جاشیر Prangos ferulacea گیاهی با خواص دارویی بی نظیر

جاشیر با نام علمی Prangos ferulacea از گیاهان دارویی است که طبیعت گرم و خشک دارد. این گیاه خاصیت ضد میکروبی داشته و به عنوان سم زدای قوی شناخته می شود. به همین دلیل، در طب سنتی برای درمان بیماری های کلیوی، سیستم عصبی، درد مفاصل، ترمیم بافت استخوان، صرع، خونریزی و … کاربرد دارد.

این گیاه که در دو نوع خوراکی و غیر خوراکی وجود دارد، بومی نواحی جنوبی ایران است. ۱۵ گونه از این گیاه در ایران دیده می شود. گیاه جاشیر بیشتر در مناطق کوهستانی می روید و برای رشد به رطوبت و نور فراوان نیاز دارد. گیاه جاشیر با نام های جاوشیر، جواشیر، گاو شیر، کوشیر و جاوشی نیز شناخته می شود. صمغ، دانه، ریشه، برگ و اسانس گیاه جاشیر در صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی کاربرد دارند. صمغ گیاه جاشیر که جوشیر یا جاوشیر نامیده می شود طرفداران بسیاری دارد و مصرف آن برای افراد سرد مزاج از اهمیت بالایی برخوردار است. گیاه جاشیر حاوی یک اسانس روغنی فرار است که در صنعت عطرسازی کاربرد فراوانی دارد.

تاکنون در نشریه علمی جهان شیمی فیزیک به خواص دارویی گیاهانی مانند گل ساعتی، عروسک پشت پرده، سیم اوتی، انیسون شیرین، برگ سنا، گارسینیا کامبوجیا و … پرداخته شده است. در این مقاله به معرفی و بررسی گیاه جاشیر ، فواید و خواص دارویی، کاربرد و عوارض احتمالی آن می پردازیم.

مشخصات ظاهری گیاه جاشیر چگونه است؟

جاشیر گیاهی چند ساله و علفی است که ارتفاع ساقه آن از ۸۰ تا ۲۰۰ سانتی متر متغیر است. این گیاه يک پايه، از شاخه پيدازادان، زيرشاخه نهان دانگان، رده دو لپه ای ها، زير رده گلبرگ داران، راسته جدا گلبرگ ها، خانواده چتريان و جنس جاشير است.

ساقه ها به شکل استوانه ای و پوشیده از تار سفید پنبه ای است که موجب می شود ساقه به رنگ خاکستری سفید دیده شود. در برخی گونه ها ساقه ها به صورت خوابیده است.

برگ های این گیاه ساده، کامل، بیضی، پهن نامنظم، زبر و خشن با کناره های دندانه دار و بسیار سبز است. گل های گیاه جاشیر چتری مرکب، زرد رنگ و خوشبو است. تخم های این گیاه نیز به رنگ سیاه است. جاشیر اغلب به عنوان علوفه ای غنی در تغذیه دام ها مورد استفاده قرار می گیرد.

با تیغ زدن، خراش و شکاف ریشه گیاه در ناحیه یقه گیاه، شیره ای خارج می شود که به تدریج در مقابل هوا سفت می شود. این شیره در واقع صمغ رزینی جاشیر است. از ساقه گیاه نیز صمغ خارج می شود ولی صمغ ساقه نسبت به صمغ ریشه از کیفیت پایین تری برخوردار است.

محیط رشد گیاه جاشیر چه شرایطی دارد؟

گیاه جاشیر به طور خودرو در نقاط کوهستانی و در ارتفاعات برف گیر می روید. این گیاه در اوایل بهار بعد از ذوب شدن برف ارتفاعات از زمین روییده و تا اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد به رشد خود ادامه می دهد. گیاه جاشیر تمام تابستان، پائیز و زمستان را در حال خواب می گذراند.

این گیاه برای رشد نیازمند رطوبت و نور زیاد است. ميزان بارندگی درنقاط مختلف رويش جاشير بين ۵۰۰ تا ۹۰۰ ميلی متر متغير است.

گیاه جاشیر چگونه تکثیر می شود؟

تکثیر گیاه اغلب از طریق بذر صورت می گیرد. بذر گیاه را بعد از رسیدن در خاک قرار می دهند. در بهار سال آینده بذر جوانه زده و رشد می کند.

بلندی بوته جاشیر در سال اول به ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر می رسد. بوته گیاه در هر سال دو یا سه ماه روی زمین باقی می ماند. پس از اینکه بوته از بین رفت، ریشه در خاك باقی مانده و در سال بعد گیاه جدیدی از سلول های زاینده آن به وجود می آید.

رویش گیاه در سال های بعد به تدریج افزایش می یابد. به طوری که بعد از شش تا هشت سال گیاه به رشد نهایی خود رسیده و اغلب با تولید گل و میوه همراه است.

پراکندگی جغرافیایی گیاه جاشیر چگونه است؟

در ايران رويشگاه اصلی گیاه جاشير در منطقه زاگرس است. اين گياه در استان های مرکزی، فارس، کهکیلویه و بوير احمد، چهارمحال و بختياری، اصفهان، کرمانشاه، لرستان، همدان، کرمان و در بخش هایی از سلسله جبال البرز به صورت خودرو می روید.

منطقه جنگلی کوه نورگان گوغر در شمال شرقی مرکز دهستان گوغر و در شرق روستای چفریز از جمله مهمترین رویشگاه گیاهان دارویی مانند جاشیر است. پرورش این گیاهان از دیرباز در اقتصاد ساکنین منطقه نقش بسزایی داشته است. علاوه بر این، این گیاه از گونه های مهم مرتعی موجود در فریدونشهر است.

مهم ترین ترکیبات شیمیایی گیاه جاشیر کدام است؟

پس از بررسی های انجام شده ۳۱ ترکیب در اسانس و ۱۸ ترکیب در بذر گیاه شناسایی شده است. اسانس این گیاه که از متابولیت های ثانویه گیاهی است به عنوان ترکیبی با خاصیت ضد میکروبی، به طور گسترده در صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد.

از میان ۱۰ ترکیب اصلی موجود در اسانس، آلفاپینن (۳۶/۶ درصد)، بتاپینن (۳۱/۹ درصد) و بتافلاندرن (۱۱/۷ درصد) از ترکیبات اصلی محسوب می شوند.

روش استخراج صمغ جاوشیر چگونه است؟

اوایل فصل تابستان، ۱۰ تا ۱۲ سانتی متر از خاک کنار ریشه در محل یقه را کنار می زنند. سپس زیر ریشه را برگ های تمیز قرار می دهند. پس از این کار، ریشه را با ابزار های مناسب شکاف می دهند. صمغ گیاه به تدریج در روزهای گرم خارج شده و روی برگ ها جمع می شود.

صمغ گیاه پس از قرار گرفتن در مجاورت هوا سفت شده و قابل جمع آوری است. رنگ سطح خارجی جاشیر زعفرانی و یا قرمز تیره است و مقطعی از آن که سفید است در مجاورت هوا به رنگ تیره در می آید. طعم و بوی این صمغ تند و نامطبوع بوده و موجب گزش زبان می شود.

خواص درمانی گیاه جاشیر کدام است؟

 

بخش های مختلف گیاه جاشیر مانند برگ، دانه، ریشه و صمغ از خواص دارویی فراوانی برخوردار است. در این قسمت به خواص درمانی این گیاه و بخش های مختلف آن اشاره می کنیم.

در درمان بیماری های کلیوی مفید است

این گیاه یکی از داروهایی است که در درمان بیماری های کلیوی بسیار موثر است. گیاه جاشیر ادرار آور است. به این ترتیب، باز کننده ی مجاری ادراری بوده و مشکل دفع قطره قطره ادرار را برطرف کرده و مانع از بند آمدن ادرار می شود.

در تقویت سیستم عصبی موثر است

مصرف این گیاه موجب تقویت سیستم عصبی می شود. از این رو، در درمان بیماری هایی مانند رعشه و پارکینسون بسیار موثر است. به افراد سرد مزاج توصیه می شود با مصرف این گیاه و فراورده های آن سیستم عصبی خود را تقویت کنند.

برای درمان درد دندان مفید است

ترکیبات موجود در برگ و عصاره ی آن موجب می شود به عنوان یک مسکن قوی و ضد درد عمل کند. از این رو، مصرف آن در التیام درد دندان بسیار مفید است.

خواص درمانی دانه و ریشه جاشیر کدام است؟

ریشه گیاه جاشیر را می توان هم به صورت پودر و هم به صورت ضماد مورد استفاده قرار داد. مصرف ریشه ی این گیاه در التیام زخم های کهنه و استخوان عاری از گوشت موثر است. شیاف این گیاه به انقباض عضلات رحم کمک کرده و به باز کردن قاعده ی زنان و خروج جنین مرده کمک می کند.

مصرف تخم گیاه جاشیر ترشح عادت ماهیانه را افزایش می دهد. ترکیب تخم جاشیر با افسنطین برای اختناق رحم مفید بوده و به سقط جنین کمک می کند. علاوه بر این، در پراکنده کردن نفخ و گاز رحم بسیار موثر است.

خواص درمانی  برگ گیاه جاشیر کدام است؟

مصرف عصاره برگ گیاه با سرکه و مالیدن آن در درمان ورم طحال مفید است. چنانچه ۱۰ گرم از این عصاره را در مقداری آب انگور مخلوط کرده و پس از ۲۰ روز صاف و مصرف شود برای درمان استسقا و طحال بسیار مفید است.

از برگ گیاه جاشیر ضمادی تهیه می شود که به درمان درد پهلو کمک فراوانی می کند. علاوه بر این، مصرف عصاره برگ آن در التیام درد سیاتیک موثر است.

دم کرده برگ جاشیر با روغن زیتون را با یکدیگر ترکیب کرده و به صورت مرهم در محلی از عضو که سگ هار گاز گرفته باشد مالیده و قرار می دهند. این کار در درمان هاری سگ بسیار مفید است.

برگ های این گیاه خاصیت ضدعفونی کنندگی دارد. از این رو، اضافه کردن عصاره برگ آن در مرهم ها در التیام زخم ها بسیار مفید و موثر است.

خواص درمانی  صمغ جاشیر کدام است؟

خواص درمانی این صمغ موجب شده است از محبوبیت بسیار بالایی برخوردار باشد. در این قسمت به مهم ترین ویژگی های درمانی آن می پردازیم.

چنانچه ۲ گرم صمغ جاشیر با عرق مرزنجوش ترکیب و به صورت خوراکی و یا موضعی مورد استفاده قرار گیرد در درمان شکستگی و کوفتگی و درد ناشی از آن موثر است.

مصرف حدود ۵ گرم از صمغ، برای استسقا، ازدیاد ترشح ادرار، ازدیاد ترشح عادت ماهیانه، یرقان، معالجه قطره قطره ادرار کردن، نفخ رحم، خرد کردن سنگ مثانه و کلیه و خنثی کردن سموم بدن مفید است.

صمغ جاشیر خاصیت تسکین دهندگی دارد. از این جهت، مصرف خوراکی و یا موضعی آن برای تسکین درد دندان ناشی از کرم خوردگی بسیار موثر است.

برای کاهش سنگینی گوش، چند قطره از محلول صمغ در آب را درون حفره گوش می ریزند تا این مشکل برطرف شود. ضماد صمغ جاشیر در درمان زخم های پوستی و التیام آن بسیار مفید است.

نکته

مقدار مجازی که در مصرف خوراکی صمغ جاشیر توصیه می شود تا ۵ گرم است.

نکته

از گیاه باریجه می توان به عنوان جایگزین گیاه جاشیر استفاده کرد.

نحوه مصرف گیاه جاشیر چگونه است؟

این گیاه مزه تلخی دارد. به همین دلیل، پیش از استفاده آن را خوب تمیز کرده، سپس با آب می جوشانند. این کار موجب می شود تلخی گیاه از بین برود. علاوه بر این، جوشاندن سبب می شود این گیاه بسیار سفت و سخت، کمی نرم تر شود.

پس از این مرحله، آن را با آب و نمک مخلوط کرده و در ظرف های پلاستیکی می ریزند تا خوب جا بیافتد. برخی از سرکه هم برای جا افتادن و قابل مصرف بودن گیاه جاشیر استفاده می کنند.

در استان فارس از گیاه جاشیر به عنوان سبزی خوردن و برای تهیه سالاد و ترشی استفاده می کنند . در بهار با برگ های این سبزی که شبیه شوید است جاشیر پلو تهیه می کنند.

گل های گیاه جاشیر شبیه بابونه است . این گیاه را با ماست نیز مخلوط کرده و ماست جاشیر تهیه می کنند. افزودن آن به دوغ هم محبوبیت فراوانی دارد .

بو و عطر خاص این گیاه موجب می شود از آن در تهیه املت و خورش های دیگر استفاده کنند. علاوه بر بخش های مختلف گیاه، صمغ آن نیز بسیار پرکاربرد است.

مصرف گیاه جاشیر چه عوارض جانبی دارد؟

با وجود خواص فراوانی که مصرف این گیاه به همراه دارد اما زیاده روی در مصرف آن می تواند با عوارض و مشکلاتی همراه باشد. به همین دلیل توصیه می شود مصرف آن با نظر و مشورت افراد متخصص در زمینه طب سنتی همراه باشد.

• این گیاه همانند برخی از گیاهان، گیاهی سمی است. بنابراین مقدار مصرف، زمان مصرف و دوره درمانی آن باید توسط پزشک تعیین شود.
• به زنان باردار و شیرده توصیه می شود از مصرف آن پرهیز کنند.
• توصیه می شود این گیاه همراه با مرزن جوش استفاده شود. مرزن جوش عوارض ناشی از این گیاه را تعدیل کرده و یا کاهش می دهد.

خواص جاشیر در طب سنتی

جاشیر در طب سنتی برای موارد مختلفی استفاده می شود و برای درمان مشکلات گوناگون کاربرد دارد. این گیاه سرفه های مزمن را برطرف کرده و با خواص ضد میکروبی می تواند عفونت ها را از بین ببرد. این گیاه برای نفخ و گازهای روده بسیار مفید است. علاوه بر این می توانید برای افزایش بینایی و رفع عطش شدید از آن استفاده کنید.

این گیاه دارویی برای درمان بیماری های کلیوی، زانو درد و مشکلات مفاصل بسیار مفید است. از آن می توانید برای تسکین درد دندان استفاده کنید و به عنوان مرهم برای جای گزش جانوران مورد استفاده قرار می گیرد.  این گیاه را می توانید برای درمان درد سیاتیک نیز استفاده کنید.

جاشیر طبع گرم و خشک دارد و باید طبق دستور کارشناس طب سنتی از آن استفاده نمایید. خصوصا افراد با طبع گرم باید آن را احتیاط مصرف کنند. استفاده از این گیاه دارویی از قدیم تا کنون رایج بوده است و هنوز هم در تولید داروها استفاده می شود. توجه داشته باشید که مصرف بیش از حد این گیاه دارویی می تواند مضر باشد بنابراین در مصرف آن احتیاط کنید و با مشورت یک کارشناس طب سنتی از آن استفاده نمایید.

جاشیر در طب سنتی با برخی از گیاهان دیگر ترکیب می شود تا اثرات بیشتری برای درمان مشکل شما داشته باشد. این ترکیب باید با دوزهای خاص صورت بگیرد و نباید بدون اندازه گیری آنها را ترکیب یا استفاده نمایید. این گیاه را می توانید به صورت بسته بندی شده یا فله ای از عطاری ها به راحتی خریداری کرده و از مزایای بی نظیر آن برای سلامتی بهره مند شوید. در صورت شناخت کامل گیاه حتی می توانید آن را  در طبیعت جمع آوری کرده و از قسمت های مختلف آن به اشکال ذکر شده در مقاله استفاده نمایید.

سخن پایانی

گیاه جاشیر با نام علمی Prangos ferulacea از گیاهان دارویی است که از طبیعت گرم و خشک برخوردار است. این گیاه به دلیل داشتن خاصیت ضد میکروبی، به عنوان سم زدای قوی شناخته می شود.

در طب سنتی از این گیاه برای درمان بیماری های کلیوی، سیستم عصبی، درد مفاصل، ترمیم بافت استخوان، صرع، خونریزی و … استفاده می شود.

گیاه جاشیر در دو نوع خوراکی و غیر خوراکی وجود دارد. جاشیر بومی ایران بوده و رویشگاه اصلی آن منطقه زاگرس است. این گیاه بیشتر در مناطق کوهستانی روییده و برای رشد به رطوبت و نور فراوان نیاز دارد.

استان های مرکزی، فارس، کهکیلویه و بوير احمد، چهارمحال و بختياری، اصفهان، کرمانشاه، لرستان، همدان، کرمان و بخش هایی از سلسله جبال البرز را می توان زیستگاه طبیعی این گیاه دانست.