اروانه گیاهی دارویی با خواص و کاربرد های فراوان

اروانه با نام علمی Salvia hydrangea، از گیاهان دارویی پرکاربرد است. سابقه استفاده از این گیاه در طب سنتی به قرن ها پیش باز می گردد. گیاه ارونه از طبیعت گرم و خشک برخوردار است. هر چند برخی طبیعت آن را گرم و تر می دانند. گل های گیاه نسبت به سایر بخش ها طبیعت گرم تری دارد.

این گیاه به عنوان آنتی اکسیدان قوی شناخته شده و از خصیت ضد میکروبی، ضد باکتریایی، ضد التهابی برخوردار است. به همین دلیل، در درمان سرطان، دیابت، تشنج، اسپاسم، سینوزیت، نقرس، روماتیسم، سرماخوردگی، مشکلات مغز و اعصاب، قلب، کبد، پوست و … بسیار تاثیرگذار است.

جالب است بدانیم که

این گیاه در جهان ۲۱ گونه دارد. در ایران اغلب در استان خراسان جنوبی و بیشتر در شهر قائنات می روید. گیاه ارونه بیشتر در مناطق کوهستانی و ارتفاعات دیده می شود و نسبت به آب و هوای خشک مقاوم است.

در منابع طب ایرانی به صورت گیاهی خوش بو با گل های صورتی پر رنگ تا ارغوانی معرفی می شود که در مناطق کوهستانی و کنار رودخانه ها می روید.

این گیاه به گیاه بنفشه شباهت دارد. عطر گل های گیاه شبیه عطر گل نسرین است. این گل ها در اوایل اردیبهشت روییده و در ماه تیر دچار خزان می شوند.

تاکنون در نشریه علمی جهان شیمی فیزیک به خواص دارویی گیاهانی مانند گل ساعتی، عروسک پشت پرده، سیم اوتی، تاتوره، انیسون شیرین، برگ سنا، گارسینیا کامبوجیا، جاشیر، گل ماهور، مورد، درمنه، گالگا، جو دوسر، آویشن شیرازی و … پرداخته شده است. در این مقاله به معرفی و بررسی گیاه اروانه، فواید و خواص دارویی، کاربرد و عوارض احتمالی آن می پردازیم.

گیاه اروانه به چه نام هایی شناخته می شود؟

گیاه اروانه در طب سنتی با نام خزامی شناخته می شود. علاوه بر این، گیاه اروانه را با نام های خیری دشتی، گل اروانه، شب انبوی و شب بوی نیز می شناسند.

چرا این گیاه را ارونه یا اروانه می نامند؟

کلمه اروانه برگرفته از ارونه (بر وزن درمنه) به معنی شتر ماده است. در حد فاصل آباده و سمیرم، دشتی به نام دشت اروانه وجود دارد که تعداد انبوهی از گل اروانه در آن منطقه می روید. این دشت هنگام گل دهی گیاه، منظره‌ای سرخ فام به خود می‌گیرد.

شتر ماده به خوردن سرشاخه های گل دار این گیاه علاقه فراوانی دارد. به باور مردم عامه، شتر ماده با خوردن آن به لحاظ جنسی برانگیخته می‌شود. به همین دلیل این گیاه را اروانه یا ارونه می نامند.

مشخصات ظاهری گیاه اروانه چگونه است؟

گیاه اروانه با نام علمی Salvia hydrangea، از خانواده نعناعیان است و ظاهری بسیار شبیه به گونه‌های Hymenocrater دارد.

در ایران، ۹ گونه Hymenocrater از تیره نعناعیان می روید که به همه آن ها گل اروانه گفته می شود. این گیاهان در بازار گیاهان دارویی به نام بادرنجبویه عرضه می‌شوند، درحالی که نه گل اروانه و نه بادرنجبویه محسوب می شوند.

گیاه اروانه به صورت بوته ای پر شاخ و برگ است که در زمان گل دهی جلوه ای خاص می یابد. پهنک برگ این گیاه به صورت تخم مرغی و دارای لبه های دندانه دار است.

گل های اروانه به صورت کاسه‌ای لوله ای یا استوانه ای شکل است که سطح داخلی آن دارای حلقه ای از کرک است. این گل ها با زوایای برجسته مشخص می شوند. هر گل معمولا شامل چهار عدد پرچم است که خامه گیاه به کلاله دو قسمتی قطع و تمام می‌شود.

گل گیاه اروانه دارای ۵ عدد کاسبرگ است. به طوری که جام گل از کاسه گل خارج شده است. در طب سنتی و گیاهی، گل و برگ این گیاه به صورت دمنوش مورد استفاده قرار می گیرد.

گل اروانه با گونه‌های Hymenocrater چه تفاوتی دارد؟

همان طور که گفته شد، این گیاه شباهت بسیاری به گونه‌های Hymenocrater  دارد. از منظر گیاه شناسی، گیاه اروانه دارای برگ‌های مرکب و کاسه گل استکانی و غشایی دولبه با رنگ های صورتی پررنگ تا ارغوانی است. لبه بالایی گل، به شکل تخم مرغی بدون دندانه و لبه پایینی، با دو دندانه سرنیزه‌ای دارای رگه های مشبک است.

تفاوت این گیاه با دیگر گونه‌های Hymenocrater در این است که در گونه های Hymenocrater، برگ ها ساده و کاسه گل استوانه ای یا قیفی با لوله کوتاه است.

در این گل ها، دندانه ها مساوی و بسیار بزرگ تر از لوله و به صورت غشایی، مشبک و رنگین است. این گل ها به رنگ های صورتی، ارغوانی و قرمز تا بنفش یا سبز دیده می شوند. از این رو، خصوصیات برگ و کاسه گل نشان دهنده تفاوت بین آن ها است.

خواص دارویی گیاه اروانه کدام است؟

این گیاه از جمله گیاهان دارویی پرکاربرد است که منبعی سرشار از روغن های ضروری محسوب می شود. فلاونوئیدها، اسیدهای فنولیک، ترپنوئیدها از ترکیبات شیمیایی مهم این گیاه هستند.

همان طور که پیش از این نیز به آن اشاره شد گیاه ارونه از خواص ضد باکتریایی، ضد میکروبی، ضد انعقادی، آنتی اکسیدانی، ضد سرطانی و ضد دیابتی برخوردار است. در این قسمت به مهم ترین خواص درمانی گیاه اروانه اشاره می کنیم.

ضد التهابی قوی است

مطالعات محققان نشان می دهد خاصیت ضد التهابی این گیاه ناشی از وجود ماده التهاب زای کاراژینان است. کاراژینان در کنترل و کاهش درد نیز موثر است.علاوه بر این، اسید رزمارینیک موجود در گیاه به عنوان یک ضد التهاب قوی عمل می کند.

خاصیت ضد سرطانی دارد

عصاره حاصل از گل های ارونه ترکیبات آنتی اکسیدانی دارد. این ترکیبات که حاوی فنول است فعالیت رادیکال های آزاد DPPH  را مهار کرده و موجب کاهش بقای سلول های سرطانی می شود.

به عنوان ضد میکروبی قوی شناخته می شود

وجود ترکیبات آنتی اکسیدانی و خاصیت ضد میکروبی این گیاه موجب می شود به تنهایی و یا در کنار دیگر مواد نگهدارنده، مواد غذایی در برابر فرآیند اکسیداتیو و مقابله با ارگانیسم های مسبب فساد محافظت کند.

تحقیقات آزمایشگاهی انجام شده روی خواص دارویی گل اروانه  نشان داد عصاره این گل دارای اثر مهارکنندگی قابل توجهی در برابر رشد قارچ هایی مانند C. albicans است. خاصیت مهارکنندگی روغن های ضروری گل اروانه در برابر قارچ ها، ممکن است به دلیل وجود مونوترپن های اکسیژن دار در آن باشد.

به کنترل دیابت کمک می کند

همان طور که گفته شد، این گیاه از تیره نعناعیان است. گونه های این تیره دارای مهارکننده های آلفا آمیلاز طبیعی با منشا گیاهی هستند. از این رو، یک روش درمانی بسیار مناسب برای کنترل هایپرگلیسمی بعد از غذا از طریق کاهش انتشار گلوکز از نشاسته و تاخیر در جذب کربوهیدرات ها محسوب می شود.

این ترکیبات قادر هستند فعالیت آنزیم های هیدرولیز کننده کربوهیدرات در روده کوچک را مهار کرده و در نهایت بیماری دیابت را کنترل کنند.

ضد تشنج و تب بری موثر است

طبیعت این گیاه گرم و خشک و یا گرم و تر است. به همین دلیل، از خاصیت ضد میکروبی، ضد باکتریایی و ضد التهابی قوی برخوردار است. مجموع این عوامل سبب می شوند مصرف این گل و برگ های این گیاه تب را کاهش داده و درجه حرارت بدن را به حد طبیعی برساند.

در تقویت عملکرد قلب نقش دارد

وجود ترکیبات آنتی اکسیدانی در این گیاه مقدار کلسترول خوب خون را افزایش و مقدار کلسترول بد خون را کاهش می دهد. از این رو، مصرف آن در تقویت عملکرد قلب بسیار موثر است.

خاصیت تکسین دهندگی دارد

ترکیبات موجود در این گیاه به آن خاصیت ضد عفونی کنندگی و ضد درد می بخشد. به همین دلیل، برای درمان درد های ناشی از اسپاسم و سر درد (مخصوصا در ناحیه‌ی پیشانی) بسیار مفید است.

این گیاه از خاصیت ضد اسپاسمی نیز برخوردار است که موجب می شود از گرفتگی عضلات جلوگیری کرده و به عنوان یک آرامبخش قوی عمل کند. علاوه بر این، دردهای شکمی ناشی از مصرف سردی جات را برطرف می کند.

به درمان نقرس کمک می کند

نقرس نوعی بیماری است که در اثر افزایش پی در پی میزان اسید اوریک بدن به وجود می آید. این بیماری با علایمی مانند تورم، حملات التهاب، آرتروز حاد، داغ شدن و قرمزی مفاصل بدن و یا توفوس و سنگ کلیه همراه است. مصرف این گیاه و فراورده های آن کمک فراوانی به درمان این بیماری می کند.

در درمان رماتیسم نقش دارد

روماتیسم یا اختلالات روماتیک به نوعی بیماری گفته می شود که موجب درد مزمن و اغلب تناوبی می شود. این بیماری روی مفاصل یا بافت هم بند موثر است. مصرف گیاه اروانه به دلیل داشتن خاصیت ضد التهابی و تسکین دهندگی در درمان این بیماری بسیار تاثیرگذار است.

مشکلات پوستی را برطرف می کند

ترکیبات آنتی اکسیدانی با مهار رادیکال های آزاد مانع از فعالیت باکتری ها و میکروب ها می شود. از این رو، مصرف گل ها و برگ های این گیاه در رفع جوش ها و زخم های سطحی پوست بسیار موثر است.

علاوه بر این، مصرف این گیاه و فراورده های آن مانند دمنوش مشکلاتی نظیر سرخی پروانه‌ای شکل پوست که ناشی از بیماری هایی مانند لوپوس، پلی میوزیت، درماتومیوزیت و … است را برطرف می کند.

نکته

محققان داروهای گیاهی برای بهبود بیماری لوپوس توصیه می کنند ۳۰ گرم از گیاه خشک را در یک لیتر آب دم کرده، سه بار در روز و هر بار یک لیوان از آن را میل کرد.

در رفع بی خوابی موثر است

یکی از دلایل اصلی بی خوابی در افراد، اضطراب و فشار های عصبی است. مصرف دمنوش این گیاه به دلیل داشتن خاصیت آرام بخشی، اضطراب را کاهش داده و به رفع مشکل بی خوابی کمک می کند.

 ورم‌های بدن را برطرف می کند

وجود ترکیبات سمی در بدن یکی از دلایل مهم ایجاد ورم به خصوص در قسمت های دست و پا است. خاصیت سم زدایی این گیاه موجب می شود مصرف آن در رفع ورم های ایجاد شده در بدن موثر باشد.

توجه

علاوه بر موارد اشاره شده، مصرف گیاه اروانه و فراورده های آن مانند دمنوش و عصاره در رفع سرگیجه، رعشه، وسواس، درد مفاصل، خون مردگی، نفخ معده و ضد عفونی و شستشوی چشم و درمان درد آن موثر است.

طرز تهیه دمنوش اروانه چگونه است؟

برای تهیه دمنوش اروانه از گل یا برگ گیاه استفاده می شود. مراحل تهیه این دمنوش به این صورت است که ابتدا قسمت های مورد نظر گیاه را جمع آوری کرده، پس از پاک کردن خشک می کنیم.

پس از آن، مقدار ۳۰ الی ۴۰ گرم از آن را همراه با یک لیتر آب جوشیده در قوری می ریزیم. اجازه می دهیم به مدت ده الی بیست دقیقه باقی بماند تا به خوبی دم بکشد. سپس محتویات درون قوری را از صافی عبور می دهیم تا دمنوشی یک دست حاصل شود.

طریقه مصرف دمنوش اروانه چگونه است؟

برای تاثیرگذاری بیشتر و بهتر این دمنوش توصیه می شود روزانه و به فاصله هر شش ساعت یک بار، دمنوش را در یک لیوان و یا فنجان ریخته و میل کرد.

عوارض مصرف گیاه اروانه کدام است؟

با وجود خواص فراوانی که مصرف این گیاه به همراه دارد اما افراط در مصرف آن می تواند با بروز عوارض و مشکلات فراوانی همراه باشد. به همین دلیل توصیه می شود مصرف این گیاه و فراورده های آن با نظر و مشورت افراد متخصص در زمینه طب سنتی همراه باشد. در این قسمت به مهم ترین عوارض جانبی مصرف گیاه مورد می پردازیم.

• توصیه می شود افرادی که مزاج گرم به ویژه مزاج گرم و خشک دارند در مصرف آن احتیاط کنند.
• به زنان باردار و شیرده توصیه می شود از مصرف این گیاه دارویی پرهیز کنند.
• در مصرف این گیاه دارویی مانند سایر گیاهان دارویی نباید زیاده روی کرد. بهتر است مقدار و نحوه مصرف گیاه ارونه و فراورده های آن با نظر و تجویز پزشک همراه باشد.

سخن پایانی

گیاه دارویی اروانه با نام علمی Salvia hydrangea، از سابقه ای طولانی در طب سنتی برخوردار است و به قرن ها پیش باز می گردد. این گیاه طبیعت گرم و خشک و بنا به نظر برخی دیگر طبیعت گرم و تر دارد. گل های گیاه نسبت به سایر بخش ها طبیعت گرم تری دارد.

گیاه اروانه یک آنتی اکسیدان قوی است و از خصیت ضد میکروبی، ضد باکتریایی، ضد التهابی برخوردار است. مصرف این گیاه و فراورده های آن مانند عصاره و دمنوش در درمان سرطان، دیابت، تشنج، اسپاسم، سینوزیت، سرماخوردگی، مشکلات مغز و اعصاب، قلبی و کبدی بسیار تاثیرگذار است.

این گیاه در منابع طب ایرانی به صورت گیاهی خوش بو با گل های صورتی پر رنگ تا ارغوانی معرفی می شود که در مناطق کوهستانی و کنار رودخانه ها می روید.