تخم کتان چیست؟ همراه با فواید و عوارض آن

درمان ها و طب گیاهی از گذشته تا کنون مورد استفاده قرار گرفته و با استقبال بسیاری روبرو بوده است. استفاده از گیاهان به عنوان دارو، در پیشرفت علم پزشکی نقش بسزایی داشته است. یکی از این گیاهان دارویی موثر گیاه یا تخم کتان است.

گیاه کتان که به تخم بزرک هم معروف است محصولی با کشت سالانه است و یکی از گیاهان دارویی ارزشمند به حساب می آید که در صنایع غذایی، نساجی و شیمیایی نیز کاربرد دارد.

در این مقاله با نشریه علمی جهان شیمی فیزیک همراه ما باشید تا بطور کامل گیاه کتان را به شما معرفی کنیم و با فواید و عوارض مصرف آن آشنا شوید.

معرفی گیاه کتان

کتان به نام علمی linum usitatissimum  شناخته می شود. بذر کتان، از درخت کتان گرفته می‌شود و يكي از قديمي ترين زراعتهاي غذايي بشر اسـت. كشـت ايـن گياه، از حدود ۵۰۰۰ سال قبل از ميلاد در ایران صورت مي گرفت و يكي از زراعتهاي قديمي  كشـور محسوب می شود.

کتان گياهي يک ساله و علفي است. برگهاي کتان بدون دمبرگ به رنگ سبز مايل به خاکستري هستند و در طول ساقه بطور متناوب قرار گرفته اند.

این گیاه آنتی اکسیدان قوی بوده و نشان داده شده که استفاده از آن سبب افزایش سطح ایمنی بدن و جلوگیری از ابتلا به بیماری های مختلف، از جمله سرطان ها، کاهش چربی خون، تصلب شرایین، بیماری های عروق کرونری، درد دوره ای پستان و علایم یائسگی مورد مطالعه قرار گرفته است.

ترکیبات تخم کتان

 

ترکیبات تخم کتان

آلفالینولنیک اسید

فیتواستروژن ها به ویژه لیگنان ها

امگا و امگا۳

چربی ، پروتئین ، فیبر خوراکی

کربوهیدرات

فلاونوئید

آنتراکینون

گلیکوزیدها

ساپونین ها

آلکالوئیدها

فنل تام

تانن

ترپنوئید ها یا استرول ها

 

لیگنان موجود در کتان

لیگنان، فیبر یا نوعی کربوهیدرات موجود در کتان است که در دیواره سلولی این گیاه وجود دارد. این ماده  می‌تواند با رادیکال‌های آزاد بدنتان مقابله کند و به تنهایی از بروز سرطان هایی مثل سینه و تخمدان جلوگیری کند هم چنین در جلوگیری از پوکی استخوان و بیماری‌های قلبی و عروقی نیز موثر است. بذر کتان یکی از بهترین منابع لیگنان است که در بین گیاهان دارویی بالاترین میزان لیگنان را به خود اختصاص داده است.

کاربردهای دارویی، صنعتی و غذایی کتان

صمغ دانه کتان: صمغ دانه کتان داراي خواص قوام دهندگي مي باشد و به همين دليل در فرآورده هاي غذايي کاربرد دارد. این صمغ بسيار شبيه به صمغ عربي است و داراي خواص تثبيت كنندگي و سوسپانسيون كنندگي دارد همچنین به جهت دارا بودن خاصيت بافري قوي مي تواند در نوشيدني هاي ميوه اي به كار رود و از جهت ديگر در توليد محصولات نانوايي و بستني مورد استفاده قرارگيرد .

اين صمغ ارزشمند علاوه بر اين که در صنايع غذايي موارد استفاده زيادي دارد، در صنايع داروسازي، نساجي، نقاشي، چاپ و نفت نيز بسيار به کار برده مي شود.

روغن دانه کتان: روغن اين گياه به منظور جلوگيري از پوسيدگي چوب و ديوارهاي بتوني در اثر شرايط جوي مورد استفاده قرار مي گيرد. روغن كتان در تهيه رنگ، مركب چاپ، پارچه هاي عايق، صابون، كف پوش زمـين كـاربرد دارد.

روغن اين گياه و يا فراورده هاي حاصل از استخراج اسـيدهاي چرب آن نقش به سزايي در تقويت قوه بينايي كودكان، نگهداري پوست، كاهش كلسترول خـون، جلـوگيري از التهاب، جلوگيري از سرطان سينه و روده بسیار موثر است و تقويت كننده معده مي باشد.

الیاف ساقه کتان: اليـافي كـه ازساقه كتان استخراج ميشوند در تهيه كاغذ، بافت قالي، پتو، طناب و عايق استفاده مي شـود.

ارزش غذایی کتان: پتانسيل غذايي كتان آن را به عنوان يك مكمل غذايي در بين غذاهاي دنيا عرضه مي كند.

فواید مصرف تخم کتان

مصرف تخم کتان تاثیر بسیاری در جلوگیری از بیماری های قلب و عروق، سرطان، سکته مغزی، افزایش کلسترول و اسیدهای چرب، پوکی استخوان، دیابت، سردردهای میگرنی، ناراحتی های دوران یائسگی و کبد چرب دارد. در ادامه مهم ترین فواید را بررسی می کنیم:

شفاف‌سازی پوست

روغنی که از بذر دانه کتان بدست می آید علاوه بر سایر کاربرد های شگفت انگیز آن به عنوان یک مرطوب کننده طبیعی برای پوست استفاده می شود. این روغن می تواند به عنوان ترمیم کننده و درمانگر آکنه و اسکار به جا مانده از آن استفاده شود. این روغن در رفع تیرگی زیر چشم هم مفید است.

خواص مرطوب کنندگی و ترمیم کنندگی این روغن باعث می شود پوست صاف و یکدست شود و شفافیت را به پوست شما هدیه دهد.

کمک به رفع یبوست

کتان در رفع یبوست بسیار موثر است. برای استفاده از کتان می توانید در یک لیوان آب گرم، ۱ تا ۳ قاشق غذاخوری روغن تخم کتان بریزید و هر روز به صورت ناشتا مصرف کنید. البته با توجه به شدت بیماری می توان تعداد قاشق های غذاخوری را کم یا زیاد کرد، به مرور زمان تاثیر آن در روند بهبود را مشاهده خواهید کرد.

  مبارزه با سرطان

بذر کتان دارای مقادیر بسیار زیادی از لیگنان و اسید های چرب امگا۳ است. در واقع این دو ماده به کمک هورمون های بدن آمده و مانند مانعی از چسبیدن سلول های بدخیم به سلول های سالم بدن جلوگیری می کنند این کار، رشد تومور های سرطانی را مهار کرده که باعث جلوگیری از بروز سرطان هایی مث سرطان سینه، تخمدان و پروستات می شوند.

  کمک به کاهش وزن

کاهش وزن یکی از خواص ویژه کتان است. وجود چربی های سالم و فیبر مانند چربی امگا۳ و لیگنان عوامل اصلی موثر در کاهش وزن هستند. وجود این عناصر باعث می شوند که شما پس از مصرف کتان احساس سیری کنید.

به همین دلیل توصیه می شود قبل از صرف غذا از این گیاه استفاده کنید تا احساس گرسنگی کمتری داشته باشید و کمتر غذا بخورید در نتیجه از رسیدن کالری اضافه به بدن جلوگیری می شود و با ادامه مصرف باعث کاهش وزن می شود.

برای مصرف می توانید حدود نیم ساعت قبل غذا تخم کتان را به صورت ترکیب با آب یا دمنوش مصرف کنید.

سلامت قلب و عروق

مادۀ آلفالینولنیک اسید (ALA)موجود در تخم کتان دارای ویژگی آنتی اکسیدانی بالایی است به همین دلیل در پیشگیری از بروز ایست قلبی و بیماری های قلبی مفید است.

به همین دلیل به افرادی که مقدار زیادی مواد روغنی استفاده می کنند توصیه می شود حتما تخم کتان را در رژیم غذایی خود جای دهند.

 

کاهش کلسترول

 

چربی های مفید موجود در گیاه موجب کاهش کلسترول بد و کمک به کاهش وزن هستند، مادۀ آلفالینولینک اسید (ALA)موجود در تخم کتان در کاهش  LDLیعنی جزء خطرزای کلسترول نیز مؤثر است و ضمناً از بالا رفتن چربی تری گلیسرید زائد بر حد مجاز نیز جلوگیری می کند.

فیبر موجود در دانه کتان، از جذب کلسترول توسط گلبول های قرمز خون جلوگیری کرده و باعث دفع آن از بدن می‌ شود.

دیابت

ترکیبات لیگنان ها از طریق به دام انداختن رادیکال های هیدروکسیل می توانند سبب کاهش پرااکسیداسیون لیپیدهای غشایی شوند و غشای سلول ها سالم و دست نخورده باقی بمانند و به این ترتیب در جذب بیشتر گلوکز توسط سلول موثر می باشند و از ورود گلوکز به خون جلوگیری می کنند.

استفاده از کتان در نان مصرفی، به کاهش قند خون بیماران دیابتی کمک فراوانی می کند. به نظر می رسد فیتواستروژنهای موجود در کتان نقش موثری را در درمان بیماری دیابت و چاقی ایفا می کند.

کاهش دردهای قاعدگی

طی مطالعه ای بذر کتان در کاهش نشانه ها و درد های قبل از قاعدگی مؤثر است. بذر کتان علاوه بر امگا  ۳حاوی لینگان است. با توجه به مواد موجود در بذر کتان و عوارض جانبی کمتر این داروی گیاهی، می تواند جایگزین مناسبی برای داروهای شیمایی محسوب شود.

می توانید تخم کتان را به صورت دمنوش همراه با نبات مصرف کنید.

تخم کتان مناسب برای افراد دارای بیماری سلیاک

بیماری سلیاک باعث می شود، افرادی که مبتلا به این بیماری هستند نسبت به مصرف گلوتن حساسیت نشان دهند. استفاده از تخم کتان جایگزینی مناسب برای دانه های حاوی گلوتن است..

عوارض مصرف تخم کتان

استفاده بیش از اندازه از هر ماده غذایی و دارویی باعث بروز مشکل می شود. استفاده بیش از حد از تخم کتان می تواند باعث انسداد روده، ابتلا به سرطان، تباهی لکه زرد، تشدید وضعیت التهابی، شل‌شدن مدفوع و کاهش انعقاد خون شود.

مصرف این دارو در خانم‌های باردار توصیه نمی شود و باید با احتیاط مصرف شود به دلیل خواص استروژنی تخم کتان می تواند باعث بروز قاعدگی در حین بارداری و سقط جنین شود.

‌طریقه مصرف تخم کتان

نحوه و زمان مصرف تخم کتان با توجه به کاربرد آن متفاوت است اما بطور کلی تخم کتان جمع آوری شده را بشورید و با حرارت ملایم آن را به مقدار کم تفت دهید تا راحت تر آسیاب شود و یا می توانید آن را به صورت پودر شده و آماده از عطاری ها تهیه کنید.

 

می توانید تخم کتان را به غذا، ماست، دوغ، سالاد و سوپ اضافه کنید و به همراه آن ها میل کنید.

افزودن تخم کتان به نوشیدنی های مختلف و یا تهیه دمنوش آن نیز بسیار مفید است.

نکات مهم هنگام مصرف تخم کتان

• در ابتدا برای بررسی میزان حساسیت خود به تخم کتان، میزان کمی از تخم کتان را مصرف کنید در صورت مشاهده علائمی چون خارش، تهوع، اسهال و استفراغ و… از ادامه مصرف خودداری کنید.
• در طول روز بیشتر از ۳ قاشق مصرف نکنید.
• تخم کتان نباید همزمان با داروهای شیمیایی مصرف شود.
• برای جلوگیری از اکسیده شدن تخم کتان، بهتر است آن را در دمای اتاق نگهداری کنید.
• دانه های تخم کتان میتوانند بیش از یک سال قابل استفاده باشند.