پیوند زدن درخت چیست؟ انواع آن کدام است؟
در پیوند زدن درخت اتصال بین دو درخت متفاوت فراهم می شود. این امر زمانی میسر می شود که این دو گونه متفاوت بعد از مدتی با یکدیگر یکی شده و جوش بخورند. در این صورت است که از دو ترکیب متفاوت، یک گونه گیاهی به وجود می آید. درخت تولید شده می تواند به شکل واحد به حیات خود ادامه دهد.
در این مقله از نشریه علمی جهان شیمی به بررسی پیوند زدن درختان، انواع و ویژگی های آن می پردازیم.
تاریخچه پیوند زدن درخت
چینی ها را از پیشگامان علم پیوند درختان می دانند. شواهد نشان می دهد که چینی ها پیش از میلاد مسیح از این علم آگاه بودند. این عمل در زمان امپراطوری روم نیز انجام می گرفت.
قرن ۱۳ تا ۱۶ میلادی زمان علاقه مندی به پیوند زدن درختان بود. این موضوع سبب شکل گیری گیاهان جدید شده و انتقال آن ها به مکان های دورتر مانند اروپا را فراهم کرد. سپس گیاهان انتقال یافته با روش پیوند زنی افزایش می یافتند. در این زمان اطلاعات جامعی در زمینه پیوند درخت وجود نداشت. به همین دلیل، بیشتر این کارها به روش تجربی انجام می گرفت.
پیوند مجاورتی در اواخر قرن هیجدهم شکل گرفت. آگاهی از شرایط جریانی شیره گیاه مقدمه ای برای شناخت این پیوند شد. این امر پیوند مجاورتی در سه گونه درختی را فراهم کرد.
هدف از پیوند زدن درخت
پیوند زدن درخت به منظور تهیه یک ترکیب با کیفیت انجام می گیرد. این پیوند وابسته به شرایط فیزیولوژیکی گیاه و وضعیت محیطی است. البته نحوه پیوند زنی درخت، زمان انجام این عمل و شکل گیاه نیز اهمیت زیادی دارد.
برای پیوندهای جوانه، زمانی بین اواخر خرداد تا اواخر تابستان مناسب است. پیوندهای چوبی بیشتر از اواخر زمستان تا زمان رشد گیاه انجام می پذیرند. هدف از پیوند زدن درختان میوه، ایجاد تغییر مثبت در محصول دهی درختان و بهبود کیفیت آن ها است. این امر، نحوه گرده افشانی در باغ، محصول دهی درخت و شکل رویش آن را تحت تاثیر قرار می دهد.
برای این منظور، از پایه های پیوندی استفاده می شود. این پایه ها شرایط رسیدن به گیاهان کوتاه قد و قوی را فراهم می کنند. در پیوند زنی میان پایه، عارضه های پیوندی برطرف و زخم های ایجاد شده در ریشه، تنه و شاخه به خوبی ترمیم می شوند. در پیوند جدید، محصول دهی سریع تر از قبل آغاز می شود.
گیاهان مناسب برای پیوند زدن
گیاهان دو لپه ای برای پیوند زدن شانس بیشتری دارند. در مورد گیاهان تک لپه ای اگر موفق به جوش خوردن پیوندک و پایه شوند، فقط یک سال دوام خواهند داشت. برای مثال می توان درخت خرما را نام برد. این درخت تک لپه ای بوده، ساختمان ثانوی و طبقه تولید کننده در آن وجود ندارد.
در عمل پیوند، دو قسمت پایه و پیوندک در تماس کامل با یکدیگر قرار می گیرند. علاوه بر این اتصال، وضعیت زیستی دو گیاه نیز باید با یکدیگر شباهت دارند. یعنی با یکدیگر سازگاری لازم داشته باشد. این موضوع برای پیوند زدن درختان اهمیت داشته و میزان عمر پیوند را افزایش می دهد.
دو درخت به و گلابی خصوصیات مشابه زیادی با یکدیگر داشته و در عمل پیوند درخت موفق تر هستند. این دو درخت به تشکیل یک درخت قوی و پر محصول منتهی می شود. عدم تجانس بین درختان عاملی مهم و موثر برای عدم موفقیت در پیوند زدن است.
گاهی بین دو درخت سیب پیوند انجام نمی گیرد. چون بافت یک درخت بسیار نرم بوده و بافت دیگری از نوع زبر و سخت است. پیوند زدن درختان بیشتر به شکل تجربی انجام می گیرد. به این معنی که نمی توان در مورد آن حدس و گمانی ارائه نمود. اگر درخت های پیوندی دارای جنس مشترک باشند، می توان به پیوند زدن آن ها امیدوار بود.
روش صحیح انتخاب پایه و پیوندک
در علم باغبانی به قسمتی که نمو گیاه را در بر می گیرد، فروزیست یا پایه می گویند. به عبارت دیگر، گیاهی است که روی آن پیوند واقع می شود. به قسمت هایی که نواحی هوایی گیاه پیوند داده شده را شکل می دهد، فرازیست یا پیوندک می گویند. در واقع قسمتی است که برای پیوند انتخاب می شود.
امکان جوش خوردن با تشابه بین دو گیاه امکان پذیر است. یعنی هر چه این دو گیاه ار نظر خانوادگی و ژنتیکی با یکدیگر شباهت داشته باشند، امکان موفقیت در پیوند درخت افزایش می یابد.
ضمن این که برای جوش خوردن دو درخت به زمان کمتری نیاز است. به عنوان مثال، درخت گیلاس و آلبالو از لحاظ پیوند شرایط خوبی دارند. زیرا از نظر ژنتیکی به یکدیگر شبیه هستند.
باید به این نکته توجه کرد که جوش خوردن پایه و پیوندک تنها در صورتی امکان پذیر است که سلول های قسمت پیوند متناسب با یکدیگر رشد کنند. به همین دلیل، باید دو قسمت تولید کننده (پایه و پیوندک) از دو درخت متفاوت انتخاب شوند. این اتصال به قدری استوار و بی واسطه است که هیچ ماده ای اعم از جامد، بخار یا مایع را دربر نمی گیرد.
شرایط انتخاب پایه مناسب
- باید نسبت به سرما مقاومت لازم را داشته باشد.
- از گونه ای انتخاب شود که شرایط تکثیر مناسبی دارد. علاوه بر این، به سرعت زیاد می شود.
- از گونه هایی انتخاب شود که نسبت به آفات و بیماری مقاوم هستند. در این صورت، می توان به موفقیت پیوند زدن امیدوار بود.
شرایط انتخاب پیوندک مناسب
- باید از گیاه یک ساله انتخاب شود.
- شاخه انتخابی برای پیوندک باید از قسمت شاخه های میوه دهنده یا گل انتخاب شود. در غیر این صورت، به ثمردهی نخواهد رسید.
- بهتر است پیوندک از قسمت میانی شاخه انتخاب شود. زیرا، قسمت های پایین کم میوه و قسمت های بالایی ضعیف است.
- اگر پیوندک از درختی با دوره خواب انتخاب می شود، این جداسازی باید در زمان خواب درخت انجام گیرد.
نکته
اصول پیوند زدن برای هر گونه گیاهی و هر درختی متفاوت است. از این رو، پیش از انجام این کار نوع پیوند مناسب با درخت را به خوبی شناخته و آگاهانه اقدام کنید.
معرفی انواع پیوند زدن درخت
پیوند زدن درختان انواع مختلفی دارد که باید متناسب با نوع گیاه مورد نظر و شرایط آن انتخاب شود. این عمل به دو روش کلی پیوند جوانه و پیوند شاخه انجام می گیرد. در ادامه به معرفی انواع پیوند زدن درختان می پردازیم.
پیوند سپری
در این نوع پیوند از یک جوانه استفاده می شود. این جوانه به شکل دلخواه و در جهت طول ساقه، در قسمت زیر پوست جای می گیرد.
پیوند لوله ای
همان طور که از نامش پیداست، به شکل لوله ای از پوست درخت جدا شده و دارای یک جوانه است. طول در نظر گرفته برای این جوانه حدود ۱ تا ۲ سانتی متر است. در این روش، قسمت تحتانی پایه را برش داده و پوست آن را جدا کنید. این پوست باید به اندازه ای باشد که تا محل قرار گیری پیوندک جدا شود.
پیوند از سمت بالا روی پایه قرار می گیرد. پیوندک و پایه به قدری روی یکدیگر لغزانده می شوند که لایه های زایشی آن ها روی یکدیگر قرار گیرند. این شکل از پیوند زدن درخت برای درختانی که کمتر از یک سانتی متر قطر دارند، مناسب است. در این پیوند، پیوندک و پایه دارای قطر یکسان هستند.
نکته
اگر پایه و پیوندک قطر یکسان نداشته باشند، از روش پیوند حلقوی استفاده می شود.
پیوند قاشی
این روش زمانی که پیوندک و پایه هر دو در وضعیت استراحت قرار دارند و درخت پوست دهی ندارد، مناسب است. پیوندک از شاخه ای با قطر ۱ تا ۲/۵ سانتی متر انتخاب می شود. برشی با زاویه ۴۵ درجه ایجاد می شود.
سپس در ۲/۵ سانتی متری فوقانی جوانه، یک برش به شکل کج و به سمت درون ساقه هدایت می شود. پایه نیز به این صورت فراهم شده و نواحی زایشی آن ها در تماس با یکدیگر قرار می گیرند.
نکته
برای موفق بودن پیوند زدن درخت، از یک پلاستیک به عنوان پوشش در محل پیوند استفاده می شود. استفاده از این پلاستیک برای حفظ رطوبت محل پیوند ضروری است.
پیوند مجاورتی
این شکل از پیوند به وفور در طبیعت یافت می شود. در این پیوند نیازی به حضور انسان نیست. هنگامی که دو درخت در سایش با یکدیگر قرار می گیرند، پوست میان آن ها خورده می شود.
این موضوع جوش خوردن دو طبقه زایشی در درختان مجاور را فراهم می کند. هنگامی که پیوندهای دیگر برای درخت امکان پذیر نباشد، این روش بسیار مناسب است.
پیوند پلی
شکلی از پیوند است که در اوایل بهار قابل انجام بوده و برای ترمیم نواحی آسیب دیده درختان حائز اهمیت است. برای این پیوند شاخه هایی با قطر تقریبی ۱ تا ۲ سانتی متری مورد استفاده قرار می گیرد. این شاخه ها باید در زمان استراحت تهیه شده و در محلی سرد ذخیره شوند.
پیوند اسکنه
از قدیمی ترین روش های پیوند زنی درختان بوده که میان باغداران از محبوبیت فراوانی برخوردار است. پایه از تنه درخت، شاخه های اصلی و یا طوقه برش داده می شود. برشی در قطر پایه انجام می گیرد.
این بریدگی با عمق تقریبی ۲ تا ۵ سانتی متر ایجاد می شود. پیوندک نیز با طول ۱۲ تا ۲۰ سانتی متر از شاخه جدا شده و در قسمت پایینی آن یک برش به شکل اریب ایجاد می شود.
پیوند زینی
این نوع پیوند به پیوند اسکنه شباهت بسیاری دارد. در این روش بر خلاف اسکنه، شکاف روی پیوندک صورت می گیرد. دو سمت پایه به شکل اریب برش داده شده و سپس پیوندک روی آن جای می گیرد. برای این نوع پیوند نیز از پیوندک و پایه با قطر یکسان استفاده می شود. بهتر است پیوندک با جوانه انتهایی به کار گرفته شود.
پیوند تاجی
در این روش، پیوندک در قسمت زیر پوست پایه جای می گیرد. این پیوند به گونه ای است که در حداقل زمان ممکن نتیجه خواهد داد. این شکل ازپیوند در تمام شاخه ها با قطرهای ضخیم یا نازک قابل انجام است. برای قرار دادن پیوندک در پایه، پوست پایه کنار زده می شود.
پیوند نیمانیم
به طور کلی در سه حالت ساده، پاشنه دار و زبانه دار دیده می شود. اغلب برای شاخه های باریک و نازک با قطر ۱/۵ تا ۲/۵ سانتی متر کاربرد دارد. برای انجام این پیوند باید پیوندک و پایه با قطر برابر انتخاب شود.
پیوند رو لپه
برای پیوند زدن درخت گردو از این روش استفاده می شود. در این روش برش از پایه انجام شده و یک بریدگی با عمق ۲ تا ۳ سانتی متر در آن ایجاد می شود. برای پیوندک نیز از سرشاخه گردو استفاده می شود. این سرشاخه یک ساله باید دارای سه جوانه است. قسمت بریده شده پیوندک در پایه قرار می گیرد. محل اتصال نیز با یک پلاستیک بسته می شود.
شرایط مناسب برای پیوند زدن درخت
- پیوند همزمان با زمان پویایی درخت انجام می شود. به همین دلیل، در دوران استراحت و خواب گیاه نمی توان پیوند را انجام داد.
- هنگام پیوند زدن گیاهان، باید میزان شیره آن را در نظر گرفت. زیرا، این اتصال در مواقع بالا بودن شیره انجام نمی گیرد.
- دمای بالا می تواند پیوندک را خشک و نابود کند. اگر دما کمتر از ۱۰ درجه سانتی گراد باشد، سلول های پیوندک غیر فعال شده و دیگر پیوند انجام نخواهد شد.
زمان مناسب برای پیوند زدن درخت
فصل بهار، پیش از این که شیره گیاه فراوان شود، زمان مناسبی برای پیوند زدن درخت است. اواخر تابستان و احتمالا ابتدای فصل پاییز نیز بازه زمانی مناسبی برای پیوند زدن است. این زمان قبل از وقوع یخبندان است.
مزایای پیوند زدن درختان
- بازدهی محصول افزایش می یابد. علاوه بر این، میوه های درشت و با کیفیت از عمل پیوند زدن فراهم می شود.
- میوه ماندگاری بالایی دارد. چون مقاوم تر بوده، در هنگام چیدن و انتقال تا رسیدن به مرحله استفاده آسیب کمتری می بیند.
- تغییراتی نیز در زمان رسیدن میوه به وجود می آید. معمولا میوه های مرغوب در اواخر فصل رسیده و با قیمت بیشتر عرضه می گردند.
- گاهی نمی توان از پاجوش و قلمه برای تکثیر گونه خاصی استفاده کرد. در این گونه موارد برای نگه داری و انتقال صحیح از پیوند کمک گرفته می شود. در واقع در این شیوه تغییری در وضعیت ژنتیکی گیاه ایجاد نمی شود.
انجام پیوند درخت - برای تکثیر درختان فرسوده از پیوند زدن استفاده می شود. در چنین مواردی ریشه درخت باید همچنان فعال و جوان باشد.
- گاهی برای تقویت درخت از پیوند زدن استفاده می شود. با عمل پیوند کمبود شیره جبران می شود. این کمبود شیره با پیوند زدن یک درخت ریشه دار انجام می گیرد.
- برای ترمیم درختان از روش پیوند بهره مند می شوند. این در حالی است که درخت پایه بیش از اندازه دچار صدمه و آسیب شده و ناگزیر به پیوند هستید.
- عدم سازگاری با محیط دلیلی دیگر بر پیوند زدن درخت است. در این شرایط درخت روی پایه سازگار با محیط، پیوند زده می شود. به عنوان مثال اگر درختی قادر به تحمل خاک مرطوب نباشد، آن را روی گونه درختی پیوند می زنند که قادر به تحمل خاک مرطوب باشد.
- از عمل پیوند برای اعتدال در رشد نیز استفاده می شود. ضعف یا قدرت ریشه با پیوند زدن به وضعیت اعتدال می رسد.
