سلنیوم چیست و علائم کمبود آن در بدن کدام است؟
سلنیوم ماده ای کمیاب و مهم در بدن انسان بشمار می رود. کاربرد سلنیوم در بخش مهمی از آنزیم های بدن مشاهده می شود. این آنزیم ها از سلول های بدن در مقابل رادیکال های آزاد محافظت می کنند. از خواص سلنیوم می توان به اثرات مثبت در بارداری اشاره نمود. همچنین از دیگر فواید سلنیوم حفظ جوانی پوست و پیشگیری از سرطان است. سلنیوم را در مواد غذایی مانند گوشت، آجیل، غلات، جگر و… می توان یافت. عوارض کمبود سلنیوم در بدن ممکن است موجب بروز برخی بیماری های قلبی شود. همچنین کمبود سلنیوم در مردان مشکلات ناباروری ایجاد خواهد کرد. برای جبران کمبود سلنیوم در بدن می توان از قرص سلنیوم نیز استفاده کرد. سلنیوم پلاس در بدنسازی نیز کاربردهایی دارد. قیمت انواع سلنیوم در بازار متفاوت بوده و به شرکت تولید کننده آن بستگی دارد.
نشریه علمی جهان شیمی فیزیک به بررسی بسیاری از دارو ها و مکمل های غذایی پرداخته است. مانند: سلن پلاس، زینک پلاس، مگا سلنیوم و… . در ادامه با شناخت فواید سلنیوم در بدن، با ما همراه باشید.
درباره سلنیوم
سلنیوم (Selenium) ترکیبی معدنی متعلق به گروه خردکانی ها (Trace Minerals) است. خردکانی‌ها ترکیباتی معدنی هستند که بدن در طول روز به میزان کم به آن ها نیاز دارد. مقدار نیاز بدن به این ترکیبات کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در روز است.
یکی از ترکیبات اصلی سلنوپروتئین در بدن سلنیم است. سلنوپروتئین ها گروهی از پروتئین ها و آنزیم ها در بدن هستند. وظیفه سلنوپروتئین ها کمک به ساخت DNA است. همچنین این ترکیبات از سلول ها در برابر آسیب و عفونت ها محافظت می کنند. این گروه خاص از پروتئین ها در تکثیر و سوخت و ساز هورمون های تیروئید نیز موثرند.
سلنوپروتئین‌ها و آنزیم ها که از سلنیم تشکیل شده اند، خواص آنتی‌اکسیدانی دارند. وظیفه این مواد تجزیه و انحلال پراکسایدها است که به بافت های بدن آسیب رسانده یا در کارکرد و شکل طبیعی DNA اختلال وارد کنند. چنین مشکلاتی در بلند مدت به پیامد هایی مانند التهاب و بیماری های دیگر منجر می شوند.
خواص و کاربرد سلنیوم
فواید سلنیوم برای غده تیروئید
چند آنزیم حاوی سلنیم در غده تیروئید حضور دارد. این آنزیم ها در حفظ کارکرد طبیعی و سالم غده تیروئید نقش اساسی دارند. عدم دریافت میزان کافی سلنیم در بلند مدت به بروز اختلالات خود ایمنی تیروئید می انجامد. این اختلالات تیروئید مثل هاشیموتو (Hashimoto’s Disease) و بیماری گریوز (Graves’ Disease) می توانند باشند. هر دو بیماری منجر به تولید پادتن هایی می‌شوند. این پادتن ها به غده تیروئید حمله ور می شوند. این مسئله باعث کم کاری یا پرکاری تیروئید می شود.
فواید سلنیوم در باروری
از خواص سلنیوم این است که با شرکت در ساختمان آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز از اسپرم های تکامل نیافته محافظت می کند. کاربرد این ماده با افزایش طول عمر و تحرک اسپرم ها، قدرت باروری آن ها را افزایش می دهد. آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز با تاثیر بر خون و مایع فولیکولی تخمک در افزایش شانس باروری خانم ها نیز موثر عمل می کند.
حفظ جوانی پوست با خواص سلنیوم
- کمبود سلنیم در بدن سبب از دست رفتن رنگدانه های پوست و مو خواهد شد. از دیگر عوارض کمبود سلنیوم ایجاد لکه های سفید روی ناخن ها و سفیدی زودرس موهاست.
- مصرف سلنیوم در سوختگی های پوستی به کاهش تخریب پروتئین ها در بافت های سوخته منجر گشته و با محافظت از بافت های پوست و مو در برابر اشعه ماوراءبنفش خورشید از پیری و چروک پوست ممانعت می کند.
پیشگیری از سرطان با مصرف سلنیوم
مطالعات نشان مى دهد افرادى كه سطح سلنيم بيشترى دارند، كمتر دچار مرگ و مير ناشى از سرطان هایی مانند: سرطان ريه، روده بزرگ و سرطان پروستات می شوند.
جالب است بدانید سرطان پوست در نواحى كه خاک سطح سلنيوم کمتری دارد، به طور قابل توجهى بیشتر است. کاربرد سلنیم با داشتن اثر آنتی اکسیدانی از تکثیر بی رویه سلول ها جلوگیری می کند. و اینگونه از بروز سرطان ها پیشگیری می کند. فواید سلنیوم با کاهش عوارض شیمی درمانی مانند ریزش مو در بیماران سرطانی می شود. این عنصر پسماند دارو های شیمی درمانی را از بدن دفع می کند. همچنین قادر است رادیکال آزاد ناشی از آن ها را نیز خنثی کند.
پیشگیری از سرطان پروستات
مصرف سلنیم در افراد سیگاری و اشخاصی که انواع مولتی ویتامین یا ویتامین E را مصرف نمی کنند، سبب کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات می شود. مصرف سلنیوم به میزان ۲۰۰ میکرو گرم در روز در پیشگیری از سرطان پروستات موثر خواهد بود.
تقویت سیستم ایمنی بدن
از خواص و فواید سلنیوم خاصیت آنتی اکسیدان آن است. این ماده باعث افزایش عملکرد و تعداد گلبول های سفید خون می شود. بنابراین کاربرد سلنیوم در تقویت سیستم ایمنی بیماران مبتلا به ایدز موثر خواهد بود. کمبود سلنیوم در می تواند بیماری زایی و تکثیر ویروس ها را افزایش دهد.
حفاظت از قلب و عروق با کاربرد خواص سلنیوم
یکی از فواید و کاربرد سلنیم محافظت چربی ها از اکسیداسیون آن‌هاست. این عنصر از اکسیداسیونLDL ممانعت کرده و مانع رسوب کلسترول در عروق می شود. از دیگر کاربرد سلنیوم می توان به محافظت از ویتامین های C و E اشاره نمود. سلنیم مقدار هموسیستئین در خون را کاهش می دهد. و از این طریق در پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی موثر است. افزایش بیماری زایی ویروس ها بیماران به بیماری کشان (ضعف و ناتوانی عضله قلب) در اثر کمبود سلنیوم شایع است.
کاهش درد مفاصل با مصرف سلنیوم
مقدار سلنیم افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی در خون نسبت به حد طبیعی پایین تر است. به طور طبیعی سیستم ایمنی بدن جهت مبارزه با میکروب ها، رادیکال هایی می سازد. این ترکیبات می توانند برای بافت های سالم بدن نیز مضر باشند. مصرف سلنیوم مقدار این مواد در بدن را کنترل کرده و به برطرف شدن التهاب در مفاصل کمک می کند.
دیگر فواید سلنیوم
- بهبود حافظه و پیشگیری از زوال عقل
- کاهش علائم بیماری آسم
- جلوگیری از پیشرفت بیماری اچ آی وی
- کاهش خطر سقط جنین
عوارض سلنیوم
عوارض کمبود سلنیوم در بدن
کمبود سلنیوم با عوارضی مانند ابتلا به بیماری کشان (Keshan) نوعی بیماری قلبی ارتباط دارد.
کمبود این ماده با ناباروری در مردان همراه است.
بروز بیماری Kashin-Beck، نوعی رماتیسم با اثرگذاری روی مفاصل، از دیگر عوارض کمبود سلنیوم به شمار می رود.
البته مصرف بیش از حد این ماده نیز مضر بوده و در طول مدت منجر به بروز عوارضی می شود.
گروه های در معرض خطر بیشتر
سه گروه بیشتر از بقیه در معرض خطر کمبود سلنیوم قرار دارند.
مبتلایان به ایدز :اسهال، عدم جذب میزان کافی ترکیبات معدنی و کاهش اشتها از عوارض این بیماری ویروسی هستند.
افرادی که به دلایل محیطی میزان کافی از این ماده معدنی را در طول روز دریافت نمی‌کنند. خاک کشور هایی مانند چین، روسیه و بسیاری از کشورهای اروپایی از جهت وجود سلنیوم غنی نیست. این مسئله مشکلاتی را برای مردم این سرزمین ها پدید می آورد.
اشخاصی که به دلیل نارسایی کلیوی دیالیز می‌شوند. در فرایند دیالیز فیلتر خون صورت می‌گیرد. فیلتراسیون بخشی از سلنیوم موجود را از بین میبرد. از طرفی محدودیت های رژیم غذایی در بیماران کلیوی هم از دیگر دلایل جذب ناکافی این ترکیبات معدنی در مبتلایان به این عارضه است.
افراد با نیازهای خاص
كمبود سلنيوم در بيماراني كه به طور مزمن از راه تغذیه وریدی و بدون افزودن سلنيم تغذيه مي شوند بیشتر ديده مي شود.
بيمارانی كه مشکلات بی نظمی گوارشی دارند بیشتر در خطر كمبود سلنيوم هستند. بیماری های گوارشی مانند بيماري كرون و سندرم روده كوتاه کمبود این ماده را تشدید می کنند.
عوارض مصرف سلنیوم بیش از حد توصیه شده
- ایجاد بوی بد در دهان
- بروز حالت تهوع
- بروز اسهال
- بروز بثورات پوستی، کهیر و خارش
- تحریک پذیری
- ایجاد شدن طعم فلزی در دهان
- ایجاد تغییر رنگ در دندان ها
- شکننده شدن مو و ناخن
- بروز ریزش مو
- بروز خستگی
مقدار کاربرد سلنیوم در روز
- ۲۰ میکروگرم در روز برای کودکان ۱ تا ۳ سال
- ۳۰ میکروگرم در روز برای کودکان ۴ تا ۸ سال
- ۴۰ میکروگرم در روز برای کودکان ۹ تا ۱۳ سال
- ۵۰ میکروگرم در روز برای افراد بالغ و نوجوانان بالای ۱۴ سال
- ۶۰ میکروگرم در روز برای زنان باردار
- ۷۰ میکروگرم در روز برای زنان شیرده
مصرف مکمل یا خوراکی های حاوی سلنیم برای افرادی که به بیماری های خود ایمنی مبتلا هستند چندان خوب نیست. مصرف سلنیوم با تحریک دستگاه ایمنی وضعیت بیماری را بدتر می‌کند. از طرفی جذب زیاد این ترکیب معدنی احتمال تحت تأثیر قرارگرفتن باروری مردان است. سلنیوم حرکت اسپرم ها را کندتر می کند. البته اگر میزان زیادی از آن در بدن باشد. در واقع هم کمبود و هم زیادی این ماده تاثیر منفی خواهد داشت.
انواع سلنیوم
| نام تجاری | کشور تولیدکننده |
| ویال سلناز (سلنیز) ۵۰ میکرو گرم | ساخت آلمان |
| آمپول سلناز ۵۰ میکرو گرم | ساخت آلمان |
| کپسول یورو ویتال سلن پلاس | ساخت آلمان |
| سافت ژل سلن پلاس آپوویتال | ساخت آلمان |
| کپسول سلنیوم ۲۰۰ میکرو گرم سنتری | ساخت آمریکا |
| کپسول سلنیوم ۲۰۰ میکرو گرم آلفا ویتامینز | ساخت آمریکا |
کاربرد خواص سلنیوم در پیشگیری از پوکی استخوان
مطالعاتی نشان داده است که عنصر معدنی سلنیم در کاهش احتمال ابتلا به پوکی استخوان موثر است. استخوان ها از فیبر کلاژن و مواد معدنی مختلف تشکیل شده اند. سلول های استخوانی با جذب مواد مغذی و معدنی از تولد تا اوایل ۲۰ سالگی رشد کرده و متراکم می شوند. اوج تراکم استخوان ها نیز در ۲۰ سالگی است. البته رشد استخوان ها تا حدود ۲۵ سالگی نیز ادامه دارد اما پس از آن کاهش می یابد. با افزایش سن تقریبا بعد از ۴۵ سالگی تراکم استخوان ها به تدریج کاهش می یابد. درواقع کلسیم لازم برای بدن از ذخیره استخوان ها تامین خواهد شد.
در فرایند پوکی استخوان، استخوان‌ها متخلخل می شوند. ساختار میکروسکوپی استخوان ها به صورت لانه زنبوری است. منافذ استخوان های پوک بسیار بزرگ‌تر از استخوان های سالم است. در پوکی استخوان به تدریج جرم و تراکم استخوانن از دست رفته و بسیار حساس و شکننده می‌شود. بررسی ها نشان داده است که ۲۰۰ میلیون نفر در جهان به پوکی استخوان مبتلا هستند. آمار پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان است. مطالعات نشان می دهد که سلنیوم نیز در جلوگیری از پوکی استخوان نقش دارد.
منابع غذایی سلنیوم
از منابع سلنیوم می توان به موارد زیر اشاره کرد.
ماهی، انواع آجیل، گوشت گاو و مرغ و انواع دانه‌های روغنی، غلات، جگر، لوبیا، نان، تخم مرغ، بوقلمون، میگو و سیر.
ماهی و میگو
سلنیوم یكی از عناصر ضروری و مهم برای متابولیسم و سیستم ایمنی بدن است. این ماده در حفاظت سلول ها و بافت های بدن از رادیكال های آزاد نقش اساسی دارد. این ماده با اثر آنتی اكسیدانی خود نقش چشمگیری در پیشگیری از سرطان دارد. سلنیم در بازسازی و ترمیم بخش های تخریب شده DNA نقش مثبتی دارد. حتی کاربرد سلنیم در جلوگیری از تأثیر سموم بر كبد نیز مؤثر است. میگو و ماهی به دلیل دارا بودن سلنیوم نسبت به گوشت قرمز و مرغ برتری دارند. مصرف روزانه۱۲۰ گرم میگو می تواند ۸۰ درصد نیاز روزانه بدن به سلنیم را تامین كند.
تداخل دارویی مصرف همزمان قرص سلنیوم
كارایی سلنيوم توسط ويتامين E و مواد آنتي اكسيدان ديگر افزايش می يابد.
با مصرف دوز بالاي ويتامين C و روی و فلزات سنگين جذب سلنیوم كاهش می يابد.
دارو های شيمی درمانی مانند سيس پلاتين (Cisplatin) نياز به کاربرد سلنيوم را افزايش می دهند.
نقش مصرف سلنیوم در کرونا
برخی از محققان سطوح مناسب عنصر selenium در بدن را در جلوگیری از بروز کرونا و همچنین درمان آن مفید می دانند. محققان چین برای نخستین بار عنوان کردند که کرونا در برخی از مناطق چین کمتر باعث بروز بیماری شده است. درواقع در شهرهایی که ذخیره selenium در خاک منطقه بیشتر بود، ساکنین کمتر درگیر کرونا می شدند. خواص آنتی اکسیدان قوی این ماده می تواند با این مسئله مرتبط باشد. اینکه چه مکانیسمی موجب شده تا که افرادی که با کمبود این عنصر مواجه هستند، بیشتر در معرض کوید-۱۹ قرار بگیرند، ناشناخته است و نیازمند مطالعات دقیق تری است.
سخن آخر
تمام ترکیباتی معدنی مورد نیاز بدن، برای انجام فعالیت ها ضروری است. کمبود حتی یک ماده معدنی می تواند آثار جبران ناپذیری را بر بدن وارد کند. با کمبود مواد معدنی کارکرد آنزیم ها و پروتئین ها مختل شده و بنابراین در دراز مدت به بدن آسیب هایی وارد می شود. بنابراین همواره با داشتن یک رژیم غذایی مناسب باید تمام گروه های غذایی را برای بدن مهیا نمود. بدین صورت همواره بدنی سالم و شاداب خواهیم داشت.
نشریه علمی جهان شیمی فیزیک با بررسی دارو های گیاهی و شیمیایی و همینطور مکمل های غذایی، سعی بر آن دارد تا به افزایش اطلاعات خواننده کمک نماید. با ما همراه باشید تا با کاربرد دارو ها و مکمل های غذایی آشنا شوید.
