گل ساعتی (Passiflora incarnate) از چه خواص دارویی برخوردار است؟
گل ساعتی با نام علمی Passiflora incarnate از گیاهان تزئینی است که خواص دارویی فراوانی دارد. این گل به عنوان یک آنتی اکسیدان و ضد التهاب قوی شناخته می شود. وجود ترکیب گلیکوزید در گل ساعتی در کاهش فشار خون و تحریک تنفس موثر است.
گل ساعتی از ویژگی آرام بخشی قوی برخوردار است و از گذشته های دور برای درمان اختلالات عصبی، بی خوابی، مشکلات گوارشی، سندروم یائسگی، بیش فعالی، سرفه و آسم، آلزایمر، پارکینسون و سرطان کاربرد دارد.
نکته
از ترکیب گل ساعتی، بابونه آلمانی و سنبل الطیب به عنوان یک داروی آرام بخش قوی استفاده می شود.
این گل که به رنگ های ارغوانی، سفید و قرمز دیده می شود بومی مناطق آمریکای شمالی است. امروزه به دلیل کاربرد های دارویی فراوان در اغلب مناطق با آب و هوای نیمه آفتابی تا آفتابی کامل کاشته می شود.
این گل تا دمای ۱۰- درجه سانتیگراد را تحمل می کند. اما در دمای کمتر از ۲- درجه سانتیگراد، اندام هوایی آن خشک می شود. بهترین و رایج ترین روش تکثیر این گل، روش تکثیر است.
در این مقاله از نشریه علمی جهان شیمی فیزیک به معرفی و بررسی گل ساعتی، انواع، خواص دارویی و سایر ویژگی های آن می پردازیم.
نام های دیگر گل ساعتی چیست؟
گل ساعتی با نام علمی Passiflora incarnate، در زبان انگلیسی Passion flower شناخته می شود. در زبان فارسی این گل را با نام های پاپ، انگور شور و انگور آلویی نیز می شناسند.
مهم ترین ترکیبات گل ساعتی کدام است؟
از مهمترین ترکیبات موجود در این گل که خواص ویژه ای به آن می بخشد می توان به فلاونوئيد هایی مانند C-گليكوزيل-فلاون ها، شامل ايزوويتكسين-۲-O-گلیكوزيد، اسچافتوزيد، ايزو اسچافتوزيد، ايزو رينتين، ايزو رينتين-۲-O-گلیكوزيد، دي سنين-۲، لوسنين-۲، آلكالوئيدهایی مانند هارمان، هارمول، هارمين، هارمالول و هارمالين، اسید سیانیدریک، اسید سیتریک، پرولین ، مالتول و اتل مالتول، ژينوكاردين و اسانس فرار اشاره کرد.
گیاه شناسی گل ساعتی
این گل گياهي چندساله، تاک مانند، داراي ساقه چوبی و محكم است كه ارتفاع آن به حدود ۱۰ متر می رسد. برگ های گیاه متناوب، دارای دم برگ، دندانه دار و پوشيده از كرک های ريز است. سطح زيرين برگ ها از سطح فوقانی آن كرک بیشتری دارد.
روی جوانه های برگ ها، زوايد برآمده ای وجود دارد که حاوی شهد است. چسبک ها و پيچک ها از قاعده محور برگ ها رشد می كنند.
گل های گیاه به صورت دوجنسی و دايره ای شکل به قطر ۵ تا ۹ سانتی متر است. ۵ كاسبرگ به رنگ سبز در قسمت بيرونی و به رنگ سفید در قسمت داخلی وجود دارد. هر گل دارای ۵ گلبرگ به رنگ سفيد تا قرمز كمرنگ است. درون گلبرگ ها يك جام گل ثانويه تشكيل می شود که شامل ۴ تاج گل رشته رشته شده است.
این تاج ها در يك دايره اطراف محور گل قرار گرفته اند كه به رنگ سفيد در درون و به رنگ بنفش در بيرون دیده می شوند. تخمدان گل دارای ۳ كپسول و ۳ خامه شاخه دار شده است كه به كلاله ختم می شوند. ۵ پرچم در پايه به هم متصل شده و در جهت های مختلف شكل عقربه های ساعت را به خود می گیرند.
چند نوع گل ساعتی وجود دارد؟
به طور کلی گل ساعتی بر اساس شکل و رنگ به چهار نوع تقسیم می شود که عبارتند از:
- قرمز (Kermesina) : دارای گل های قرمز مایل به بنفش است.
- خوشه (Racemosa): دارای گل های قرمز رنگ است که به صورت خوشه بیرون می آیند.
- چهار گوشه (Quadrangularis): دارای گل هایی به رنگ ارغوان و چهار گوشه است.
- خوراکی (Edulis): دارای برگ های شفاف و میوه های خوراکی است.
رعایت نکات کلیدی در پرورش گل ساعتی
در پرورش گیاه گل ساعتی نکاتی وجود دارد که رعایت آن در داشتن گیاهی سالم و پربار بسیار موثر است. در ادامه به نکات کاشت و پرورش این گل می پردازیم.
- بذر گل را ۲۴ ساعت قبل از کاشت خیس کرده و در اعماق ۳ تا ۴ سانتیمتری کمپوست یا گلدان خوب بکارید.
- به جای خیساندن بذر در آب، می توان آن ها را در آب میوه خیس کرد. اسید موجود در آب میوه به تجزیه پوسته بذر کمک کرده و موجب می شود سریع تر جوانه بزند.
- توصیه می شود خاک را مرطوب نگه دارید ، اما خیلی مرطوب نباشد.
- بهتر است دانه های گل در ظروف رویانده شود. پس از اینکه نهال های گل دارای ۴ تا ۵ برگ شدند، می توان آن ها را به باغ انتقال داد.
- گیاه در ماه های تابستان باید به خوبی آبیاری شود. تعداد آبیاری کم اما عمیق، به رشد ریشه های عمقی گیاه کمک فراوانی می کند.
- در ماه های زمستان، خاک گیاه باید نسبتا خشک باشد تا گیاه در حالت نیمه خواب باقی بماند.
آشنایی با خواص دارویی گل ساعتی
همان طور که پیش از این به آن اشاره شد، وجود ترکیبات مهم و دارویی در این گل موجب می شود در درمان بیماری های مختلفی موثر باشد. در این قسمت به مهم ترین خواص دارویی گل ساعتی می پردازیم.
در کاهش استرس نقش دارد
این گل حاوی آلکالوئیدها و فیتوکمیکال هایی مانند کامفرول و کوئرستین است که در کاهش هورمون‌های استرس زا و بهبود خلق و خو موثر است. ترکیبات موجود در این گیاه بر گیرنده‌های مغز اثر گذاشته و استرس فرد را کاهش می‌دهد.
خاصیت ضد التهابی دارد
ترکیبات آنتی اکسیدان و فیتونوترینت‌های موجود در این گل خاصیت ضد التهابی به آن می بخشد. به همین دلیل، مصرف آن مانع از ایجاد التهاب و در نتیجه بیماری می‌شود. استفاده از دمنوش گل ساعتی برای درمان بیماری های التهابی مانند آرتروز، بیماری‌های مفاصل، نقرس و بواسیر توصیه می شود.
موجب کاهش فشار خون می شود
نتیجه مطالعات محققان نشان می‌دهد، مصرف عصاره گل ساعتی می‌تواند سطح یک آنزیم آنتی اکسیدان را افزایش داده و سطح لیپیدهای اکسید شده حاصل از تجزیه مواد زائد را کاهش می دهد.
علاوه بر این، آلکالوئیدهای هارمان موجود در این گیاه می‌تواند به شل شدن عضلات و اتساع عروق کمک کرده و در نتیجه فشار خون را کاهش دهد. به این ترتیب، گل ساعتی می‌تواند ضربان قلب را تنظیم کند.
به درمان بی‌خوابی کمک می کند
از مهم ترین ویژگی های گل ساعتی، خاصیت آرامبخشی آن است. مصرف این گل بی خوابی ناشی از اضطراب و استرسی را از بین میبرد.
ترکیب گل ساعتی، بابونه آلمانی و سنبل الطیب یکی از بهترین راهکارهای طبیعی برای کاهش استرس و درمان بی‌خوابی است. این ترکیب کمک می کند تا فرد یک خواب طولانی و با کیفیت را در طول شب تجربه کند.
به عنوان آنتی اکسیدان قوی عمل می کند
وجود ترکیباتی مانند ویتکسین، کوسرتین، روتین و لوتئولین موجب می شود گل ساعتی به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی عمل کند. علاوه بر این، گل ساعتی حاوی ترکیباتی مانند آلکالوئیدها، اسیدهای چرب، کوسرتین، صمغ، مالتول، قند و انواعی از روغن فرار است.
تحقیقات و مطالعات انجام شده نشان می دهد ترکیب کوسرتین به طور موثری بدن را در مقابل آسیب رادیکال های آزاد محافظت می کند. به این ترتیب می تواند آنزیم های مختلف التهاب آور را مهار کند. این ترکیب به اعصاب کمک می کنند تا پیام درد را دریافت نکنند. به این ترتیب باعث آرامش در سیستم عصبی می شود.
در کاهش علائم یائسگی نقش دارد
اغلب زنان در دوره یائسگی با علائم دردناکی مواجه می شوند. به همین دلیل، اغلب برای درمان و رفع این مشکلات به داروهای هورمونی روی می آورند. مصرف این دارو ها با تغییر سطح هورمون های زنانه، در کنار اثرات مثبت می تواند با ایجاد مشکلاتی نیز همراه باشد.
به علت بروز عوارض جانبی خطرناک که در اثر مصرف دارو های شیمیایی ایجاد می شود، درمان های سنتی و گیاهی توصیه می شود. یکی از این روش ها استفاده از گل ساعتی است. این گل عملکرد و میزان ترشح هورمون های بدن را تنظیم کرده و به رفع این مشکل کمک فراوانی می کند.
علائم بیش فعالی را کاهش می دهد
در سال های اخیر اختلال بیش فعالی به عنوان یکی از نگرانی های در حال افزایش بین کودکان و نوجوانان، به اثبات رسیده است. با وجود این که داروهای شیمیایی مرسوم مقداری روی علائم اختلال بیش فعالی موثر است اما، می تواند با بروز مشکلاتی همراه باشد.
به این ترتیب روی آوردن به روش های سنتی و استفاده از گل ساعتی به عنوان یک روش طبیعی برای درمان این اختلالات رفتاری رواج پیدا کرده است.
مقدار انسولین را کاهش می دهد
امروزه افراد زیادی به بیماری دیابت نوع دو مبتلا هستند. سبک زندگی نامناسب، رژیم غذایی ناسالم و تحرک کم در بروز این بیماری تاثیرگذار است.
مطالعات محققان نشان می دهد مصرف پوست میوه گل ساعتی زرد در کاهش مقاومت انسولین در افراد مبتلا به دیابت درجه دو موثر است. به این ترتیب می توان این درمان گیاهی را به عنوان جایگزینی مناسب برای درمان شیمیایی در نظر گرفت.
علائم ترک مواد مخدر را از بین می برد
افرادی که درگیر ترک مواد مخدر هستند با مشکلاتی مانند تحریک پذیری، بی خوابی و رفتار دمدمی مزاج مواجه می شوند.استفاده از گل ساعتی می تواند این مشکلات را کاهش داده و روند ترک مواد مخدر را تسهیل کند.
در جلوگیری از بیماری های پارکینسون و آلزایمر موثر است
آزمایشات دانشمندان نشان داده مصرف گل ساعتی در موش های آزمایشگاهی، آسیب های ناشی از رادیکال های آزاد را متوقف کرده و موجب بهبود شناخت و حرکت این حیوانات شده است.
ترکیبات ویتکسین و آپیژنین که هر دو در گل ساعتی به فراوانی یافت می شود، در برابر پارکینسون و آلزایمر مقاومت بالایی را از خود نشان می دهند.
به عنوان ضد سرطان قوی عمل می کند
ترکیبات ویتکسین و آپیژنین موجود در گل ساعتی، از اثرات قوی ضد سرطان برخوردار است. مطالعات انجام شده روی حیوانات نشان می دهد مصرف این گل به عنوان داروی گیاهی در جلوگیری از رشد سلول های سرطانی مانند سرطان کبد، سرطان روده بزرگ، سرطان سینه، سرطان پروستات، سرطان تخمدان و سرطان معده موثر است.
علاوه بر این، ترکیبات ویتکسین و آپیژنین اثرات شیمی درمانی را افزایش می دهند. علاوه بر این، وجود ترکیب کریسین می تواند انواع مختلفی از سلول های سرطانی را کشته و از گسترش آن جلوگیری کند.
کمک فراوانی به درمان آسم می کند
آزمایشات محققان نشان می دهد مصرف عصاره گل ساعتی در یک خوکچه هندی مبتلا به آسم، احتمال حملات آسمی را از بین می برد.
وجود ترکیباتی مانند ویتکسین، ایزوویتکسین و کریسین در گل ساعتی، علائم بیماری آسم را از بین برده و از شش ها محافظت می کند. مطالعات روی موش ها نشان می دهد مصرف این گل، مولکول های التهاب زا را در شش ها مسدود می کند.
در درمان سرفه موثر است
سرفه کردن های غیر قابل کنترل مانع از تنفس عادی می شود. در یک آزمایش بالینی، استفاده ۵۰۰ میلی گرم از عصاره گل ساعتی، از بروز سرفه جلوگیری کرده و به تنفس عادی کمک می کند.
طرز تهیه دم نوش گل ساعتی چگونه است؟
برای تهیه این دمنوش بهتر است مقدار ۲ گرم از گل های خشک شده گیاه را در ۱۵۰ میلی لیتر آب جوش می ریزیم. پس از ۱۰ دقیقه دمنوش آماده مصرف است.
در صورت داشتن کیسه های دمنوش گل ساعتی توصیه می شود هر کیسه را در ۱۵۰ میلی لیتر آب جوش دم کنید.
عوارض جانبی مصرف گل ساعتی کدام است؟
مصرف فراورده های گل ساعتی با وجود خواص درمانی فراوانی که دارند می توانند با مشکلاتی نیز همراه باشند. در این قسمت به عوارض احتمالی مصرف این گیاه اشاره می کنیم.
- در دوران بارداری از مصرف گل ساعتی اجتناب کنید. زیرا چند ماده شیمیایی در این گیاه وجود دارد که ممکن است رحم را منقبض کرده و خطر سقط جنین را افزایش دهد.
- به مادران شیرده توصیه می شود از مصرف این گل خودداری کنند. زیرا ایمنی مصرف آن در دوران شیردهی به اثبات نرسیده است.
- حداقل دو هفته قبل از عمل جراحی از مصرف این گیاه خودداری شود. مصرف گل ساعتی بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر گذار است. به همین دلیل، ممکن است اثرات بیهوشی و همچنین داروهای دیگر در طول و بعد از جراحی در مغز افزایش یابد.
- مصرف این گل در برخی افراد با بروز علائمی مانند خواب آلودگی، سرگیجه، گیجی، ریتم غیر عادی ضربان قلب و ضربان سریع قلب، استفراغ و حالت تهوع همراه است.
- با وجود اینکه مصرف خوراکی گل ساعتی برای بسیاری از مردم ایمن است اما باید توجه شود که مصرف آن برای یک دوره کوتاه مدت (کم تر از دو ماه) و به صورت چای یا دارو باشد. استفاده مقدار زیاد آن به صورت خوراکی، خطرناک به نظر می رسد.
- کارشناسان مصرف گل ساعتی را به کودکان ۳ تا ۱۲ سال توصیه نمی کنند.
آیا گل ساعتی تداخلات دارویی دارد؟
مصرف گل ساعتی و فراورده های آن همزمان با مصرف سایر دارو ها می تواند اثرات مخربی به دنبال داشته باشد. در این قسمت به مهم ترین تداخلات دارویی اشاره می کنیم.
- تاثیر فوق العاده ای روی مغز دارد و ممکن است با داروهای اعصاب و روان تداخل داشته باشد. علاوه بر این، ممکن است تداخلات خطرناکی با داروهای ضد افسردگی داشته باشد.
- با توجه به پتانسیلی که گل ساعتی در کاهش گلوکز دارد ممکن است اثرات داروهای ضد دیابتی را افزایش دهد.
- همواره باید قبل از مصرف هر دارویی به همراه گل ساعتی با یک پزشک یا داروساز مشورت شود.
سخن پایانی
گل ساعتی که در چهار نوع قرمز، خوشه، چهار گوشه و خوراکی وجود دارد دارای ترکیباتی است که موجب می شود از خواص دارویی فوق العاده ای برخوردار باشد.
این گل بومی مناطق آمریکای شمالی بوده و در درمان بیماری هایی مانند اختلالات عصبی، بی خوابی، مشکلات گوارشی، سندروم قاعدگی، بیش فعالی، سرفه و آسم، آلزایمر، پارکینسون و سرطان بسیار موثر است.
