ترشواش چیست؟ چه خواص و فواید، کاربرد و عوارضی دارد؟
ترشواش یا شبدر ترشک از جمله گیاهان دارویی است که به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی عمل کرده و دارای خواص ضد باکتریایی، ضد قارچی و ضد التهابی است. وجود انواع اسید های چرب، مواد معدنی، کربوهیدرات و پروتئین موجب شده است در درمان کم خونی، بیماری های کبد، کلیه، دستگاه گوارش، روده، یبوست، اسهال، سرگیجه، تب و … موثر بوده و به تقویت مو، ناخن و پوست کمک فراوانی کند.
سبزی ترش واش چیست؟
جالب است بدانیم که ترشواش یا شبدر ترشک با نام علمی Oxalis corniculata ، گیاهی است که به خانواده اکسالیداسه (Oxalidaceae) تعلق دارد. این گیاه بیش از ۸۵۰ گونه داشته و بیشتر در مناطق مرطوب و زیر درختان و لای بوته های چاه می روید.
این گیاه علفی دارای اعضای زیر زمینی گوشت دار یا غده ای و متور م است. به ندرت ممکن است انواعی با ساقه چوبی و حتی به صورت درخت و یا نمونه هایی بالا رونده در بین آن ها وجود داشته باشد.
برگ های ترشواش اغلب واقع در سطح زمین است که به دمبرگ دراز منتهی می شود. این برگ های پهن مرکب از برگچه هایی است که به صورت متصل در یک نقطه و یا شانه ای دیده می شود. این برگچه ها اغلب دارای یک فرو رفتگی در ناحیه بالا دارد. این امکان نیز وجود دارد که شکل ظاهری برگچه ها با یکدیگر متفاوت باشد.
نکته
گل های گیاه به صورت دو جنسی و منظم است. هر گل شامل پنج کاسبرگ آزاد یا پیوسته، پنج گلبرگ با آرایش فلسی، ده پرچم و پنج برچه پیوسته همراه با خامه آزاد است. گل های نر و ماده به صورت ۵ قسمتی است که پیش از شکفتن به صورت کاسه پایا گلبرگ های فشرده است که به صورت گل آذین گرزن یا خوشه، گرد آمده اند. تعداد پرچم ها به تعداد قطعات جام گل و یا دو برابر آن است. میوه این گیاه نیز به صورت پوشینه و به ندرت سفت است.
نکته
گیاه ترشواش با نام های شبدر ترشک، Oxalis villosa M.B.، Oxalis foliosa Blater E.، Creeping oxalis، Clover sorrel و Yellow wood sorrel شناخته می شود.
در این مقاله از نشریه علمی جهان شیمی فیزیک به معرفی و بررسی گیاه ترشواش، خواص، فواید و کاربرد های آن می پردازیم:
- پراکندگی جغرافیایی گیاه ترشواش در جهان و ایران چگونه است؟
- نحوه مصرف ترشواش چگونه است؟
- ترشواش دارای چه ترکیبات شیمیایی است؟
- خواص درمانی ترشواش چگونه است؟
- مصرف ترشواش چه عوارضی دارد؟
پراکندگی جغرافیایی گیاه ترشواش در جهان و ایران چگونه است؟
ترشواش گیاهی است که معمولا به صورت علف هرز در گلدان ها، کنار جاده ها، باغچه های گل های زینتی، زیر درختان و مزارع می روید.
این گیاه بومی مناطق مدیترانه ای، جنوب اروپا، آمریکای جنوبی و آقریقای جنوبی است. اما امروزه در بیشتر نقاط دنیا دیده می شود. در ایران گیاه ترشواش در استان های گرگان، مازندران، گیلان، لرستان، خوزستان، هرمزگان و تهران گسترش دارد.
نحوه مصرف ترشواش چگونه است؟
گیاه ترشواش را می توان به صورت خورشت، سوپ و سالاد مورد استفاده قرار داد. خورشت ترشواش از غذاهای لذیذ شمالی است که طرفداران بسیاری دارد. آشنایی با طرز تهیه این غذا خالی از لطف نیست. از این رو، در این قسمت با چگونگی تهیه آن آشنا می شویم.
مواد لازم جهت تهیه خورشت ترش واش
- بادمجان ۵ عدد
- گوجه فرنگی ۵ عدد
- سینه مرغ ۱ عدد
- پیاز ۱ عدد
- سیر ۲ حبه
- رب آلوچه ۱ قاشق غذاخوری
- رب انار ۱ قاشق غذاخوری
- روغن مایع به میزان لازم
- آب به میزان لازم
- نمک، فلفل و زردچوبه به میزان لازم
- سبزی مخصوص که شامل گشنیز، چوچاق، نعنا و ترشواش ۱ کیلو پاک نکرده
طرز تهیه خورشت ترشواش
مرحله اول
ابتدا بادمجان ها را پوست گرفته و خوب می شوییم. سپس ۱ قاشق غذا خوری نمک روی بادمجان ها پاشیده و اجازه می دهیم تا تلخ آب آن خارج شود. پس از این مرحله بادمجان ها را همراه روغن سرخ می کنیم.
مرحله دوم
سبزی مخصوص را پاک کرده و پس از شستشوی کامل ریز خرد می کنیم. سپس سبزی را به مدت کوتاهی همراه روغن تفت می دهیم.
مرحله سوم
مرغ را همراه روغن مایع، پیاز خرد شده و همینطور سیر له شده درون قابلمه ریخته و روی حرارت قرار می دهیم. اجازه می دهیم تا مرغ، سیر و پیاز کمی تفت بخورد. سپس ادویه های لازم به همراه رب های مورد نیاز را به آن اضافه کرده و زمان می دهیم تا عطر ادویه ها به مشام برسد. در این مرحله ۴ لیوان آب به مواد در حال بخ اضافه کرده، درب قابلمه را محکم می گذاریم تا مرغ پخته شود.
مرحله چهارم
پس از اینکه مرغ اصطلاحا نیم پز شد، سبزی را به آن اضافه می کنیم. در صورت نیاز می توانیم آب بیشتری خورش ترشواش اضافه کنیم.
مرحله پنجم
در این مرحله گوجه فرنگی ها را در تابه سرخ کرده و به همراه بادمجان ها به خورش اضافه می کنیم.
مرحله ششم
این خورش بعد از مدت تقریبی یک ساعت و نیم پخت، آماده است. این خورشت بی نظیر را می توان همراه با نان محلی و یا کته زعفرانی شمالی نوش جان کرد.
ترشواش دارای چه ترکیبات شیمیایی است؟
تمام بخش های گیاه مانند ریشه، ساقه، برگ و گل دارای ترکیبات شیمیایی مهم هستند. اسیدهای چرب موجود در این گیاه عبارتند از پالمیتیک اسید، مخلوطی از اولئیک، لینولئیک، لینولنیک و استئاریک اسید.
عصاره های متانولی و اتانولی ترشواش نیز حاوی پروتئین، کربوهیدارت ، گلیکوزید ها، فیتواسترول ها، ترکیبات فلاوونوئیدی، اسیدهای آمینه و روغن های فرار است.
برگ های گیاه حاوی ترکیباتی مانند تارتاریک اسید، سیتریک اسید، کلسیم اگزالات، فلاوون ها، گلیکوفلاوون ها، فلاونول ها و اسیدهای فنولیک مانند پارا-هیدروکسی بنزوئیک، اسیدهای وانیلیک و سیرینجیک و ویتامین های C و E است.
علاوه بر این، سه نوع گلیکوفلاوون به نام های ایزوارینتین، ایزوویتکسین و سرتیسین نیز در برگ های گیاه ترشواش وجود دارد. برگ های این گیاه را می توان منبعی غنی از مواد معدنی مانند سدیم، نیتروژن، کلسیم، پتاسیم و منیزیم دانست. وجود این ترکیبات برای تنظیم چرخه های متابولیکی بدن ضروری است.
خواص درمانی ترشواش چگونه است؟
در درمان کم خونی موثر است
این گیاه سرشار از ویتامین C و املاح معدنی مانند آهن و فسفر است. کمبود این ترکیبات در بدن منجر به ایجاد اختلالات خونی می شود. از این رو، مصرف ترشواش در درمان کم خونی موثر است.
درد مفاصل را کاهش می دهد
از ترشواش به دلیل داشتن خاصیت ضد التهابی و تسکین دهندگی برای درمان درد های مفصلی استفاده می شود. در طب سنتی توصیه می شود از ترکیب آب گیاه با کره برای کاهش درد های مفصلی استفاده شود. علاوه بر این، دانه های گیاه نیز به عنوان مسکنی برای بهبود درد مفاصل کاربرد دارند.
در بهبود عملکرد سیستم گوارش نقش دارد
این گیاه به عنوان یک ضد پارازیت، انگل های گوارشی را از بین می برد. ترشواش حاوی فیبر بالایی است و مصرف آن موجب بهبود عملکرد روده ها شده و یبوست را برطرف می کند. علاوه بر این، با کاهش دفعات دفع و حجم مدفوع، در درمان اسهال نیز موثر است.
از بروز سرطان جلوگیری می کند
وجود ترکیبات آنتی اکسیدان در این گیاه موجب می شود در مهار فعالیت رادیکال های آزاد مفید باشد. مهار این رادیکال ها از آسیب بافت های بدن جلوگیری کرده و مانع از ابتلا فرد به سرطان می شود.
در رفع مشکلات پوستی موثر است
در طب سنتی توصیه می شود با تهیه ماسک از گیاه کوبیده شده ترشواش برای تقویت و زیبایی پوست استفاده شود. این ماسک اثر خنک کنندگی دارد. علاوه بر این، خاصیت ضد باکتریایی آن فعالیت باکتری های سطح پوست را مهار کرده و از ایجاد جوش و آکنه جلوگیری می کند.
از جوشانده برگ و دانه های این گیاه به صورت موضعی برای درمان دمل استفاده می شود. این گیاه در درمان اگزما، رفع میخچه، زگیل و دیگر برجستگی های پوستی موثر است. عصاره گیاه کمک فراوانی به درمان سوختگی و ترمیم بافت های آسیب دیده می کند.
موجب سم زدایی کبد می شود
خاصیت آنتی اکسیدانی و حضور ترکیباتی مانند ویتامین C ، فلانوئید ها، بتاکاروتن و نیاسین موجب سم زدایی کبد می شود. به این ترتیب، کارایی کبد را افزایش داده و مانع از ابتلا فرد به بیماری های زردی و یرقان می شود.
قند خون را کنترل می کند
گیاه ترشواش خاصیت آنتی دیابتیک دارد. به این معنی که فعالیت آلفا آمیلاز را مهار کرده و مانع از افزایش قند خون می شود. به این ترتیب، با کنترل میزن قند خون از ابتلا به دیابت جلوگیری می کند.
معده را تقویت می کند
بنا به توصیه طب سنتی، استفاده از برگ های ترشواش در تقویت عملکرد معده نقش دارد. ترکیب جوشانده گیاه با شیر در رفع سوء هاضمه کودکان بسیار موثر است. علاوه بر این، مصرف این گیاه کمک فراوانی به دفع زرداب می کند.
برای درمان درد دندان مفید است
خاصیت ضد باکتریایی این گیاه موجب می شود مصرف آن فعالیت باکتری های دهان و دندان را مهار کرده و مانع از ایجاد پوسیدگی و عفونت شود. بر اساس طب سنتی، برای رفع درد دندان توصیه می شود از جوشانده برگ های گیاه به صورت دهان شویه و غرغره استفاده شود.
در کاهش کلسترول بد ( LDL ) موثر است
همان طور که پیش از این نیز به آن اشاره شد این گیاهی منبعی غنی از انواع اسید های چرب مفید است. این ترکیبات در کاهش چربی خون و کلسترول بد LDL تاثیرگذار است.
عفونت چشم را برطرف می کند
خاصیت ضد باکتریایی، ضد ویروسی و ضد قارچی گیاه ترشواش موجب می شود شیره آن در درمان عفونت های چشمی بسیار موثر باشد.
نکته
علاوه بر موارد گفته شده از این گیاه و فراورده های کلیه را در برابر داروی نفروتوکسیک محافظت کرده و در درمان بواسیر، رفع التهاب گوش میانی، افزایش اشتها ، بند آوردن خون و تسهیل پریود موثر است.
مصرف ترشواش چه عوارضی دارد؟
مصرف ترشواش و فراورده های آن، در کنار خواص و فواید بی نظیری که دارد می تواند با عوارض اندکی نیز همراه باشد. به همین دلیل توصیه می شود مصرف آن با مشورت افراد متخصص در زمینه طب سنتی همراه باشد. در این قسمت به عوارض احتمالی مصرف این دانه ها اشاره می کنیم:
- این گیاه حاوی اسید اگزالیک است. به همین دلیل، مصرف بیش از اندازه آن می تواند موجب بروز مسمومیت خفیف شود.
- توصیه می شود زنان باردار و شیرده از مصرف آن خودداری کنند.
