیتون سبز در حالت عادی بسیار تلخ است بنابراین برای شیرین کردن زیتون از روش های مختلفی استفاده می شود.
یکی از روش ها استفاده از سود پرک است برای این منظورابتدا بسته به مقدار زیتون مقداری آب ولرم ( در اینجا نیم گالن) را در یک ظرف مناسب ریخته و ۳/۴ پیمانه سود پرک را به آن اضافه کنید. توسط یک چوب بلند آنرا خوب بهم بزنید تا محلول سود مایع ایجاد شود حالا آنرا به ظرف حاوی زیتون اضافه کنید و هم بزنید.
پس از گذشت ۸ ساعت آب را خالی کرده و دوباره ۳/۴ پیمانه سود پرک را در نیم گالن آب ولرم حل کنید و به ظرف حاوی زیتون بیافزائید این عمل را دو بار در روز و به مدت ۳ روز تکرار کنید تا زیتون ها به رنگ سبز تیره دربیایند.
نکته:
در طول این مدت زیتون ها را باید در محلی خنک مانند زیرزمین یا پارکینگ و به دور از دسترس کودکان یا حیوانات خانگی نگهداری کرد. بعد از گذشت ۳ روز این فرایند را ۳ روز دیگر فقط با روزی یک بار تعویض آب تکرار کنید.
پس تمام شدن روند تلخی گیری، زیتون ها را چند بار با آب شسته و در یک دیگ بزرگ آب بریزید و به آن پوست پرتقال ، چند عدد سیر ، گل و نمک اضافه کرده و روی اجاق گاز بجوشانید.
پس از سرد شدن مجددا به آن سود زیتون اضافه کنید و خوب بهم بزنید و دو روز در مکانی خنک نگهدارید. اکنون زیتون ها آماده مصرف هستند و می توانید برحسب سلیقه به آنها ادویه بیشتری اضافه کنید و تا دو هفته در یخچال نگهداری کنید.
از مضرات سود پرک در زیتون می توان به این مسئله اشاره کرد که در صورت ماندن این ماده شیمیایی در زیتون می تواند عوارضی برای سلامتی داشته باشد. زیرا یون Na+ موجود در سود زیتون در دستگاه گوارش انسان جذب شده و می تواند باعث اختلال در تعادل الکترولیت های بدن شود.
لازم به ذکر است که Na+ و Cl- مهمترین یونهای تشکیل دهنده الکترولیت های بدن هستند که در تنظیم مقدار آب و اسیدیته بدن نقش مهمی دارند بنابراین افزایش Na+ با مصرف زیتون هایی که به درستی شسته نشده اند می تواند تعادل را به سمت Na+ بهم زده و باعث اختلالاتی در بدن شود.
عوارض و خطرات کار با سود کاستیک یا سود زیتون
توجه داشته باشید که محلول سدیم هیدروکسید یا سود پرک بسیار خورنده است و می تواند پروتئین های بدن و بافت های زنده را تخریب کند. بنابراین هنگام استفاده از آن به حالت جامد یا مایع باید از لباس محافظ، دستکش پلاستیکی و عینک محافظ استفاده کرد.
این ماده به دلیل خواص جاذب رطوبت شدید در کیسه های دو لایه و لمینت دار دو جداره از جنس پلی اتیلن و پلی پروپیلن بسته بندی و عرضه می شود.
