جایزه نوبل شیمی چیست و به چه کسانی تعلق می گیرد؟

جایزه نوبل شیمی معتبرترین جایزه علمی جهان است که به افراد منتخب در حوزه ی شیمی تعلق می گیرد. نام این جایزه به رسم یادبود از نام یک شیمی دان معروف به اسم آلفرد نوبل گرفته شده است. این دانشمند طی وصیت نامه ای که در سال ۱۸۹۵ تهیه کرده بود دستور داد  تا هرسال به افراد لایق در حوزه اقتصاد ،شیمی ،فیزیک ،پزشکی که بیشترین سود را به بشریت رسانده اند ، این جایزه را اهدا کنند تا به این طریق از زحمات آن ها قدردانی شود. بعد از مرگ نوبل برای اجرای وصیت نامه وی، پنیاد نوبل تاسیس شد . او در وصیت نامه خود مقرر کرده بود که چهار موسسه مختلف -سه سوئدی و یک نروژی – جایزه را اهدا کنند.

• آکادمی علوم سلطنتی سوئد از استکهلم سوئد جوایز فیزیک ، شیمی و اقتصاد اهدا می کند .
• موسسه کارولینسکا جایزه فیزیولوژی یا پزشکیر را اعطا می کند.
• آکادمی سوئد  مسئول جایزه ادبیات است.
• اینکمیته نوبل نروژی واقع در شهر اسلو جایزه صلح را اعطا می کند.

بنیاد نوبل مالک قانونی صندوق ها است و مدیریت عملکرد آن ها را به عهده دارد و به عنوان مسئول نهاد اداری مشترک موسسات جایزه نوبل را اعطا می کند.

هم چنین در نشریه علمی جهان شیمی فیزیک بخوانید:

حقایقی درباره زندگی استنفورد مور

چرا آنتوان لاووازیه بنیان‌گذار شیمی نوین، اعدام شد؟

زندگینامه آلفرد نوبل بنیان گذار جایزه صلح نوبل

بیوگرافی ماری کوری اولین بانوی برنده جایزه نوبل

 

فرایند انتخاب جایزه نوبل شیمی :

اعتبار جایزه نوبل بستگی به ارزش تحقیقات دارد. با اینکه برندگان جایزه نوبل در ماه های اکتبر و نوامبر مشخص می شود،ولی روند انتخاب از اوایل پاییز سال قبل،  آغاز می شود.در ماه سپتامبر فرم های نامزدی برای دانشمندان ارسال می شود. کمیته نوبل فرم هایی محرمانه را برای ۳ هزار نفر ارسال می کند. این افراد شامل استادان دانشگاه در سراسر جهان،برندگان جایزه نوبل شیمی ، فیزیک و پزشکی در سال های گذشته و اعضای آکادمی سلطنتی علوم سوئد هستند. فرم های تکمیل شده باید قبل از ۳۱ ژانویه سال بعد به آکادمی نوبل ارائه شود.آکادمی نوبل، نامزد ها را بررسی و کاندیداهای احتمالی را انتخاب می کند . رایزنی ها و رای گیری در این نهاد ها در تمام مراحل محرمانه است. در کل حدود ۲۵۰ تا ۳۵۰ نامزد پیشنهاد می شود و در ماه های مارس تا می ، کمیته نوبل نام نامزد های جایزه نوبل را برای ارزیابی ارسال می کند. در ماه های ژوئن تا آگوست کمیته نوبل گزارش خود را ارائه می دهد. در نهایت این جوایز به به افراد منتخب تعلق می گیرد به جز جایزه صلح ، که ممکن است به یک موسسه اعطا شود .برندگان این جایزه در ماه اکتبر اعلام می شود و در ماه دسامبر جایزه خود را دریافت می کنند.

جایزهٔ نوبل شیمی 

 

جایزه نوبل شیمی ، یکی از پنج جوایز نوبل است که هر ساله توسط آکادمی علوم سوئد اهدا می شود. براساس آمار موجود تا سال ۲۰۱۱ به ترتیب کشورهای آمریکا (۳۳٫۳٪) ، آلمان (۱۸٫۲٪)،بریتانیا (۱۳٫۸٪)، فرانسه (۴٫۴٪) و ژاپن (۳٫۷٪) بیشترین جوایز نوبل را دریافت کردند. اولین جایزه نوبل شیمی در سال ۱۹۰۱ میلادی به یک دانشمند هلندی به نام یاکوبوس هنریکوس وانت‌هوف تعلق گرفت . او این جایزه را برای کشف قوانین دینامیک شیمیایی و فشار اسمزی در محلول ها اعطا کرد.

اعلام زمان اهدا ی جایزه نوبل شیمی

جایزه نوبل در طول سال های ۱۹۰۱ تا ۲۰۲۰ حدود ۱۱۲ مرتبه اهدا شده است. تعداد برنده جوایز نوبل شیمی به ۱۸۶ برنده می رسد. فردریک سنگر تنها کسی است

جایزه نوبل شیمی ۱۱۲ بار به ۱۸۶ برنده جایزه نوبل بین سالهای ۱۹۰۱ تا ۲۰۲۰ اهدا شده است. فردریک سنگر تنها برنده ای است که دو بار در سالهای ۱۹۵۸ و ۱۹۸۰ جایزه نوبل شیمی را دریافت کرده است. این بدان معنی است که در مجموع ۱۸۵ نفر جایزه نوبل شیمی را دریافت کرده اند.

برنده یا برندگان جایزه نوبل شیمی در ماه اکتبر در هر سال اعلام می شود. در اول همان روز، اعضای کمیته شیمی آکادمی علوم سلطنتی سوئد براساس اکثریت آراء ، ازمیان کاندیدا، برنده جایزه نوبل را انتخاب می کند. تصمیم گرفته شده غیر قابل تجدید نظر است. نام برنده سپس در یک نشست خبری اعلام میشود.

تعداد جوایز نوبل اهدا شده 

از سال ۱۹۰۱ تا کنون حدود ۱۱۲ جایزه نوبل اهدا شده است و تنها در سال های ۱۹۱۶، ۱۹۱۷، ۱۹۱۹، ۱۹۲۴، ۱۹۳۳، ۱۹۴۰، ۱۹۴۱ و ۱۹۴۲ این جایزه ها اهدا نشده است.

طبق اساسنامه بنیاد نوبل ، اگر هیچ کدام از آثارهای تحت بررسی از اهمیت مندرج در بند اول برخوردار نباشد،مبلغ جایزه تا سال بعد محفوظ می ماند و پس از آن اگر دوباره این اتفاق تکرار شود ، به بودجه محدود بنیاد نوبل اضافه می شود. به علاوه در سال های جنگ جهانی اول و دوم  جوایز نوبل کمتری اهدا شدند.

از سال ۱۹۰۱حدود ۱۸۶ نفر از بنیاد نوبل ، جایزه نوبل شیمی را دریافت کردند و از آن جا که “فردریک سنگر” دو مرتبه این جایزه را دریافت کرد، در حقیقت ۱۸۵ نفر از سال ۱۹۰۱ جایزه نوبل شیمی را دریافت کردند، که از این تعداد ، ۷نفر آن ها خانم هستند.  هم چنین در طول جنگ های جهانی اول و دوم جوایز نوبل کمتری اهدا می شود.

تعداد جوایز نوبل در حوزه شیمی 

از سال ۱۹۰۱، ۶۳ جایزه نوبل شیمی به یک برنده ، ۲۳ جایزه به دوبرنده و ۱۸ جایزه به ۳ برنده اهدا شده است.

براساس قوانین بنیاد نوبل ، جایزه می تواند به طور مساوی بین دو کاندیدا که هردو شایسته دریافت نوبل هستند، تقسیم شود. اگر یک اثر بین دو یا سه نفر انجام شده باشد، جایزه به طور مشترک به آن ها تعلق می گیرد. ولی بیشتر از این تعداد امکان پذیر نیست.

تاریخ تولد برندگان نویل

در بین برندگان جایزه نوبل شیمی، تاریخ های ۲۱ مه و ۲۸ فوریه از رایج ترین تاریخ های تولد در این مراسم بوده است. میانگین سن آن ها ۵۷ سال بوده است.جوان ترین برنده جایزه نوبل فردریک جولیوت است ، که درسال ۱۹۳۵ به همراه همسرش ایرن جولیوت کوری ۳۵ ساله بود. مسن ترین برنده جایزه نوبل تا به امروز جان بی گودایناف که در هنگام تحویل جایزه ۹۷ ساه بود.

برندگان زن نوبل شیمی

از میان ۱۶۲ برنده جایزه نوبل شیمی، این افتخار تاکنون تنها به چهار زن دانشمند اعطا شده است. دو تن از این زنان یعنی ماری کوری و دروتی کروفوت هوجکین توانستند جایزه نوبل شیمی را به طور غیرمشترک بدست بیاورند.

ماری کوری در سال ۱۹۱۱ برای شیمی و همچنین در سال ۱۹۰۳ برای فیزیک موفق به دریافت جایزه نوبل شده بود. سایرین شامل ایرنه جولیون کوری در سال ۱۹۳۵، دروتی کروفوت هوجکین در سال ۱۹۶۴ و آدا یوتات در سال ۲۰۰۹ بودند.

برندگانی که چند بار جایزه نوبل را گرفته اند

از دانشمندانی که بیش از یکبار موفق به دریافت جایزه نوبل شده اند، می توان به ماری کوری ، لینوس پولینگ ،فردریک سانجر اشاره کرد.

ماری کوری(نوبل فیزیک ۱۹۰۳، نوبل شیمی ۱۹۱۱)

لینوس پولینگ(نوبل شیمی ۱۹۵۴، نوبل صلح ۱۹۶۲)

فردریک سانجر(نوبل شیمی ۱۹۵۸، نوبل شیمی ۱۹۸۰)

لینوس پولینگ دانشمندی است که موفق به دریافت دو جایزه نوبل غیر مشترک شده است.

برندگان خانوادگی جایزه نوبل شیمی

از برندگان خانوادگی جایزه نوبل می توان به خانواده کوری اشاره کرد . در سال ۱۹۰۳، همکاری ماری و پیر کوری منجر به دریافت جایزه نوبل فیزیک شد. خود ماری کوری به تنهایی در سال ۱۹۱۱ موفق به دریافت جازه نوبل شیمی شد.دختر بزرگ ماری و پیر کوری ،ایرنه جولیوت کوری در سال ۱۹۳۵ همراه با فردریک جولیوت موفق به دریافت جایزه نوبل شیمی شد. ایو کوری، دختر آن ها برای یونیسف فعالیت می کرد و همسرش هنری لابویسیدر سال ۱۹۶۵ به نمایندگی از یونیسف جایزه صلح نوبل را دریافت کرد.

از دیگر خانواده هایی که جایزه نوبل را دریافت کردند هانس فون اولر چلپین بود که در سال ۱۹۲۹ برنده جایزه نوبل شیمی شد و پسرش اولف فون اولر که در سال ۱۹۷۰ برنده جایزه نوبل پزشکی شد. هم چنین آرتور کورنبرگ در سال ۱۹۵۹ برنده جایزه نوبل پزشکی شد و پسرش راجر کورنبرگ، برنده جایزه نوبل شیمی در سال ۲۰۰۶ شد.

افرادی که از گرفتن جایزه نوبل شیمی منع شدند

 

دو برنده نوبل شیمی از طرف مقامات مجبور مجبور به رد این جایزه شدند.آدولف هیتلر سه تن از افرادی که شایسته دریافت جایزه نوبل بودند از دریافت این جایزه منع کرد، که دوتن از آن ها ریچارد کوهن(۱۹۳۸) و آدولف بوتنانت(۱۹۳۹) از برندگان جایزه نوبل بودند.جرارد دوماک سومین شخصی بود که متقاضی جایزه نوبل پزشکی در سال ۱۹۳۸ بود.

اگرچه این سه نفر بعد از اتمام جنگ جهانی دوم موفق به کسب مدال و دیپلم افتخار نوبل شدند ولی جوایز نقدی شامل آن ها نشد.

برندگان جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۰

 

“امانوئل شارپنتیر”و “جنیفر ای دودنا” دانشمندانی هستند که به طور مشترک جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۰ را دریافت کردند. این جایزه به خاطر توسعه روشی برای ویرایش ژنوم(قیچی ژنتیکی کریسپر/cas۹) به آنها تعلق گرفت. دانشمندان از طریق این ابزار می توانند دی.ان.ای حیوانات، گیاهان و میکروارگانیسم ها را با حساسیت و دقت بالایی تغییر دهند. این اختراع انقلاب بزرگی در علوم زندگی مولکولی به وجود آورد. این ابزار ، امکان اصلاح نباتات را به وجود می آورد و به درمان های جدید سرطان کمک می کند .

فهرست برندگان جایزه نوبل شیمی

 

سال	نام شیمیدان	ملیت	عنوان پژوهش
۱۹۰۱	یاکابوس هنریکوس وانت هوف (۱۹۲۲ـ۱۸۵۲)	هلند	کشف قوانین دینامیک شیمیایی و فشار اسمزی در محلولها
۱۹۰۲	هرمان امیل فیشر (۱۹۱۹ـ۱۸۵۲)	آلمان	برای آزمایشهای سنتزیاش درباره شکر و گروههای مواد پورین
۱۹۰۳	سوانته آگوست آرنیوس (۱۹۲۷ـ۱۸۵۹)	سوئد	برای نظریه الکترولیتیاش درباره تجزیه
۱۹۰۴	ویلیام رامزی (۱۹۱۶ـ۱۸۵۲)	بریتانیای کبیر	کشف عناصر گازی کمیاب در هوا و تعیین محلشان در جدول تناوبی
۱۹۰۵	یوهان فردریک ویلهلم آدولف فون بایر (۱۹۱۷ـ۱۸۵۳)	آلمان	پژوهشها درباره رنگهای آلی و ترکیبات آروماتیک هیدروکربنی
۱۹۰۶	هانری موآسان (۱۹۰۷ـ۱۸۵۲)	فرانسه	برای تحقیقات درباره فلوئور و جداسازی آن و همچنین برای کارش در زمینه کوره الکتریکی موآسان
۱۹۰۷	دوارد بوخنز (۱۹۱۷ـ۱۸۶۰)	آلمان	برای پژوهشهای زیست شیمیاییاش و کشف تخمیر مستقل از یاخته
۱۹۰۸	ارنست رادرفورد (۱۹۳۷ـ۱۸۷۱)	بریتانیای کبیر	برای تحقیقات در زمینه فروپاشی عناصر و شیمی مواد پرتوزا
۱۹۰۹	ویلهلم استوالد (۱۹۳۲ـ۱۸۵۳)	آلمان	برای تحقیقات درباره کاتالیز و برای پژوهشهایش در زمینه اصول بنیادی تعادلهای شیمیایی و سرعتهای واکنش
۱۹۱۰	اتو والاخ (۱۹۳۱ـ۱۸۴۷)	آلمان	برای پژوهش پیشگامانهاش در زمینه ترکیبات چرخهای آلی
۱۹۱۱	ماری اسکلودوسکا کوری	فرانسه	برای کشف رادیوم و پولونیوم و برای جداسازی و مطالعه رادیوم
۱۹۱۲	ویکتور گرینیار (۱۹۳۵ـ۱۸۷۱) پاول ساباتیه (۱۹۴۱ـ۱۸۵۴)	فرانسه	برای کشف واکنشگر گرینیار که در پیشرفت شیمی آلی بسیار موثر بود. برای هیدروژندار کردن ترکیبات آلی در حضور فلزات خردشده نرم ، که در شیمی آلی پیشرفت فوق العادهای پدید آورد.
۱۹۱۳	آلفرد ورنر (۱۹۱۹ـ۱۸۶۶)	سوئیس	برای کارش درباره اتصال اتمها در مولکولها
۱۹۱۴	تیودور ویلیام ریچاردز (۱۹۲۸ـ۱۸۶۸)	ایالات متحده آمریکا	برای تعیین دقیق جرم اتمی بسیاری از عناصر شیمیایی
۱۹۱۵	ریچارد مارتین ویلستاتر (۱۹۴۲ـ۱۸۷۲)	آلمان	برای تحقیقات درباره رنگدانه گیاهان و به ویژه کلروفیل
۱۹۱۸	فریتس هابر (۱۹۳۴ـ۱۸۶۸)	آلمان	برای سنتز آمونیاک با استفاده از عناصر آن
۱۹۲۰	والتر هرمان نرنست (۱۹۴۱ـ۱۸۶۴)	آلمان	برای پژوهشها در گرما شیمی
۱۹۲۱	فردریک سدی (۱۹۴۵ـ۱۸۷۷)	بریتانیای کبیر	برای مطالعه اجسام پرتوزا و تحقیقاتی درباره منشا و ماهیت ایزوتوپها
۱۹۲۲	فرانسیس ویلیام آستون (۱۹۴۵ـ۱۸۷۷)	بریتانیای کبیر	برای کشف ایزوتوپها در تعداد زیادی از عناصر ناپرتوزا که با استفاده از طیف نگار جرمی ساخت خودش صورت پذیرفت، و برای اعلام قاعده عدد صحیح
۱۹۲۳	فریتس پرگل (۱۹۳۰ـ۱۸۶۹)	اتریش	برای ابداع روش میکروآنالیز برای مواد آلی
۱۹۲۵	ریچارد آدولف زیگموندی (۱۹۲۹ـ۱۸۶۵)	آلمان	برای نشان دادن ماهیت ناهمگن محلولهای کلوئیدی
۱۹۲۶	تیودور سوید برگ (۱۹۷۱ـ۱۸۸۴)	سوئد	برای کارش درباره سیستم پراکنده
۱۹۲۷	هاینریس اتو ویلاند (۱۹۵۷ـ۱۸۷۷)	آلمان	برای بررسی درباره اجزای سازنده اسیدهای صفراوی و مواد وابسته
۱۹۲۸	آدولف اتو راینهولد واینداوس (۱۹۵۹ـ۱۸۷۶)	آلمان	برای تحقیقات درباره اجزای سازنده استرولها و ارتباط آنها با ویتامینها
۱۹۲۹	آرتور هاردن (۱۹۴۰ـ۱۸۶۵) هانس کارل آگوست سیمون فون اویلر چلپین (۱۹۶۴ ۱۸۷۳)	بریتانیای کبیر سوید	برای بررسی تخمیر شکر و آنزیمهای تخمیر کننده برای بررسی تخمیر شکر و آنزیمهای تخمیر کننده
۱۹۳۰	هانس فیشر (۱۹۴۵ـ۱۸۸۱)	آلمان	برای تحقیقات در ساختار همین و کلروفیل و به ویژه برای سنتز همین
۱۹۳۱	کارل بوش (۱۹۴۰ـ۱۸۷۴) فردریک برگیبوس (۱۹۴۹ـ۱۸۸۴)	آلمان	برای ابداع و توسعه روشهای شیمیایی با فشار زیاد
۱۹۳۲	ایروینگ لانگمیور (۱۹۵۷ـ۱۸۸۱)	ایالات متحده آمریکا	برای کشفها و بررسی هایش در زمینه شیمی سطح
۱۹۳۴	هارولد کلی تون اوری (۱۹۸۱ـ۱۸۹۳)	ایالات متحده آمریکا	برای کشف هیدروژن سنگین
۱۹۳۵	فردریک ژولیو (۱۹۵۸ـ۱۹۰۰) ایرن ژولیو ـ کوری (۱۹۵۶ـ۱۸۹۷)	فرانسه	برای سنتز عناصر جدید پرتوزا
۱۹۳۶	پتروس پیتر یوسفوس ویلهلموس دبای (۱۹۶۴ـ۱۸۸۴)	هلند	برای پژوهش درباره گشتاور دوقطبی مولکولها و پراش اشعه ایکس و الکترون در گازها
۱۹۳۷	والتر نورمن هاورث (۱۹۵۰ـ۱۸۸۳) پاول کارر (۱۹۷۱ـ۱۸۸۹)	بریتانیای کبیر سوئیس	برای تحقیقاتش درباره کربوهیدراتها و ویتامین C برای پژوهشهایش درباره کاروتنوییدها ، فلاوینها ، و ویتامینهای A و ۲B
۱۹۳۸	ریچار کوهن (۱۹۶۷ـ۱۹۰۰)	آلمان	برای پژوهش درباره کاروتنوییدها و ویتامینها
۱۹۳۹	آدولف فردریک یوهان بوتنانت ( -۱۹۰۳) لیوپولد روژیکا (۱۹۷۶ـ۱۸۸۷)	آلمان سوئیس	برای کار درباره هورمونهای جنسی پستانداران برای کارهایش درباره پلی متیلنها و پلی ترپینهای بالاتر
۱۹۴۳	گیورگ دوهوسی (۱۹۶۶ـ۱۸۸۵)	مجارستان	پژوهش درباره کاربرد ایزوتوپها به عنوان ردیاب در مطالعه فرایندهای شیمیایی
۱۹۴۴	اتوهان (۱۹۶۸ـ۱۸۷۹)	آلمان	برای کشف شکافت در هستههای سنگین
۱۹۴۵	آرتوری ایلماری ویرتانن (۱۹۷۳ـ۱۸۹۵)	فنلاند	برای تحقیقات و کشف در زمینه شیمی کشاورزی و تغذیه بویژه روش نگهداری علوفه حیوانات
۱۹۴۶	جیمز باچلر سامنر (۱۹۵۵ـ۱۸۸۷) جان هاوارد نورتراپ (۱۹۸۷ـ۱۸۹۱) وندل مردیث استانلی (۱۹۷۱ـ۱۹۰۴)	ایالات متحده آمریکا	برای کشف امکان تبلور آنزیمها برای تهیه آنزیمها و پروتیینهای ویروسی به صورت خالص
۱۹۴۷	رابرت راینسون (۱۹۷۵ـ۱۸۸۶)	بریتانیای کبیر	برای تحقیق در زمینه محصولات گیاهی با اهمیت زیست شناختی ، به ویژه آلکالوییدها
۱۹۴۸	آرنه ویلهلم کاورین تیسلیوس (۱۹۷۱ـ۱۹۰۲)	سوئد	تحقیق درباره الکتروفورز و تجزیه از طریق جذب ، و به ویژه برای کشفیاتش درباره ماهیت ناهمگن پروتیینهای سروم
۱۹۴۹	ویلیام فرانسیس گیاک (۱۹۸۲ـ۱۸۹۵)	ایالات متحده آمریکا	پژوهش در زمینه ترمودینامیک شیمیایی ، و به ویژه بررسی رفتار اجسام در دماهای بسیار پایین
۱۹۵۰	اتو پاول هرمان دیلس (۱۹۵۴ـ۱۸۷۶) کورت الدر (۱۹۵۸ـ۱۹۰۲)	آلمان	برای کشف دیانهای مصنوعی
۱۹۵۱	آدوین ماتیسون مک میلان (۱۹۹۱ـ۱۹۰۷) کلن تیودور سیلورگ ( ـ۱۹۱۲)	ایالات متحده آمریکا	برای کشف در شیمی عناصر فرا اورانیوم
۱۹۵۲	آرچرجانپورترمارتین ( ـ۱۹۱۰) ریچارد لارنس میلینگتون سینج ( ۱۹۱۴)	بریتانیای کبیر	برای ابداع کروماتوگرافی پارشی
۱۹۵۳	هرمان استادینگر (۱۹۶۵ـ۱۸۸۱)	آلمان	برای کشفها در زمینه شیمی ماکرومولکولها
۱۹۵۴	لینوس کارل پاولینگ (۱۹۹۴-۱۹۰۱)	ایالات متحده آمریکا	برای تحقیقات درباره ماهیت پیوند شیمیایی و کاربرد آن برای ساختار مولکولهای پیچیده