دیژیتال گیاهی دارویی با خواص فوق العاده و بی نظیر

دیژیتال، انگشتانه یا انگشتدانه با نام علمی  Digitalis nervosa Steud & Hochstتنها گونه بومی ایران و از جنس Digitalis است که خاصیت دارویی دارد. مهم ترین کاربرد این گیاه در صنایع داروسازی است.

این گیاه منبعی غنی از گلیکوزید های قلبی مهم نظیر دیگوکسین، دیژیتوکسین و انواع لاناتوزید ها است. در طب سنتی از این گیاه برای درمان نارسایی قلبی، افزایش ادرار و ذات الریه استفاده می شود. گیاه دیژیتال را می توان به صورت دمنوش و جوشانده مورد استفاده قرار داد.

گیاه دیژیتال که بیشتر در جنگل، بیشه زار و مناطق مرطوب می روید بومی غرب اروپا، جنوب آفریقا و غرب آسیا است. در ایران این گیاه را می توان در مناطق شمالی و غربی کشور مشاهده کرد.

جالب است بدانیم که

دارو های دیژیتال به گروهی از دارو ها به نام گلیکوزید های قلبی تعلق دارد که در درمان نارسایی های قلبی مورد استفاده قرار می گیرد. مصرف این دارو قدرت انقباض ماهیچه های قلب را افزایش داده و سرعت ضربان قلب را کاهش می دهد. به این ترتیب، قلب در هر ضربان خون بیشتری را پمپاژ می کند. این دارو برای درمان ضربان قلب نامنظم و سریع مانند فیبریلاسیون دهلیزی بسیار مفید است.

تاکنون در نشریه علمی جهان شیمی فیزیک به خواص دارویی گیاهانی مانند گل ساعتی، عروسک پشت پرده، تاتوره، انیسون شیرین، گارسینیا کامبوجیا، جاشیر، گل ماهور، مورد، درمنه، گالگا، جو دوسر، اروانه، بادرشیبو، آویشن شیرازی، برگ بو، برنجاسف، مرزه تابستانه، بید و … پرداخته شده است.

در این مقاله به معرفی و بررسی گیاه دیژیتال، فواید و خواص دارویی، کاربرد و عوارض احتمالی آن می پردازیم.

مصرف گیاه دیژیتال چه تاریخچه ای دارد

انواع متعددی از این گیاه به خصوص انواع گل زرد آن ها، در منطقه مدیترانه شرقی وجود دارد. با این وجود، به نظر نمی رسد گیاه دیژیتال مورد استفاده مردم قدیم آسیای صغیر، یونان، مصر، رومیان و یا پزشکان ایران و عرب، در قرون وسطی، قرار گرفته باشد.

در قرن هفدهم، این گیاه به عنوان گیاهی بسیار سمی شناخته می شد. در سال ۱۷۸۵، ویلیام ویترینگ پزشک معروف بیمارستان بیرمنگام (انگلستان)، از یک طبیب زن، به خواص درمانی خصوصا اثرات آن را روی قلب پی برد. او برای اثبات این اثر به مدت ده سال به تحقیق و آزمایش پرداخت.

پس از آن پزشکان و داروسازان فراوانی به مطالعه و تحقیق درباره خواص و ویژگی های این گیاه پرداختند. این تلاش علمی به صورت مداوم و به مدت یک قرن ادامه یافت. این مطالعات منجر به این شد که مواد موثر و ترکیب شیمیایی دیژیتال به طور دقیق تعیین گردد.

مشخصات ظاهری گیاه دیژیتال چگونه است

گیاه دیژیتال با نام علمی Digitalis nervosa Steud & Hochst، به تیره بارهنگیان و راسته نعناسانان تعلق دارد. این گیاه علفی، دوساله و گاهی بیشتر دارای ساقه هایی است که ارتفاع آن درسال دوم به ۱ تا ۵/۱متر می‌رسد.

برگ گیاه

برگ های گیاه به شکل بیضی‌ و کرکدار است. این برگ های به صورت مارپیچی و چین ‌و چروک دار هستند که ۱۰ تا۳۰‌سانتی متر طول داشته و طوقی را تشکیل می دهند که درسال دوم از میان این برگ ها یک ساقه گل دهنده رشد می کند. ماده مؤثره دارویی را اغلب از برگ های خشک شده این گیاه استخراج می کنند.

گل گیاه

اواخر بهار تا اوایل پاییز فصل گل دهی گیاه است. خوشه های بلند گل های لوله ای آن به رنگ های ارغوانی، سفید، صورتی و زرد کمرنگ دیده می شود. معمولا سطح خارجی گل ها نسبت به سطح داخلی آن پر رنگ تر است.

کاسه گل، به صورت پایا ومنتهی به ۵ تقسیم نسبتا باریک و عمیق نوک تیز نامساوی است. جام گل نیز دارای ۴ تقسیم مورب گرد و نامساوی است. درون جام گل، ۴ پرچم قرار دارد.

ریشه گیاه

ریشه های گیاه راست، دوکی شکل و به صورت ساقه ای استوانه ای شکل و پوشیده از تار است. رنگ ساقه در قسمت های تحتانی سبز ولی در قسمت های انتهایی، سبز مات است که پوشیده از غبار به نظر می رسد.

میوه گیاه

میوه گیاه به شکل پوشینه و محتوی دانه های کوچک و فراوان به رنگ قهوه ای است .دانه های موجود در میوه پس از آزاد شدن در پاییز شروع به رشد و نمو می کند. در اوایل فصل بهار از این دانه ها برگ هایی ظاهر می شود که اغلب واقع در سطح زمین ولی دارای حالت نسبتا مستقیم هستند.

نکته

کلمه دیژیتال از کلمه لاتین دیژیتوس به معنی انگشت و نروزا از كلمه nervus به معنی رشته گرفته شده است. این امر به دلیل شكل انگشتانه ای گلبرگ ها و شكل خاص رگبرگ های این گونه است. این گیاه به دلیل داشتن گل های زیبا به عنوان گیاه زینتی نیز پرورش می یابد.

نکته

باید توجه داشت که برگ‌ها و گل‌های زیبا، واژگون و رویایی این گیاه خاصیت سمی داشته و می تواند بسیار خطرناک باشد.

مهم ترین ترکیبات شیمیایی گیاه دیژیتال کدام است

ترکیبات شیمیایی فراوانی در این گیاه وجود دارد که از مهم ترین آن ها می توان به گلیکوزید هایی نظیر دیژیتالوز، دیژیتالن، دیژیتالید، اسید دیژیتالیک، اسید آنتی رینیک، اسید دیژیتالییک، گلیکوزید هایی مانند دیگوکسین، دیگوکسی ژنین، لاناتوزید هایA ،B ، C و D اشاره کرد.

شرایط نگهداری گیاه دیژیتال چگونه است

این گیاه در شرایط متفاوت قادر به رشد است ولی در آب و هوای خنک و مرطوب رشد بهتری خواهد داشت. از لحاظ نور نیازمند آفتاب کامل با سایه کم است. نور کافی مواد موثر در برگ هایش را افزایش می دهد.

خاک مناسب جهت رشت این گیاه خاک ارگانیک و کمی اسیدی با زهکشی خوب و کمی مرطوب است. این گیاه رطوبت پسند به آب زیادی نیاز دارد. از لحاظ دمایی این گیاه می تواند در محدوده دمایی ۵ تا ۱۵ درجه سانتی گراد به خوبی رشد کند. تکثیر گیاه دیژیتال از طریق کاشت بذر در فصل پاییز صورت می گیرد.

نکته

در شرایط مطلوب، خود گیاه به صورت آزادانه قابلیت تکثیر دارد. در سال اول رشد اولیه گیاه بسیار کند است. از این رو، مبارزه با علف های هرز در این زمان بسیار ضروری است.

نحوه مصرف گیاه دیژیتال چگونه است

این گیاه را می توان به صورت جوشانده و یا دمنوش مورد استفاده قرار داد. برای تهیه دمنوش و جوشانده اغلب از برگ های گیاه استفاده می شود، هرچند سایر بخش های گیاه نیز قابل استفاده است.

برگ های گیاه را پس از جمع آوری به خوبی شستشو داده و سپس خشک می کنند. پس از آن مقداری از برگ های خشک شده را در ظرفی ریخته، به آن آب اضافه کرده و روی حرارت قرار می دهند تا به خوبی بجوشد.

پس از کمی جوشیدن ظرف را از روی حرارت برداشته و از صافی عبور می دهند تا محلولی صاف و یک دست حاصل شود. در این مرحله جوشانده آماده ی میل کردن است.

گیاه دیژیتال از چه خواص دارویی برخوردار است

همان طور که پیش از این نیز به آن اشاره شد این گیاه از خواص درمانی فراوانی برخوردار است که در این قسمت به مهم ترین آن ها اشاره می کنیم.

در درمان نارسایی های قلبی موثر است

این گیاه از جمله دارو های مهم تقویت کننده قلب است که به عنوان ملایم کننده، تقویت و تنظیم کننده انقباضات قلب عمل می کند. از آن جا که تنگ کننده مجاری عروق سطحی است، موجب بالا رفتن فشار شریانی می شود.

گیاه دیژیتال در بیماری های مختلف قلب نظیر بی نظمی و نارسایی ضربان قلب، ورم ماهیچه دل، ضعف قلب و … مورد استفاده قرار می گیرد.

حجم ادرار را افزایش می دهد

به کسانی که در تولید ادرار دچار مشکل هستند توصیه می شود از برگ های این گیاه استفاده کنند. با وجود اینکه گیاه دیژیتال ادرارآور است اما این حالت در اشخاص سالم به شکل ضعیف بروز می کند.

در مبتلایان به بیماری استسقاء که ناشی از خيز اندام ها و جمع شدن آب در بافت ها است به نحو موثری ظاهر می شود. اثر این دارو معمولا ۲۴ تا ۳۶ ساعت پس از مصرف آن ظاهر می شود و ۳ تا ۷ روز نیز ادامه می یابد.

در درمان ذات الریه مفید است

 

از این گیاه به دلیل داشتن خاصیت ضد عفونی کنندگی در درمان بیماری های عفونی مانند ذات الریه استفاده می شود. برای این منظور توصیه می شود گلبرگ های گیاه مورد استفاده قرار گیرد.

توجه

مصرف این گیاه و فراورده های آن مانند دمنوش، جوشانده و اسانس، در بیماری های مختلفی که احتیاج به تقویت قلب باشد مانند ذات الریه، ذات الجنب ، رماتیسم های حاد، سل و … معمول است. با مصرف دیژیتال و افزایش حجم و دفع ادرار، کلرورها نیز دفع می شوند. از این رو، حالت عمومی بیمار تقویت می یابد.

عوارض جانبی گیاه دیژیتال کدام است

با وجود خواص فراوانی که مصرف این گیاه به همراه دارد اما افراط در مصرف آن می تواند با بروز عوارض و مشکلات فراوانی همراه باشد. به همین دلیل توصیه می شود مصرف این گیاه و فراورده های آن با نظر و مشورت افراد متخصص در زمینه طب سنتی همراه باشد.

• این گیاه در دسته گیاهان سمی یعنی تنها یک رده پایین تر از گیاهان خیلی سمی قرار می گیرد. در صورت استفاده از قسمت های اشتباه این گیاه، عوارض فراوانی مانند تهوع، استفراغ، دلپیچه، اسهال، گلو درد، خارش های موضعی، سرگیجه، سر درد و در بعضی موارد مشکلات قلبی ایجاد می شود.
• در صورت ابتلای افراد به بیماری های قلبی مانندHypercystolie و Brachycardie ، زیاد بودن فشار شریانی، اختلالات معده و روده با منشا عصبی و یا مسمومیت، ورم آورت، خون ریزی های مغزی، اورمی، ناراحتی های قلبی زمان حاملگی، گواتر اگزوفتالمیک و … باید از مصرف آن خودداری شود.
• از آن جایی که مواد موثره برگ دیژیتال در بدن تجمع می یابد از این جهت مصرف مقادیر درمانی این دارو باید برای مدت کوتاهی ادامه یابد.

به این صورت که پس از مصرف دیژیتال و یا مواد موثره آن به مدت ۳ تا ۵ روز، باید ۱۵ تا ۲۰ روز از به کار بردن آن خودداری کرده و از داروهای دیگری که خاصیت مشابهی دارند استفاده شود.

چگونه می توان مسمومیت ناشی از گیاه دیژیتال را درمان کرد

درمان پزشکی رایج مسمومیت ناشی از استفاده این گیاه مصرف زغال است. زغال معده را شستشو داده و سم موجود در آن را جذب می کند. در برخی موارد برای بازگردان ضربان قلب به حالت طبیعی از داروهای مخدر طبی استفاده می شود.

سخن پایانی

دیژیتال گیاهی دارویی با نام علمی  Digitalis nervosa Steud & Hochstو تنها گونه بومی ایران، از جنس Digitalis است که با نام های انگشتانه یا انگشتدانه نیز شناخته می شود. این گیاه در صنایع داروسازی کاربرد فراوانی دارد.

این گیاه سرشار از گلیکوزید های قلبی مهم نظیر دیگوکسین، دیژیتوکسین و انواع لاناتوزید ها است. در طب سنتی از آن برای درمان نارسایی قلبی، افزایش ادرار و ذات الریه استفاده می شود. این گیاه را می توان به صورت دمنوش و جوشانده مورد استفاده قرار داد.