زندگینامه زکریای رازی – معرفی آثار، اختراعات و علت مرگ
هم چنین بخوانید :
چرا آنتوان لاووازیه بنیان‌گذار شیمی نوین، اعدام شد؟
بیوگرافی ماری کوری اولین بانوی برنده جایزه نوبل
زندگی نامه محمد زکریای رازی
محمد زکریای رازی در شعبان ۲۵۱ هجری قمری در ری متولد شد. نام پدر او زکریا و نیایش یحیی و کنیه اش ابوبکر است. علاقه اولیه او به موسیقی بود . سپس تحصیل در کیمیاگری و فلسفه را آغاز کرد. در سن سی سالگی در جریان کار با مواد شیمیایی چشمش آسیب دید . پزشکی که رازی جهت درمان به او مراجعه کرده بود، پانصد دینار طلب کردو رازی ناچارا آن را تهیه و پرداخت کرد و با خود گفت کیمیای واقعی علم طب است . او از آن زمان به بعد علاقه زیادی به علم طب پیدا کرد.
رازی برای آموزش بیشتر به شهر بغداد سفر کرد . در آن زمان بغداد مرکز بزرگ علمی دوران و جانشین دانشگاه جندی‌شاپور بود. رازی برای یادگیری به بیمارستان بغداد رفت و به تحصیل علم پرداخت. او بعد از مدتی به ریاست بیمارستان معتضدی برگزیده شد. شهرت رازی به پایتخت عباسیان رسید . او از سوی خلیفه معتضد دعوت شد تا مدیر بزرگترین بیمارستان در بغداد باشد. رازی با یک روش قابل توجه برای انتخاب محل بیمارستان جدید انتخاب شد. هنگامی که وزیر ارشد معتضد از او در خواست کرد تا بیمارستان جدید به نام معتضدی بسازد. رازی تکه های از گوشت تازه را در مناطق مختلف بغدا قرار داد . بعد از چند روز او قطعات را بررسی کرد . برای ساختن بیمارستان ناحیه ای را انتخاب کرد که کمتری فساد گوشت اتفاق افتاده باشدو و اظهار داشت که هوا در آن محل تمیزتر و سالم تر است. به دنبال مرگ معتضد،خلیفه عباسی، به زادگاه خود ، ری بازگشت . او ریاست بیمارستان ری را به عهده گرفت و تا پایان عمر در این شهر به درمان بیماران پرداخت. او بیشتر وقت خود را نیز صرف تدریس می کرد.
اخلاق و صفات زکریای رازی
از مهمترین صفات این پزشک این بود که نسبت به بیماران خود بسیار سخاوتمند و نیکوکار بود و برای تشخیص و مداوای قطعی بیماران از هیچ کوششی فروگذار نبود. او با بیماران خود با شیوه ای انسانی رفتار می کرد و بدون دریافت هزینه، آن ها را درمان می کرد.
اونسبت به فقرا و بینوایان بسیار رئوف بود و برخلاف بسیاری از پزشکان آن دوره که تمایل داشتند، پادشاهان را درمان کنند . رازی به معاشرت و درمان افراد ضعیف جامعه تمایل داشت.
ابن ندیم در کتاب الفهرست خود می‌نویسد:
رازی همه بیماران مخصوصا بیماران فقیر را مورد توجه و عنایت بیشتری قرار می داد و از حالشان خبر می گرفت و به عیادتشان می رفت و برای آن ها مقرری معین می کرد. رازی در کتابی به نام صفات بیمارستان این عقیده را بیان می کرد.
رازی در سال های آخر عمر خود دچار بیماریی آب مروارید شد . او در اثر این بیماری هردو چشم خود را ازدست داد و نابینا شد. ابوریحان بیرونی ، کار طولانی مدت با موادشیمیایی مانند جیوه را علت کوری رازی می دانست. وی در تاریخ بین ۵ شعبان ۳۱۳ (قمری) ه. ق. تا ۳۱۳ ه. ق در ری وفات یافت. مکان اصلی رازی نامعلوم است.
باورهای دینی
هانری کربن بر اساس کتاب نقد آراء محمد زکریای رازی در جامع‌الحکمتین نوشته ناصر خسرو بیان می کند : رازی وحی و نبوت را نفی می کند و ضرورت آن را قبول نکرد. از دیدگاه رازی همه انسان ها دارای قدرت برای رسیدن به معرفت و دانایی هستند و از نظر توانایی کسب معرفت با هم برابر هستند و هیچ برتری نسبت به هم ندارند.
از دیدگاه رازی به اقتضای حکمت و رحمت الهی، انسان ها به منافع و مضار خود صاحب علم می شوند و اگر خدا نبوت را برای قومی قرار می دهد به این معنا است که آن ها را به دیگر انسان ها برتری داده است. این برتری زمینه جنگ و دشمنی را فراهم می کند که در نهایت به هلاکت انسان ها ختم می شود که این با حکمت و رحمت الهی ناساز گار است.دوکتاب فی‌النبوات و فی حیل المتنبین به اعتقادات رازی اشاره داشته است. ولیکن این دو کتاب در دسترس نیست. اما جنیفر مایکل در کتاب خویش نقل و قول هایی از این دوکتاب آورده است.
برخی معتقد هستند که نوع تفکر رازی باعث خشم علمای اسلامی علیه او شد و او را ملحد خواندند و آثار اورا رد کردند و قصد نابود کردن او را داشتند. ابوحاتم رازی در کتاب اعلام النبوه آورده است که این ملحد با عقل ناقص و نفس و رای ضعیف خود کلامی را در رد نبوت وصف کرده است. افرادی مانند ناصرخسرو، ابن حزم و موسی بن میمون او را سفیه و نادان و منحوس خوانده اند و سخنان آن را خرافات و هذیانات خوانده اند.
برخی اعتقاد دارند« چگونه امکان دارد، شخصی تمام اصول مبدأ و معاد را پذیرفته باشد و نبوت و شرایع را رد کند؟» آن ها به این نکته اعتقاد دارند که رازی سه کتاب در وصف امامت نوشته است، در حالی که کسی که منکر شرایع و نبوت باشد درباره امامت حساسیتی ندارد.
برخی مانند نویسندهٔ خزینةالاصفیاء، او را از اکابر صوفیه می داند که پیوسته از ترس خدا در حال گریه است.
غلام سرور هندی در زمان وفات او این چنین سروده است:
| چون شد از دنیا به فردوس برین | حضرت بوبکر رازی اهل راز | |
| وصل او بوبکر محبوب حبیب | هست هم صوفیّ کامل پاکباز |
هریک از جمله های “ابوبکر محبوب حبیب” و “صوفی کامل پاکباز” از لحاظ ابجد ۳۱۰ است که به سال فوت او اشاره دارد.
درباره تاریخ تولد و مرگ زکریای رازی
مهمترین سند تاریخی دربارهٔ تولد و مرگ رازی کتاب فهرست کتب رازینوشتهٔ ابوریحان بیرونی است. در این کتاب، تولد رازی در ماه شعبان۲۵۱ (قمری)ه. ق (سپتامبر ۸۶۵ م) و درگذشت او در پنجم شعبان ۳۱۳ ه. ق. (۳۱ اکتبر ۹۲۵ م) ثبت شده‌است. ضمناً «در این رساله ابوریحان علاوه بر آن‌که صریحاً تاریخ تولد و وفات رازی را متذکر شده، مدت عمر او را به سال قمری شصت‌ودو سال و پنج روز و به شمسی شصت سال و دو ماه و یک روز به‌طور دقیق آورده‌است.»
رازی در پنجم شعبان ۳۱۳ هـ.ق در زادگاه خود (ری) وفات یافت و مدت عمر وی به سال قمری شصت و دو سال و پنج روز و به شمسی شصت سال و دو ماه و یک روز ذکر شده است.
آثار زکریای رازی
از مهمترین آثار آن می توان به دائره المعارف پزشکی معروف آن الحاوی فی الطیب اشاره کرد. این کتاب در اروپا به نام Liber Continens شناخته می شود . کتاب های زکریای رازی در زمینه کیمیاگری ، پزشکی و فلسفه تمدن بشری را به ویژه در اروپا بسیار تحت تاثیر قرار داد. برخی از نویسندگان اورا بزرگترین پزشک عرب اسلامی می دانند.
در لغت نامه دهخدا در مورد آثار رازی آمده است : ابن‌الندیم در کتاب «الفهرست» مجموعه آثار زکریای رازی را ۱۶۷ تا برشمرد و ابوریحان بیرونی در کتاب «فهرست کتب رازی» تعداد آثار رازی را ۱۸۴ می دانست.
مجموعه کتاب های زکریای رازی براساس فهرست ابوریحان بیرونی به شکل زیر تقسیم بندی موضوعی می شود.
- ۵۶ کتاب در پزشکی
- ۳۳ کتاب در طبیعیات
- ۷ کتاب در منطق
- ۶ کتاب در متافیزیک
- ۱۴ کتاب در الهیات
- ۲۲ کتاب در کیمیا
- ۲ کتاب در کفریات
- ۱۰ کتاب در ریاضیات و اخترشناسی
- ۱۰ کتاب در فنون مختلف
- ۷ کتاب در تفسیر و تلخیص و اختصار کتب فلسفی یا طبی دیگران
- ۱۷ کتاب در علوم فلسفی و تخمینی
که روی هم رفته ۱۸۴ جلد است. محمود نجم‌آبادی که از اساتید دانشگاه تهران است در کتابی با عنوان مؤلفات و مصنفات ابوبکر محمدبن زکریای رازی (انتشارات دانشگاه تهران) فهرستی از ابن الندیم و ابوریحان بیرونی و ابن القفطی و ابن ابی اصیبعه را با هم تطبیق داده و در فهرست خود ۲۷۱ کتاب ، مقاله و رساله آورده است.
ریشتر برنبورگ دربار آثار و کتب پزشکی رازی نوشت که این آثار تأثیر زیادی بر آیندگان دارد . از مهمترین کتابهای رازی عبارت اند از:
- کتاب الحاوی (Liber Continens) دوره ای کامل از علم طب تا دوره رازی است.
- کتاب الکناش المنصوری (Liber Medicinalis ad Almansorem) که به آن الطب المنصوری نیز می گویند.
- کتاب من لایحضره الطبیب،Man la Yahduruhu Al-Tabib که نام دیگر آن طب الفقرا گفته می شود.
- کتاب المرشید ، کتابی در زمینه پزشکی است.
- کتاب بیر السعاء (درمان در یک ساعت)
- کتاب الجضری و الحسبه (کتاب آبله و سرخک).
- الشکوک علا جالینوس ، (تردید در جالینوس)
- السیره الفلسفیه (رویکرد فلسفی)
- کتاب سیر الاسرار (کتاب اسرار اسرار) که در آن به موضوع کیمیاگری می پردازد.
استادان و شاگردان زکریای رازی
مورخان طب و فلسفه استادان رازی را سه تن می دانند : زکریا در زمینه فلسفه شاگرد ابوزید بلخی و در زمینه طب شاگرد ابن ربن طبری بود ه است . ابوالعباس محمد بن نیشابوری در حکمت مادی و گیتی شناسی استاد زکریای رازی بوده است.ناصر خسرو در کتاب زاد المسافرین در صفحهٔ ۹۸ یکی از استاد های زکریای رازی را شخصی به نام ایرانشهری معرفی کرد ولی هیچ نشانی از این شخص وجود ندارد.
ابوالحسن طبری، ابوالقاسم مقانعی،ابن قارن رازی،یحیی بن عدی،یوسف بن یعقوب، محمد بن یونس و ابوالحسن طبری به عنوان شاگردان زکریای رازی از آن ها یاد شده است.
چهار طاقی دانشمندان ایرانی در وین
دولت جمهوری اسلامی ایران بنایی به نام چهار طاقی دانشمندان ایرانی به عنوان نشان پیشرفت علمی صلح آمیز به صورت چهار طاقی که از معماری هخامنشیان و اسلامی الهام گرفته است . این اثر هنری ساختمان – مجسمه ای به سازمان ملل متحد در وین هدیه داده شده است. در این چهار طاق چهار فیلسوف ایرانی به نام های زکریای رازی ، ابوریحان بیرونی ، خیام و ابوعلی سینا قرار دارد.
اختراعات زکریای رازی
رازی یکی از دانشمندان بزرگی است که در همه زمینه های علمی خصوصا شیمی و پزشکی در زمان خود سرآمد بود. هنوز در جهان از اختراعات و اکتشافات این دانشمند در تولید داروها و مواد شمییایی مختلف استفاده می شود. مهمترین اختراع وی الکل است که تصور جهان بدون این ماده ضدعفونی کننده واقعا امکان پذیر نیست. الکل در تمام مراکز بهداشتی، منازل، صنایع و تولیدات مختلف یک ماده پایه مهم است و در انواع رقت ها اکنون در دسترس است. این ماده شیمیایی نقش مهمی در بهداشت عمومی و جلوگیری از مرگ و میر ناشی از بیماری ها دارد.
از دیگر اختراعات این دانشمند می توان به تولید اسید سولفوریک و اسیدهای دیگر اشاره کرد. او همچنین از تأثیر آب آهک بر نشادر (کلرید آمونیوم)، اسید کلریدریک را ساخت. با اثر دادن سرکه بر مس نیز زکریای رازی توانست استات مس یا زنگار تهیه کند. از این ترکیب برای شستشوی زخم استفاده می کرد. علاوه بر این اکسید آرسنیک یا مرگ موش را با سوزاندن زرنیخ تولید کرد. او برای نخستین بار اسید سیتریک را از نارنج به دست آورد. همچنین داروهای سمی آلکالوئیدی را اختراع کرد و برای بیماری های مختلف استفاده کرد. او همچنین ابزارهای پزشکی مختلفی برای جراحی اختراع کرد که هنوز هم از آنها برای تهیه دستگاه های پیشرفته تر ایده گرفته می شود. کتاب های بی شماری از این دانشمند در زمینه های پزشکی، فلسفه و ستاره شناسی باقی مانده است که در دنیا تدریس می شود.
