وقتی سلول ها به طور غیرطبیعی رشد کنند، منجر به تشکیل توده می شوند که به آن تومور می گویند. تومورها می توانند به دو صورت بدخیم (سرطانی) و یا خوش خیم (غیرسرطانی) باشند. پس با رشد غیرنرمال بافت های بدن می تواند تومورها شکل بگیرند. در کتاب علوم پایه هفتم این موضوع بررسی شده است. برای آشنایی بیشتر با تومورها و انواع آنان، این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک را همراهی کنید.
فهرست مطالب :
۱- تومور چیست؟
۲- تعریف نئوپلاسم
۳- سرطان
۴- علل ایجاد تومورها
۵- تفاوت های تومور، نئوپلاسم و سرطان
۶- تفاوت تومور با کیست
۷- انواع تومورهای خوش خیم
۸- انواع تومورهای بدخیم
۹- راه های تشخیص تومورها
۱۰- جراحی و خارج کردن تومورها
۱- تومور چیست؟
هر نوع برآمدگی و ایجاد توده بزرگ به واسطه رشد غیرطبیعی سلول ها را تومور می گویند. البته همه تومورها بدخیم و سرطانی نیستند و تومورها ممکن است از نوع خوش خیم و غیرسرطانی باشند. در صورت سرطانی و بدخیم بودن توده ها، امکان انتشار آن ها به قسمت های دیگر بدن وجود دارد. در بدن یک فرد سالم با رشد و تقسیم شدن سلول ها و ایجاد سلول های جدیدی که بدن به آن ها نیاز ندارد، تشکیل انواع توده ها انجام می شود. این توده ها می تواند به اندازه های مختلف و در هر قسمت بدن ایجاد شود. رفتار توده ها در بدن غیرقابل پیش بینی می باشد. به طوری که یک توده خوش خیم می تواند به مرور زمان سرطانی شود.
۲- تعریف نئوپلاسم :
وقتی سلول ها با رشد غیرطبیعی، فراتر از بافت های طبیعی اطراف خود رفتند، باعث ایجاد نئوپلاسم می شود که با رشد غیرنرمال بافت ایجاد می شود. در واقع نئوپلاسم به تقسیم و تکثیر غیرطبیعی سلول ها اشاره دارد.
نکته :
تومور توده ای است که از نئوپلاسم شکل می گیرد. گاهی اوقات نئوپلاسم به همان صورت باقی مانده و تولید توده نمی کند (مانند لوسمی).
۳- سرطان :
وقتی نئوپلاسم بدخیم باشد و سلول ها علاوه بر رشد و تکثیر غیرطبیعی و ایجاد توده بدخیم، بتوانند به بخش های دیگر نیز منتشر شوند، در واقع سرطانی شدند. اگر این سرایت به بافت های نزدیک و کناری باشد، تهاجم نامیده می شود و اگر به بافت های دورتر سرایت کند، سرطان متاستاز داده است.
۴- علل ایجاد تومورها :
دلایل به وجود آمدن این توده ها در بدن ناشناخته می باشد ولی برخی از علل مانند سابقه ژنتیکی، قرار گرفتن در برابر اشعه های سرطان زا، جهش های ژنتیکی، تغذیه نامناسب، اضطراب و فشار عصبی، جراحت های سطحی، عفونت یا التهاب و … می تواند باعث تشکیل آن ها در بدن شوند.
۵- تفاوت های تومور، نئوپلاسم و سرطان :
سه اصطلاح تومور، نئوپلاسم و سرطان با وجود استفاده آن ها به جای هم، تفاوت های اساسی با هم دارند. اختلاف اصلی آن ها در بدخیم بودن سلول های سرطانی می باشد که با پیشرفت تدریجی و انتشار خود به دو طریق تهاجم و متاستاز، از تومورها و نئوپلاسم ها تمیز داده می شود. البته نئوپلاسم و تومورها می توانند بدخیم و سرطانی شوند. یعنی آن ها ممکن است پتانسیل بدخیمی را داشته و به مرور زمان احتمال سرطانی شدن آن ها وجود دارد. پس سرطان به تومورها و یا نئوپلاسم های بدخیم می گویند.
اما وقتی تومور خوش خیم و قابل انتشار به سلول های دیگر نمی باشد، می توان با تخریب و خارج کردن آن ها، مانع تشکیل دوباره ی آن شد. ولی در سلول های سرطانی و بدخیم، خارج کردن، مانع تشکیل مجدد آن ها نمی شود.
۶- تفاوت تومور با کیست :
٭ تومور توده ای از سلول هاست در صورتی که کیست توده ای از مواد مایعی شکل، هوا و یا شکل دیگر از ماده می باشد.
٭ تومور می تواند خوش خیم یا بدخیم باشد ولی کیست فقط خوش خیم است.
٭ تومور با لمس کردن احساس دردی در فرد نداشته و اطراف آن قرمزی دیده نمی شود ولی کیست در هنگام لمس کردن، با درد همراه بوده و اطراف آن التهاب وجود دارد.
٭ در تومور بخش مرکزی سیاه نیست ولی در کیست بخش مرکزی سیاه رنگی وجود دارد.
٭ دلیل به وجود آمدن تومورها اختلال ژنتیکی و رشد غیرطبیعی سلول هاست ولی دلیل به وجود آمدن کیست، عفونت در سلول ها می باشد.
از تفاوت های دیگر :
٭ تومورها با ساختار محکمی که دارند می توانند در هر جای بدن مانند سلول های عصبی، پوست، استخوان و… تشکیل شوند ولی کیست ها با ساختار نرم خود فقط در بافت های نرم، پوست، استخوان و ماهیچه تشکیل می شوند.
٭ تشخیص در تومورها از طریق آزمایش خون و سی تی اسکن، MRI، بیوپسی و اشعه ایکس انجام می شود، ولی کیست ها با سی تی اسکن و بیوپسی شناسایی می شوند.
٭ درمان توده ها با رادیوتراپی و شیمی درمانی و جراحی است ولی درمان کیست ها با مصرف آنتی بیوتیک و خارج کردن کیست انجام می شود.
۷- انواع تومورهای خوش خیم :
درست است که توده های خوش خیم نمی توانند به قسمت های دیگر بدن بروند و باعث آسیب رساندن به نواحی مختلف شوند، ولی می توانند به اعصاب و رگ های خونی تأثیر سوء بگذارند. برخی از انواع این توده های خوش خیم را در اینجا بررسی می کنیم.
آدنوم :
آدنوم غشای باریکی است که تشکیل آن در بافت اپیتلیال غده ای بوده و اطراف اندام ها، غده ها و ساختارهای بدن ایجاد می شود. از انواع آدنوم می توان پولیپ روده بزرگ، آدنوم کبدی و فیبروآدنوما (تومور خوش خیم پستان) را نام برد.
فیبروم :
توده های خوش خیمی که روی بافت همبند یا فیبری یک اندام رشد می کنند، فیبروما یا فیبروئید نامیده می شود. از رایجترین آن ها فیبروم رحم است که دارای علایمی چون درد لگن، بی اختیاری ادرار و خونریزی از واژن می باشد. از فیبروم های دیگر می توان به آنژیوفیبروما (برآمدگی های قرمز روی صورت) و درماتوفیبروما (در پوست ساق پا آشکار می شود) را نام برد. با جراحی می توان فیبروم ها را خارج کرد، اما گاهی اوقات فیبروم ها به فیبروسارکوم سرطانی تبدیل می شوند.
همانژیوم :
با رشد غیرطبیعی رگ های خونی و با ظهور علایم قرمز توت فرنگی روی پوست، همانژیوم ها به عنوان توده های خوش خیم ایجاد می شوند. وجود این توده ها در هنگام تولد بوده و ناپدید شدن آن ها در کودکی است. برای درمان آن ها، در صورت رفع نشدن، از لیزر استفاده می شود.
لیپوماها :
توده های نرمی که متشکل از سلول های چربی بوده و شانه ها، بازوها، باسن، پشت و بالای پاها تشکیل می شود به نام لیپوماها هستند. این توده ها بیشتر در افراد ۴۰ تا ۶۰ ساله ایجاد می شود و احتمال سرطانی شدن آن ها خیلی کم است.
خال :
وقتی سلول ها بیش از حد روی پوست رشد کنند، خال ها را ایجاد می کنند که خوش خیم هستند ولی در مواردی می توانند به سرطان پوست تبدیل شوند.
مننژیوما :
توده هایی که در بافت های عصبی مغز و نخاع رشد کرده و خوش خیم می باشند، مننژیوما نام دارد که از سلول های لایه مننژ مغزی تولید می شوند.
۸- انواع تومورهای بدخیم :
این توده های بدخیم که با رشد غیرقابل کنترل سلول ها ایجاد می شود، با فرآیند متاستاز رشد سریع داشته و انتقال به اندام های دیگر را انجام می دهند. از انواع مختلف این توده ها می توان به موارد زیر اشاره کرد.
کارسینوم :
کارسینوم، توده ای است که در اندام های پوشاننده ای مانند پوست و از سلول های اپیتلیال تشکیل می شود. این نوع از توده های سرطانی در پروستات، معده، ریه، کبد، لوزالمعده، پستان و روده بزرگ بروز می کند.
سارکوم :
از سلول های خارج مغز استخوان و بافت های همبند مانند چربی، اعصاب، استخوان و غضروف ها، سارکوم ایجاد می شود که بیشتر آن ها بدخیم می باشد.
تومور سلول ژرم :
این سلول ها در تخمدان ها و بیضه ها، از سلول های مولد اسپرم و تخمک ایجاد می شوند. گاهی این سلول ها را در شکم، قفسه سینه و مغز نیز می توان دید.
بلاستوما :
بلاستوما که بیشتر در کودکان مشاهده می شود، از سلول های در حال رشد و بافت جنینی تشکیل و توده های آن در چشم، سیستم عصبی و مغز دیده می شود.
۹- راه های تشخیص تومورها :
بعضی از توده ها و برآمدگی آن ها توسط فرد می تواند احساس شود، ولی راه تشخیص این توده ها با تصویربرداری هایی چون ماموگرافی و MRI انجام می شود. نمونه برداری به این ترتیب که با برداشتن نمونه کوچکی از بافت توسط پزشک با استفاده از سوزن کوچک و آزمایش آن توسط تکنسین ها، برای تشخیص توده ها انجام می شود.
۱۰- جراحی و خارج کردن تومور ها :
توده های خوش خیم تا زمانی که به دلیل بزرگی ایجاد درد نکند و یا ظاهری نامناسب به بدن ندهد، نیازی به برداشتن ندارند. اما وقتی چنین شرایطی پیش آمد، این توده ها که به شکل دایره ای و دارای بافت نرم و بدون درد هستند را با جراحی از طریق بی حسی موضعی می توان برداشت.
اما توده های بدخیم شرایط جراحی سختی نسبت به توده های خوش خیم خواهند داشت و ۴۰ درصد این توده ها با عمل جراحی و حذف آن ها، معالجه می شوند. چون توده های سرطانی به بخش های مختلف بدن پخش می شوند، تلاش می شود که قبل از انتشار به حذف آن اقدام کرد. البته درمان سرطان با عمل جراحی در کنار درمان های شیمی درمانی و پرتودرمانی انجام می شود.
