آشنایی با ترکیبات شیمیایی بکار رفته در شوینده ها

شوینده ها موادی هستند که برای پاک کردن آلودگی‌هایی از قبیل گرد و غبار ، لک ها و بوی بد از روی سطوح ، ظروف و لباس ها بکار می روند. شوینده ها  معمولا به شکل مایع ، پودر ، اسپری و گرانول تهیه می شوند و برای جلوگیری از انتشار آلودگی ها مورد استفاده قرار می گیرد.

امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی طیف گسترده ای از شوینده ها برای اهداف مختلف تولید و به بازار عرضه می شود تا پاکسازی آلودگی ها و لک ها را آسان تر کند. این مواد که به دترجنت معروف هستند با دارا بودن ترکیبات شیمیایی مختلف حتی برای تمیز کردن مواد خاص بطور اختصاصی نیز از اکنون در دسترس هستند. برای کسب آگاهی بیشتر در این زمینه با ما در نشریه جهان شیمی فیزیک همراه باشید.

شوینده ها در حال حاضر جزء ضروری ترین مواد مورد نیاز برای حفظ سلامتی هستند و بدون وجود آنها با توجه به آلودگی های موجود ادامه زندگی امکان پذیر نخواهد بود. به راستی آیا می توان تصور کرد مایع ظرفشویی ، پودر لباس شویی و حتی صابون برای شستشوی دست ها در دسترس نباشد!

این ترکیبات با توجه به اهمیتی که در زندگی کنونی بشر دارند با انواع مواد شیمیایی برای داشتن کف بیشتر و پاک کنندگی مناسب طراحی و تولید می شوند. در حال حاضر حتی شوینده ها در صنایع مختلف نیز برای رفع چربی و روغن از قطعات و دستگاه ها مورد استفاده قرار می گیرند و واقعا به بخش جدایی ناپذیری از زندگی ما تبدیل شده اند.

انواع شوینده ها

مواد شوینده ای که در بسته بندی های مختلف اکنون در دسترس همه ما هستند اغلب به صورت مایع یا پودر تولید می شوند. مواد شوینده بطورکلی به دو دسته آنیونی و غیر آنیونی یا ترکیبی از هر دو تقسیم بندی می شوند.

شوینده های پودری از نوع آنیونی هستند که پودرهای لباسشویی رایج ترین آنها می باشند. این ترکیبات بهترین عملکرد را در آب گرم و آب های نرم دارند زیرا آب سخت قدرت شویندگی آنها را کاهش می دهد. این مواد برای شستن پارچه ها ، ملحفه ها و لباس های کثیف عملکرد بسیار مناسبی دارند.

شوینده های مایع از انواع غیر آنیونی هستند که به اندازه پودرها کف نمی کنند ولی در آب سخت به خوبی عمل کرده و برای تمیز کردن انواع لباس ها و پارچه های مصنوعی کارایی خوبی ارائه می دهند.

نوع جدیدی از شوینده ها که با پیشرفت تکنولوژی طراحی و تولید شده است، شوینده های آنزیمی هستند که برخلاف مواد شوینده قدیمی حاوی فسفات نیستند. همانطور که می دانید فسفات مورد استفاده در این ترکیبات برای محیط زیست خطرناک است به همین جهت اکثر شوینده های امروزی فاقد فسفات هستند. مواد شوینده آنزیمی برای از بین بردن انواع لکه ها حتی لکه خون نیز به خوبی عمل می کنند.

ترکیبات شیمیایی موجود در شوینده ها

مواد شیمیایی موجود در صابون

صابون در واقع نمک سدیم یا پتاسیم اسید چرب است که برای حذف چربی و آلودگی مورد استفاده قرار می گیرد. صابون اولین شوینده ای است که توسط بشر تولید شد و اکنون به صورت جامد و مایع در دسترس است.

گلیسیرین، روغن نارگیل و سوربیتول ترکیبات نرم کننده موجود در صابون هستند.  تترا سدیم اتیدورانت ماده دیگری است که برای محافظت از رنگ و عطر مورد استفاده قرار می گیرد و ادتا سدیم  ۲ و ۴  نیز ماده شوینده اصلی بکار رفته در ترکیب انواع صابون است.

مواد شیمیایی موجود در شامپوها

شامپوها شوینده های متداولی هستند که همه افراد از آنها استفاده می کنند و از آب، مواد اصلاح کننده سطحی یا سورفاکتانت ، تقویت کننده کف و مواد افزودنی تشکیل شده اند.

مواد شیمیایی موجود در فرمولاسیون شامپوها برای پاک کردن چربی و آلودگی ها از روی موها و پوست سر طراحی شده اند بنابراین خیلی قوی نیستند. سدیم لوریل اتر سولفات و دی سدیم لورت سولفوسوکسینات سورفکتانت آنیونی موجود در شامپو با قدرت کف کنندگی هستند.

کوکامیدوپروپیل بتائین ، کوکونات اسید چرب دی اتانول آمین، پلی سوربات و پلی اتیلن گلایکول دی استئارات سورفکتانت های آمفوتری ملایمی است که در شامپوها مورد استفاده قرار می گیرد. در برخی شامپوهای ضد شوره اسید سیتریک نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

مواد شیمیایی موجود مایع ظرفشویی

آلکیل بنزن خطی ، سولفونیک اسید ، دی اتانول آمید یا تری اتانول آمید ، سدیم لوریل اتر سولفات یا تگزاپون و گلیسیرین برخی از ترکیبات موجود در مایع ظرفشویی برای تولید کف و رفع چربی ها هستند که در عین حال حساسیت پوستی را کاهش می دهند.

آلکانول آمیدها ، بتائین ها و آمین اکسیدها ترکیباتی هستند که برای تولید کف بیشتر به مایع ظرفشویی اضافه می شوند. یکی از مواد بحث برانگیز موجود در مایع ظرفشویی فرمالین است که برای جلوگیری از فساد به آن افزوده می شود ولی باعث آسیب و حساسیت های پوستی می شود.

مواد شیمیایی موجود پودر ماشین لباسشویی و دستی

این شوینده ها طوری تولید می شوند که به لباس ها و پارچه ها آسیب نزند. دی متیل دی استئاریل آمونیوم کلراید سورفکتانت های کاتیونی و مشتقات پلی اکسی اتیلن، پلی اکسی پروپیلن و آلکانول آمیدها سورفکتانت آنیونی و کوکو آمیدو پروپیل بتائین سورفکتانت آمفوتری هستند که در  پودر لباسشویی مورد استفاده قرار می گیرند. در پودر لباسشویی ماده ای با خاصیت سفید کنندگی به نام پربورات وجود دارد که در پودر دستی وجود ندارد.

تری سدیم فسفات سورفاکتانت دیگری است که باعث از بین بردن چرک و چربی ها می شود. استیل اتیلن دی آمین پرکاربردترین ترکیب لکه بر و سفید کننده موجود در این شوینده هاست.

مواد شیمیایی موجود در سفید کننده (وایتکس)

یکی از پرکاربردترین مواد گند زدا در خانه داری و صنعت است که از ترکیب هیپوکلریت سدیم در آب تهیه شده است. به جز هیپوکلریت سدیم ترکیبات دیگری مانند سود سوزآور یا سدیم هیدروکسید نیز در این شوینده برای خاصیت رنگ بری مورد استفاده قرار می گیرد.

مواد شیمیایی موجود در رسوب زداها

رسوب زداها برای تمیز کردن سطوح فلزی و رسوبات موجود بر سطح تجهیزات بکار می روند. اسیدهای دی اسکلر پرکاربردترین رسوب زداها هستند که بر پایه اسید کلریدریک تولید می شوند. این ترکیبات با رسوبات نمک فلزی به ویژه منیزیم و کلسیم واکنش داده و آن ها را در آب حل می کند و از بین می برند.

مواد شیمیایی موجود در چربی زداها

این شوینده ها حاوی هیدروکسید سدیم و هیدروکسید پتاسیم هستند که  با چربی ها واکنش داده و آنها را هیدرولیز می کنند.  یکی دیگر از ترکیبات موجود در این شوینده ها آمونیاک است و علاوه بر آن ترکیبات قلیایی، سیلیکات و فسفات نیز معمولا به فرمولاسیون آنها اضافه می شوند.

عوارض ترکیبات شیمیایی موجود در شوینده ها

سدیم لوریل اتر سولفات  یا تگزاپون که برای تولید کف به شوینده ها اضافه می شود باعث خشکی پوست می شود. آلکیل بنزین و سولفونیک اسید با خاصیت خورندگی ضعیف سبب خارش پوست شده و حتی ممکن است باعث زخم شدن پوست شود. آسیل اکسی اتیل ماده شیمیایی موجود در نرم کننده هاست که یک سورفاکتانت کاتیونی است  که به دلیل تاثیرات مضر بر روی پوست باید هنگام مصرف از دستکش استفاده کرد.

بطورکلی بهتر است برای حفظ سلامتی هنگام استفاده از شوینده ها از دستکش استفاده کرد و از بوئیدن آنها و قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آنها خودداری کرد.