گیاه درمنه، گیاهی دارویی با خواص و کاربرد های بی نظیر

گیاه درمنه با نام علمی Artemisia annua از طبیعت گرم و خشک برخوردار است.

این گیاه دارویی به دلیل داشتن ترکیبات آنتی اکسیدان طبیعی مانند ترکیبات فنلی، فلاونوئید ها و تانن ها، خاصیت ضد التهابی، ضد آلرژی، ضد قارچ، ضد باکتری و ضد اسپاسم داشته و موجب تسهیل جریان خون می شود.

در طب سنتی از گیاه درمنه برای درمان سرماخوردگی، تب، انگل، نفخ و هضم استفاده می شود. در طب آیورودا (طب هندوستان)، این گیاه برای درمان انگل، مشکلات قلبی و رفع ضعف و بی حالی مورد استفاده قرار می گیرد.

از گیاه درمنه به صورت ادویه در آشپزی و پخت و پز استفاده می شود. عصاره یا اسانس این گیاه نسبت به دمنوش و جوشانده از اثرگذاری بسیار بیشتری برخوردار است. اغلب از برگ و گاهی از ریشه گیاه برای تولید اسانس استفاده می شود.

تاکنون در نشریه علمی جهان شیمی فیزیک به خواص دارویی گیاهانی مانند گل ساعتی، عروسک پشت پرده، سیم اوتی، انیسون شیرین، برگ سنا، گارسینیا کامبوجیا، جاشیر، گل ماهور، مورد و … پرداخته شده است. در این مقاله به معرفی و بررسی گیاه درمنه، فواید و خواص دارویی، کاربرد و عوارض احتمالی آن می پردازیم.

دانستنی های جالب درباره گیاه درمنه

گیاه درمنه که با نام های برنجاسف و گندواش نیز شناخته می شود در قرون وسطی از آن به عنوان گیاهی جادویی یاد می شد. مردمان باستان از این گیاه برای جلوگیری از آسیب‌های شیطان و حیوانات وحشی در سفرها استفاده می‌کردند. سربازان رومی برای کاهش خستگی پاها، مقداری از گیاه را درون چکمه‌های خود قرار می دادند.

بر اساس متون ثبت شده در قرن دهم میلادی، درمنه یکی از ۹ گیاهی بود که در دین انگلوساکسون ها به عنوان سحر و جادو از آن استفاده می کردند. در جادوگری گیاه درمنه برای دیدن خواب‌های واضح و خواب‌های آسمانی مورد استفاده قرار می گرفت.

پراکندگی جغرافیایی گیاه درمنه در ایران و جهان

این گیاه بومی اروپا، آسیا و شمال آفریقا است. ترکیبات و کاربرد گسترده ی گیاه درمنه موجب شده پرورش آن در شمال آمریکا نیز گسترش یابد. در ایران این گیاه را می توان در استان های مازندران، گیلان و گلستان (جنگل های هیرکانی) و استان های آذربایجان مشاهده کرد.

گیاه درمنه به چه نام هایی شناخته می شود؟

این گیاه در فارسی به نام های درمنه، برنجاسف و گندواش، در عربی به نام شیح، در انگلیسی به نام های Mugwort و Mother Wort، در فرانسه به نام Armoise commune و در آلمان به نام Mugwurz شناخته می شود.

مشخصات ظاهری گیاه درمنه چگونه است؟

این گیاه با نام علمی Artemisia annua، گیاهی علفی و دائمی است که به خانواده کاسنی (Compositae) تعلق دارد. ارتفاع گیاه به ۲ تا ۳ متر می رسد.

طول برگ‌ های گیاه به ۲۰ سانتی‌متر می رسد. این برگ ها دارای بریدگی‌های عمیق و نامساوی با نوک تیز هستند. سطح رویی برگ‌ به رنگ سبز و سطح زیرین آن به رنگ سبز مایل به سفید دیده می شود.

گیاه درمنه ریشه ی چوبی دارد. گل های آن به شکل کاپیتول های کوچک زردرنگ یا زرد مایل به قرمز، در بالای محور ساقه‌ ها می رویند.

این گیاه به سرعت رشد می کند. برای رشد به نور متوسط تا زیاد، خاک سبک و شنی نیاز دارد. پی اچ خاک می تواند اسیدی، قلیایی و یا خنثی باشد. گیاه درمنه توانایی رشد در خاک های ضعیف را داشته و در برابر یخ زدگی، آلودگی هوا و باد مقاوم است.

مهم ترین ترکیبات شیمیایی گیاه درمنه کدام است؟

اسانس یا عصاره این گیاه به دلیل داشتن ترکیباتی مانند۱ و ۸ سینئول و توجون، از بیشترین کاربرد و اثرگذاری برخوردار است. از دیگر ترکیبات مهم این گیاه می توان به فلاونوئیدها، تری ترپن‌ها، کومارین ها، آدنین، آمیرین، میرسن، اسکولین، نرول، ولگارین، میرسن و آرتمیزین اشاره کرد.

گیاه درمنه از چه خواص دارویی برخوردار است؟

این گیاه از خواص دارویی و درمانی فراوانی برخوردار است. در این قسمت به مهم ترین خواص دارویی گیاه درمنه می پردازیم.

در بهبود عملکرد دستگاه گوارش نقش دارد

این گیاه به دلیل داشتن خاصیت ضد عفونی کنندگی و ضد باکتریایی در تقویت عملکرد معده و روده نقش دارد. به عنوان ضد نفخ عمل کرده و به هضم بهتر غذا کمک می کند.

به درمان دیابت کمک می کند

استرس، تحرک کم و رژیم غذایی نامناسب از جمله عواملی هستند که در ابتلای فرد به دیابت نوع دو نقش دارند. مصرف این گیاه مقدار قند خون را کاهش داده و به درمان دیابت کمک فراوانی می کند.

سرماخوردگی را درمان می کند

همان طور که پیش از این به آن اشاره شد گیاه درمنه از خاصیت ضد باکتریایی و ضد التهابی قوی برخوردار است. از این رو، مصرف آن به عنوان مسکن و تب بر، سرماخوردگی را برطرف می کند.

در رفع اسپاسم موثر است

خاصیت ضد التهابی و تسکین دهندگی این گیاه موجب می شود مصرف آن درد های ناشی از اسپاسم عضلانی را کاهش دهد.

مشکلات قلبی را کاهش می دهد

مصرف گیاه درمنه سبب تسهیل گردش جریان خون می شود. این امر نقش مهمی در بهبود عملکرد قلب دارد. از این رو، مصرف آن مشکلات قلبی ناشی از غلظت خون را کاهش می دهد.

سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند

همان طور که پیش از این به آن اشاره شد، این گیاه از خاصیت ضد التهابی، ضد آلرژی، ضد قارچ، ضد باکتری و ضد عفونی کنندگی برخوردار است. به همین دلیل، مصرف آن سبب تقویت سیستم ایمنی بدن شده و مانع از ابتلای فرد به بیماری های عفونی و … می شود.

توجه

علاوه بر مورد ذکر شده، این گیاه معرق، صفرآور، ادرارآور، قاعده آور، سقط کننده، حشره کش، لاروکش و ضد انگل است.

نظر ابوعلی سینا درباره خواص دارویی گیاه درمنه

ابوعلی سینا در کتاب قانون خود به خواص دارویی گیاه درمنه اشاره می کند. او می گوید:

گیاه درمنه یا شیح از سه نوع رومی، ترکی و سبر نیون زرد ارمنی برخوردار است. بهترین نوع درمنه، ارمنی است. طبیعت این گیاه گرم و خشک است و همه انواع آن بادشکن است.

طعمی تلخ و کمی شور دارد. مصرف روغن آن در رشد سریع موی ریش موثر است. تسکین دهنده ورم و دمل است. مشکلات تنفسی را کاهش می دهد.

داروی کرم و کرم کدو است و به عنوان ادرار آور و قاعده آور عمل می کند. روغن درمنه تب و لرز را برطرف می کند. علاوه بر این، به عنوان پادزهر نیش کژدم، رتیل و سم خوردگی شناخته می شود.

مکانیسم اثرگذاری گیاه درمنه چگونه است؟

بر اساس تحقیقات انجام شده این گیاه از طریق ایجاد تغییرات مطلوب در سطح لیپوپروتئین ها در جلوگیری از پیشرفت بیماری آترواسکلروز موثر است.

علاوه بر این، عصاره گیاه درمنه بر سطح آنزیم های کبدی مفید است. این گیاه با کاهش آسیب های سلول های کبدی و با کاهش سطح لیپیدهای کبدی، در جلوگیری از تشکیل کبد چرب موثر بوده و سبب کاهش سطح آنزیم های ALT وAST  در پلاسما می شود.

این گیاه دارای اثر ضد کوکسیدیایی است. مکانیسم اثربخشی آن اغلب از طریق تشدید فعالیت های اندوپروکسیدازی سلولی است. این امر رادیکال های آزاد را افزایش می دهد. رادیکال های آزاد در القای استرس اکسیداتیو نقش داشته و موجب آلکیله کردن پروتئین ها می شود.

گیاه درمنه چه کاربردهایی دارد؟

مردم مناطق مختلف از این گیاه اغلب به صورت ادویه در آشپزی استفاده می کنند. نحوه مصرف و کاربرد این گیاه در فرهنگ های مختلف متفاون است. در این بخش به کاربرد این گیاه در آشپزی ملل می پردازیم.

در بعضی نقاط دنیا از برگ و سرشاخه‌های گیاه، کمی قبل از گل دادن، جهت تهیه ترشی استفاده می‌شود. این ترشی به‌عنوان طعم‌دهنده ی تلخ گوشت، ماهی و غذاهای چرب مورد استفاده قرار می گیرد.

در آلمان از گیاه درمنه برای تهیه غذایی سنتی از بوقلمون، به خصوص در جشن کریسمس استفاده می شود. از زمان باستان آلمانی‌ها این گیاه را در حفره شکم بوقلمون (یا مرغابی) قرار داده و آن را سرخ می ‌کردند.

در قرون وسطی پیش از استفاده از گیاه رازک، گیاه درمنه را به عنوان مزه آبجو (مزه تلخ) مورد استفاده قرار می دادند. در چین نیز از این گیاه در تهیه غذاها استفاده می‌شد.

گیاه درمنه در فرهنگ مردم کره و ژاپن

کره ای ها در جشنواره کیک‌های برنجی از درمنه برای سبز کردن رنگ کیک ها استفاده می‌کنند. مردم کره‌ بر این باورند مصرف گیاه درمنه خون را تصفیه می‌کند. به همین دلیل، در تهیه سوپ و بعضی غذاها کاربرد دارد.

بعضی از مادربزرگ‌های کره‌ای معتقدند این گیاه می‌تواند حساسیت‌های پوستی ایجاد کند. از این رو، توصیه می کنند هنگام چیدن گیاه از دستکش و آستین‌های ابریشمی استفاده شود.

مردم ژاپن نیز از این گیاه در تهیه بسیاری از غذاها استفاده می کنند. ژاپنی‌ها از زمان قدیم معتقد بودند که شیطان نسبت به بوی این گیاه حساس است و دور می‌شود.

مردم ژاپن از عصاره این گیاه برای بند آوردن خون دماغ استفاده می کنند و معتقدند که در کاهش تب، شستشوی معده از ناخالصی‌ها، درمان سرماخوردگی و سرفه موثر است.

نحوه مصرف گیاه درمنه چگونه است؟

این گیاه را می توان به صورت عصاره (اسانس) و یا دمنوش مورد استفاده قرار داد. اغلب از برگ ها و سرشاخه های هوایی گیاه برای تولید این فراورده ها استفاده می شود.

برای مصرف گیاه درمنه به صورت جوشانده، توصیه می شود مقدار ۵/۰ تا ۲ گرم از برگ های خشک شده گیاه برای تهیه دمنوش مورد استفاده قرار گیرد. بهتر است این جوشانده دو تا سه بار در روز و قبل از غذا مصرف شود.

در صورت استفاده این گیاه به صورت عصاره نیز توصیه می شود روزانه ۲ تا ۴ میلی لیتر از آن به صورت خوراکی مصرف شود.

هنگام خرید و استفاده از گیاه درمنه رعایت چه نکاتی الزامی است؟

• گیاه درمنه در منابع مختلف، نام های علمی متفاوتی دارد. آقای دکتر امین معتقد است آنچه که در بازار دارویی ایران به نام درمنه به فروش می رسد، سرشاخه‌های (گل‌دار) گونه‌های مختلف گیاهان Artemisis scoparia , Artemisis sieberi Artemisis vulgaris است.

سرشاخه های این گیاهان بویی تند و معطر داشته و به رنگ سبز یا سبز مات دیده می شوند. این سرشاخه ها شامل برگ و کاپیتول های (مجموع گل‌ها) تخم مرغی یا کروی با مزه تلخ هستند.

• جنس Artemisia گونه‌های متنوعی دارد که بسیاری از آن‌ها از خواص مشابهی برخوردار هستند. به همین دلیل، خواص مطرح شده آن‌ در نقاط مختلف جهان تا حدی به هم نزدیک بوده و اغلب برای هدف های مشابه مصرف می شوند.
• گونه‌های مختلف درمنه خواص مشابهی دارند. به همین دلیل، نام عمومی بسیاری از آن‌ها یکسان است. به عنوان مثال نام عمومی Mugwort یا Wormwood برای تعدادی از آن‌ها به کار می رود.

  

• در کتاب مخزن الادویه نام علمی برنجاسف معادل Artemisia vulgaris ذکر شده است، در صورتی که توضیحات این گیاه بیشتر با مطابق گیاه بومادران است.
• از میان فراورده های گیاهان دارویی، عصاره آن ها‌ از بیشترین میزان اثر گذاری برخوردار است. پس از آن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. عرق، چای و دم‌نوش هم کمترین میزان اثرگذاری را دارند.

گیاه درمنه از چه عوارضی برخوردار است؟

با وجود خواص فراوانی که مصرف این گیاه به همراه دارد اما افراط در مصرف آن می تواند با بروز عوارض و مشکلات فراوانی همراه باشد. به همین دلیل توصیه می شود مصرف این گیاه و فراورده های آن با نظر و مشورت افراد متخصص در زمینه طب سنتی همراه باشد. در این قسمت به مهم ترین عوارض جانبی مصرف گیاه مورد می پردازیم.

• این گیاه حاوی ترکیبی به نام توجون است که قاعده آور است. از این رو مصرف آن به زنان باردار و شیرده توصیه نمی شود.
• ترکیب توجون موجود در این گیاه خاصیت سمی دارد. به همین دلیل، مصرف مقدار زیاد از این گیاه و فراورده های آن به مدت طولانی بسیار خطرناک است.
• مصرف این گیاه می تواند با بروز حساسیت هایی مانند حساسیت های پوستی همراه باشد.

گیاه درمنه کوهی

گیاه درمنه کوهی یک گیاه دارویی بسیار کاربردی و مفید است. از این گیاه در طب سنتی برای درمان بسیاری از بیماری ها استفاده می شود زیرا خواص بسیاری دارد. از این گیاه می توان برای درمان سردرد، استرس، بهبود خواب، تقویت دستگاه گوارش، بهبود درد معده،  رفع عفونت مثانه، جلوگیری از ریزش مو، تقویت بینایی، درمان دیابت، بیماری های پوستی و حتی تنظیم ضربان قلب استفاده کرد.

با اینحال روش استفاده از این گیاه دارویی برای هر یک از این بیماری ها متفاوت است و شما نباید به صورت خودسرانه از آن استفاده کنید. بنابراین بهتر است برای کسب منافع از این گیاه دارویی با یک کارشناس طب سنتی مشورت نمایید. زیرا برای درمان برخی بیماری ها این گیاه باید به صورت ترکیب مورد استفاده قرار گیرد.

همچنین مقدار مصرف آن نیز بسته به نوع بیماری شما متفاوت است که قطعا یک کارشناس در این رابطه می تواند به شما کمک کند. علاوه بر تعداد دفعات استفاده نیز برای درمان بیماری بسیار مهم است. استفاده بی رویه و بدون در نظر گرفتن دوز گیاهان دارویی نه تنها سودی ندارد بلکه ممکن است مضرات و عوارضی نیز به دنبال داشته باشد.

گیاه درمنه کوهی به شکل عصاره، برگ های خشک، اسانس، قرص، روغن، کپسول و تنتور مورد استفاده قرار می گیرد. از این گیاه می توانید در پخت و پز نیز استفاده کنید و آن را در سالاد و دسر و سوپ ها خودتان مورد استفاده قرار دهید. علاوه بر این می توانید دمکرده آن را برای درمان عقرب گزیدگی مورد استفاده قرار دهید. روغن آن نیز برای پوست با خواص آنتی اکسیدانی که دارد بسیار مفید است. از شاخه های این گیاه نیز می توانید به عنوان خلال دندان استفاده نمایید زیرا برای لثه ها بسیار مفید است.

سخن پایانی

گیاه دارویی درمنه با نام علمی Artemisia annua، با نام های برنجاسف و گندواش نیز شناخته می شود. طبیعت این گیاه گرم و خشک است. گیاه درمنه به دلیل داشتن ترکیبات آنتی اکسیدان طبیعی مانند ترکیبات فنلی، فلاونوئید ها و تانن ها، از خاصیت ضد التهابی، ضد آلرژی، ضد قارچ، ضد باکتری و ضد اسپاسم برخوردار بوده و موجب تسهیل جریان خون می شود.

در طب سنتی از گیاه درمنه برای درمان سرماخوردگی، تب، انگل، نفخ، هضم، رفع ضعف و بی حالی، کنترل قند خون و درمان مشکلات قلبی استفاده می شود.

گیاه درمنه به صورت ادویه در آشپزی و پخت و پز کاربرد دارد. از برگ و گاهی از ریشه گیاه برای تولید اسانس استفاده می شود. عصاره یا اسانس این گیاه نسبت به دمنوش و جوشانده از اثرگذاری بسیار بیشتری برخوردار است.