گیاه بید و خواص دارویی بی نظیرش را بشناسیم

گیاه بید با نام علمی Salix alba، از گیاهان دارویی پرکاربرد است که طبیعتی سرد و تر دارد. سابقه استفاده از این گیاه به قرن ها پیش باز می گردد. به دلیل داشتن خاصیت ضد باکتریایی، ضد میکروبی و ضد التهابی به عنوان یک ضد عفونی کننده قوی عمل می کند.

در طب سنتی از این گیاه برای رفع درد، تورم، تب استفاده می شود. علاوه بر این، گیاه بید برای کاهش میل جنسی موثر بوده و در درمان بیماری های قلبی، نقرس، آرتریت، روماتیسم مفصلی، قاعدگی، شوره سر، جوش و آکنه و … کاربرد فراوانی دارد.

گیاه بید انواع متفاوتی داشته و در تمام نقاط جهان به جز استرالیا و قطب جنوب به راحتی رشد می کند. برای برخورداری از خواص درمانی این گیاه، اغلب از پوست خشک درخت و به ندرت از برگ آن استفاده می شود.

نکته

گیاه بید را می توان به صورت دمنوش، عرق و قرص مورد استفاده قرار داد.

چوب درخت بید بسیار محکم، سبک و منعطف است. از این رو، در برابر برش مقاومت بالایی داشته و به راحتی خم می شود. به همین دلیل، در ساخت سبد های چوبی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر این، از زغال چوب بید در ساخت باروت استفاده می شود.

تاکنون در نشریه علمی جهان شیمی فیزیک به خواص دارویی گیاهانی مانند گل ساعتی، عروسک پشت پرده، سیم اوتی، تاتوره، انیسون شیرین، برگ سنا، گارسینیا کامبوجیا، جاشیر، گل ماهور، مورد، درمنه، گالگا، جو دوسر، اروانه، بادرشیبو، آویشن شیرازی، برگ بو، برنجاسف و … پرداخته شده است.

در این مقاله به معرفی و بررسی گیاه بید، فواید و خواص دارویی، کاربرد و عوارض احتمالی آن می پردازیم.

گیاه بید به چه نام هایی معروف است؟

این گیاه با نام های دیگری چون خلاف، صفصاف، فک، فیک، صفصات ابیض، بید مجنون، مجنون، بید دره، فوکا، وی، ویدار، بید بیدخشتی، صفصاف مشفق، سیاه بید، بید سیاه، رشه بی، سرخ بید، دیو سفید، خلاف بری، سالیکس، سول، نیتا و فشفشه نیز شناخته می شود.

مصرف گیاه بید چه تاریخچه ای دارد؟

تاریخچه کشف خواص درمانی گیاه بید که به ۲۵ قرن پیش و زمان کنفوسیوس باز می گردد به درستی مشخص نیست. از این رو، نمی توان گفت ایرانیان کاشف اولیه خواص درمانی این گیاه بودند یا چینیان. در گذشته دور ایران و چین با یکدیگر مرز مشترک داشته و مراودات فرهنگی بسیاری داشتند. البته نوشته های چینی که به خاصیت درمانی برگ بید و سایر ریشه ها ، برگها و گلهای گیاهان اشاره کرده قدمت بیشتری دارد.

قدیمی ترین اسناد  به جا مانده از ثبت ویژگی های این گیاه مربوط به ژوئیه سال ۴۷۰ پیش از میلاد است. با این وجود، تاریخ نگاران علوم، ایرانیان را مخترع تقطیر و عرق گیری گیاهان و گل ها می دانند. مردم مدیترانه و یونانیان باستان هم در این کار سابقه طولانی داشتند.

مشخصات ظاهری گیاه بید کدام است؟

گیاه دارویی بید به راسته مالپیگی سانان، تیره بیدیان، سرده بید و گونه S.alba تعلق دارد. این گیاه به صورت درختی متوسط که ارتفاعی در حدود ۲۵ متر دارد دیده می شود.

تنه درخت راست و گاهی خمیده است. پوست قهوه‌ای – خاکستری رنگ و صاف آن دارای شیارهای باریک و عمیق شبکه مانند است. شاخه‌های جوان و یک ‌ساله دارای کرک های ابریشمی است که به رنگ خاکستری و یا زرد روشن دیده می شوند. این شاخه‌ها باریک و طویل بوده و اغلب حالت آویخته دارند.

برگ گیاه بید

برگ های درخت بید متناوب و خزان پذیر است که دم برگ هایی کوتاه، نیزه‌ای شکل، باریک و نوک دار به طول ۱۰ سانتی متر دارد. حاشیه این برگ ها به صورت دندانه دار است. برگ ها در سطح فوقانی به رنگ سبز تیره با کرک‌های ابریشمی و در سطح تحتانی به رنگ خاکستری است.

گل گیاه بید

گل های گیاه در فروردین تا اردیبهشت هم زمان با برگ ها ظاهر می شود. این گل ها به صورت تک جنس و برهنه، شاتون هایی را روی درختان مجزا تشکیل می دهند. گل نر دارای یک برگه فلسی شکل، ۲ تا ۳ پرچم و گل ماده دارای یک مادگی با کلاسه دوشاخه است.

شاتون ها به صورت افراشته یا کمی خمیده، باریک، استوانه‌ای و انبوه هستند. شاتون های نر به رنگ زرد و شاتون های ماده به رنگ زرد مایل به سبز دیده می شوند.

میوه گیاه بید

میوه این گیاه به صورت کپسول صاف و بدون کرک، حاوی دانه های کوچک سفید و کرک دار است.

نکته

این گیاه از طریق قلمه نیمه رسیده تکثیر می شود. این گیاه در بسیاری موارد به عنوان تک درخت زینتی و یا چند تایی کشت می شود.

پراکندگی جغرافیایی گیاه بید چگونه است؟

گیاه بید بومی مناطقی مانند شمال آفریقا، اروپا، عراق، افغانستان، ایران، قفقاز و سیبری است. شرایط رشد این گیاه به گونه ای است که در سراسر جهان به جز استرالیا و قطب جنوب قابل کشت و تکثیر است.

در ایران این گیاه بیشتر در استان های تالش، کردستان، همدان، کرمانشاه، لرستان و تهران دیده می شود.

مهم ترین ترکیبات شیمیایی گیاه بید کدام است؟

این گیاه دارای ترکیبات شیمیایی فراوانی است اما مهم ترین آن ترکیبی به نام سالیکوزید یا سالیسین است که در پوست درخت وجود دارد. مقدار این ماده در پوست درخت های مختلف متفاوت است.

سالیکوزید یا سالیسین از نظر ساختمانی شباهت زیادی به استیل سالسیلیک اسید دارد. سالیسیلیک اسید اولین ماده شناسایی شده از پوست درخت بید است که در ساخت قرص‌های آسپیرین مورد استفاده قرار می گیرد.

گیاه بید از چه خواص درمانی برخوردار است؟

در رفع تب بسیار موثر است

از دوران باستان بسیاری از فرهنگ ها برای تسکین درد و تب از شاخه های بیـد و برگ آن استفاده می کردند. برای درمان تب و سرماخوردگی توصیه می شود روزی دو استکان عرق بیـد مصرف شود.

تسکین دهنده قوی است

همان طور که پیش از این به آن اشاره شد پوست درخت بیـد منبع اصلی استخراج سالیسیلیک اسید است. ترکیب سالیسیلیک، معروف به آسپرین، مسکنی قوی است که از آن برای درمان درد، تب و عفونت استفاده می شود.

به رفع جوش های صورت کمک می کند

برای درمان جوش های صورت، توصیه می شود برگ بیـد را جوشانده و با کمی گلاب و سفیده تخم مرغ مخلوط کنید. این مخلوط را می توان به صورت ماسک و به مدت نیم ساعت روی صورت قرار داد.

در بهبود عملکرد قلب نقش دارد

مصرف این گیاه و فراورده های آن در تنظیم فعالیت ماهیچه های قلب موثر بوده و به تنظیم فشار خون کمک می کند. از این رو، مصرف آن در بهبود عملکرد قلب تاثیری مثبت دارد.

به آرامش اعصاب کمک می کند

استشمام عطر گیاه بید و یا مصرف فراورده های آن مانند جوشانده، دمنوش و عرق موجب تقویت سیستم عصبی شده و به آرامش اعصاب کمک می کند.

در درمان شوره سر موثر است

خشکی پوست سر سبب پوسته پوسته شدن و ایجاد شوره سر می شود. ماساژ پوست سر با ماسک حاصل از گیاه بید سبب آب رسانی و تغذیه سلول های پوست شده و از ایجاد شوره سر جلوگیری می کند. علاوه بر این، با تغذیه فولیکول های مو به تقویت و رشد مو نیز کمک می کند.

نکته

مصرف گیاه بید برای درمان بیماری هایی مانند آرتریت روماتوئید، نقرس و بیماری های ستون فقرات بسیار مفید است.

نحوه مصرف و مقدار مصرف گیاه بید چگونه است؟

برای برخورداری از خواص درمانی گیاه بید اغلب از پوست خشک شده و به ندرت از برگ های آن استفاده می شود. پوست و برگ این گیاه را می توان به صورت دمنوش، جوشانده و عرق مصرف کرد. در این قسمت به مهم ترین و رایج ترین روش های استفاده از این گیاه و مقدار مصرف آن اشاره می کنیم.

نحوه مصرف عرق گیاه بید و مقدار آن

عرق برگ درخت بید (بید شیرین) از همان خاصیت آسپرین در پیشگیری از سکته مغزی، حمله قلبی و رقیق سازی خون برخوردار است. این عرق به میزانی ضعیف تر یک ضد درد است که بر خلاف آسپرین به معده آسیب نمی رساند.

• برای درمان سردرد، برگ تازه درخت بید را کوبیده و مانند حنا روی سر قرار دهید. در صورت امکان می توان سر را با عرق بید شستشو داد.
• برای سردردهایی با علت نامعلوم، عرق بید و عرق کاسنی را به مقدار برابر (از هر کدام ۱۵۰ گرم)، فرنجمشک، تخم شربتی، تخم بالنگو از هر کدام ۵ گرم را به صورت شربت تهیه کرده روزی ۳ استکان میل کنید.
• در رفع جوش دهان و زبان، جوهر تواشیر را با عرق بید ترکیب نموده روزی ۳ مرتبه دهان را غرغره کنید.
• برای رفع حساسیت بینی و عطسه بهتر است عرق بید را استشمام نمود.
• در درمان جوش های پوستی توصیه می شود با عرق بید صورت را شستشو دهید.
• برای رفع عرق و بوی پا، ۱۰ گرم بوراکس را با ۱۰۰۰ گرم عرق بید مخلوط کرده و هر بار با یک لیوان از آن پا را شستشو دهید.
• جهت درمان رماتیسم های مفصلی بهتر است روزی ۳ مرتبه و هر بار نصف استکان عرق بید مصرف شود. علاوه بر این، می توان از مرهم آن در محل درد استفاده کرد.
• برای درمان سردردهایی با منشا صفراوی، ساعت ۱۰ صبح و ۵ عصر نصف استکان عرق بید میل کنید. جوشانده برگ بید را می توان به صورت پماد روی سر قرار داد.
• برای دفع سموم و اخلاط خون، به مدت چند روز آش ساده را همراه با تمبر هندی به عنوان غذا و ۱۰ صبح و ۵ عصر نصف استکان عرق بید میل کنید.

نحوه مصرف جوشانده گیاه بید و مقدار آن

 

• برای درمان تبی که بیمار را رنجور، زرد و ناتوان می کند پوست بید، پوست گنه گنه و ریشه کاسنی، از هر کدام ۲۰ گرم را مخلوط نموده و هر روز ۶ گرم از آن را در یک لیوان آب بجوشانید. بهتر است این کار به مدت ۲۱ روز انجام شود.
• جهت بازشدن مجاری ادرار که در اثر حرارت و گرم مزاجی ایجاد می شود، بهتر است نیم گرم برگ بید را در آب جوشانده و بیمار در آن بنشیند.
• برای درمان مالاریا بهتر است پوست بید، پوست گنه گنه، ریشه کاسنی و خارخسک از هر کدام ۳ گرم را در ۵۰۰ سی‌سی آب جوشانده و صبح، ظهر و عصر یک لیوان از آن را میل کنید. توصیه می شود این کار به مدت یک هفته ادامه یابد.
• به منظور درمان غانغرایا و زخم‌های دیر علاج، پوست درخت بید را خشک نموده و به صورت پودر روی زخم بپاشید و یا اینکه با جوشانده پوست درخت بید، زخم را شستشو دهید.
• برای درمان بدی مزاج طحال ناشی از حرارت، قبل از غذا نصف استکان جوشانده برگ های بید را میل کنید.
• در رفع جوش‌های صورت برگ بید را جوشانده و کمی گلاب به آن اضافه کنید. سپس با افزودن کمی سفیده تخم مرغ به آن ماسکی تهیه و به مدت نیم ساعت روی صورت خود قرار دهید.
• برای تهیه یک ژل خوب برای مو، برگ بید را به مدت ۱۲ ساعت در آب جوش قرار داده، پس از حرارت، صاف کرده و پودر کتیرا را به آن اضافه کنید.

نحوه مصرف پماد گیاه بید

• جهت از بین بردن بوی بد دهان و عفونت آن، پوکه درخت بید را سابیده، صبح و شب دهان را با آن مسواک بزنید.
• برای از بین بردن شقاق سر پستان که در اثر جمع شدن شیر در پستان و ندوشیدن آن به وجود می‌آید، پوکه درخت بید را سابیده با سرکه مخلوط کرده و به صورت پماد روی زخم قرار دهید.
• به منظور درمان بیماری باد سرخ، برگ درخت را کوبیده و آب آن را روی موضع بمالید.

نکته

باد سرخ بیماری خطرناکی است که از طریق گاو و شیر نجوشیده آن به انسان منتقل می‌شود. از نشانه های این بیماری که واگیر و مُسری است این است که ابتدا در یک نقطه بدن خارش ایجاد شده و سپس قرمز می شود. قرمزی به تدریج رشد کرده و متورم می‌شود. پس از آن تاول ترکیده و زردابه بیرون می‌آید.

• برای بزرگ شدن پستان‌ها، برگ بید و برگ بید انجیر را کوبیده و به صورت پماد روی آن قرار دهید.
• به منظور درمان سردرد، برگ بید را کوبیده و به صورت پماد روی پیشانی قرار دهید.
• برای بند آوردن خونریزی، از پماد برگ بید روی زخم استفاده کنید.

دیگر روش های مصرف بید

• برای درمان عفونت گوش، ۲ قطره از آب برگ بید را درون گوش بچکانید.
• به کسانی که داروهای سمی زیادی مصرف کرده‌اند توصیه می شود برای سم زدایی از آب برگ بید استفاده کنند.
• برای رفع سیلان منی گل‌های بید را دم‌کرده میل شود.

عوارض جانبی مصرف گیاه بید کدام است؟

با وجود خواص فراوانی که مصرف این گیاه به همراه دارد اما افراط در مصرف آن می تواند با بروز عوارض و مشکلات فراوانی همراه باشد. از مهم ترین عوارض جانبی مصرف این گیاه عبارتند از:

• مصرف خوراکی گیاه بید برای اکثر افراد تا ۱۲ هفته بی خطر است، اما ادامه آن ممکن است باعث ناراحتی معده و ناراحتی های گوارشی شود.
• در افرادی که از حساسیت به آسپرین رنج می برند، می تواند باعث ایجاد خارش، بثورات و آلرژی شود.
• مصرف این گیاه به زنان باردار و شیرده توصیه نمی شود.
• بهتر است کودکان از مصرف خوراکی آن پرهیز کنند. زیرا اگر برای عفونت های ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا مصرف شود، ممکن است مانند آسپرین خطر ابتلا به سندرم ری را افزایش دهد.

  

• از استفاده پوست درخت بیـد در افراد مبتلا به اختلالات خونریزی خودداری شود. این کار خطر خونریزی را افزایش می دهد.

توصیه های مصرف گیاه بید

• افراد مبتلا به بیماری کلیوی از مصرف گیاه بید خودداری کنند. زیرا جریان خون را از طریق کلیه کاهش داده و در برخی افراد منجر به نارسایی کلیه می شود.
• به افراد حساس به آسپرین توصیه می شود از مصرف پوست بیـد خودداری کنند.
• حداقل دو هفته قبل از انجام هر گونه عمل جراحی، از مصرف بید بپرهیزید. زیرا امکان لخته شدن خون را کند کرده و موجب خونریزی اضافی در حین و بعد از جراحی می شود.

سخن پایانی

گیاه دارویی بید با نام علمی Salix alba، از طبیعتی سرد و تر برخوردار است. این گیاه به دلیل داشتن خاصیت ضد باکتریایی، ضد میکروبی و ضد التهابی، به عنوان یک ضد عفونی کننده قوی عمل می کند.

در طب سنتی از گیاه بید برای رفع درد، تورم، تب، کاهش میل جنسی، درمان بیماری های قلبی، نقرس، آرتریت، روماتیسم مفصلی، قاعدگی، شوره سر، جوش و آکنه و … استفاده می شود.