از خواص روغن سقز و کاربرد های فراوان آن چه می دانیم ؟

روغن سقز روغنی است که از شیره یا صمغ درخت سقز به دست می آید . درخت سقز با نام های پسته کوهی، بنه و در زبان کردی با نام ون شناخته می شود. این درخت بیشتر در مناطق کوهستانی با آب و هوای نه چندان سرد رشد می کند. بومی ایران بوده و در مناطق غربی کشور، رشته کوه های زاگرس و مناطق کوهستانی شرق کشور بسیار دیده می شود.

درخت سقز درختی دیر زیست است و در برخی مناطق می تواند تا ۱۵۰۰ سال هم عمر کند. این درخت گونه های متفاوتی دارد. برخی گونه ها پوست ضخیم و میوه درشت تر دارند و برای مصارف خوراکی و روغن گیری مورد استفاده قرار می گیرند. گونه هایی که پوست نازک و شکننده دارند به عنوان ترکیبی از آجیل مصرف می شوند.

در این مقاله از نشریه علمی جهان شیمی فیزیک به توضیح مختصر و مفیدی درباره ی خواص، فواید و کاربرد های فراوان روغن سقز می پردازیم.

روش استخراج روغن سقز

برای به دست آوردن شیره درخت سقز، در فصل پاییز خراش هایی روی تنه درخت ایجاد می کنند. البته پوست تنه درخت به صورت طبیعی در این فصل دارای شیار هایی می شود اما برای برداشت شیره بیشتر آن را خراش می دهند. مایعی به رنگ زرد یا سبز خیلی روشن از این شیار ها خارج می شود که بسیار غلیظ و چسبناک است . به این مایع شیره یا صمغ سقز می گویند.

در کتب کهن طب سنتی، استفاده از روغن سقز برای درمان بسیاری از بیماری ها توصیه شده است. این موضوع نشان می دهد مردم در زمان های گذشته با خواص این روغن به خوبی آشنا بودند.

به روش عصاره گیری می توان از شیره سقز خشک شده روغن تهیه کرد. روغن سقز دارای طبع گرم و خشک است و خاصیت ضد درد، ضد التهابی، ضد قارچی و ضد باکتریایی دارد. این روغن منبعی غنی از آنتی اکسیدان ها و انواع ویتامین ها است. به همین دلیل برای درمان بیماری هایی مانند مشکلات گوارشی، پاک سازی معده، یبوست، زخم معده، تقویت چشم، جلوگیری از پوسیدگی دندان، واریس و آرتروز بسیار مفید است.

پراکندگی جغرافیایی گیاه سقز در جهان

درخت سقز یا پسته کوهی در سواحل مدیترانه، ترکیه، ایران، کشور های آسیای میانه و غربی و شمال آفریقا می روید.

طرز تهیه ی روغن سقز چگونه است

روغن سقز را می توان به راحتی و بدون استفاده از ابزار ها و روش های پیچیده تهیه کرد. معمولا دو روش برای تهیه ی این روغن در منزل وجود دارد که در ادامه به آن می پردازیم :

روش اول

مقدار دو قاشق غذا خوری از سقز را به خوبی آسیاب کرده و درون یک ظرف شیشه ای می ریزیم. سپس به اندازه دو قاشق غذا خوری روغن حامل که می تواند روغن کنجد، زیتون و یا گلرنگ باشد به آن اضافه می کنیم. در ظرفی دیگر ( ترجیحا قابلمه ) آب ریخته و روی حرارت قرار می دهیم تا به جوش آید. پس از به جوش آمدن آب ظرف را از روی حرارت بر می داریم یا شعله را خیلی کم می کنیم تا دیگر نجوشد.

ظرف شیشه ای محتوی سقز و روغن را به مدت یک ساعت درون آب داغ قرار داده و هر چند دقیقه یک بار به خوبی زیر و رو می کنیم. محتویات درون ظرف شیشه ای را از صافی عبور می دهیم. سقز های به جا مانده را جدا کرده و روغن به دست آمده را به درون ظرف شیشه ای تیره رنگ انتقال می دهیم. روغن سقز باید در جای خشک و خنک و به دور از نور مستقیم آفتاب نگهداری شود. برای تهیه روغن غلیظ تر می توان مراحل فوق را دو تا سه بار تکرار کرد.

روش دوم

در این روش نیز مانند روش قبل دو قاشق غذا خوری سقز را با هاون آسیاب کرده و درون ظرف شیشه ای می ریزیم. حدود ده قاشق غذا خوری روغن حامل (روغن زیتون، کنجد یا گلرنگ) به آن اضافه می کنیم.

شیشه را به مدت یک هفته در جای گرم و روشن که کمی نور خورشید به آن می تابد مانند پشت پنجره قرار می دهیم. در این مدت روزی سه تا چهار بار ظرف را تکان می دهیم تا روغن یک دستی تهیه شود.

پس از گذشت یک هفته محتویات درون ظرف را از صافی عبور می دهیم. روغن به دست آمده را به درون ظرف شیشه ای مات یا تیره انتقال می دهیم.

مواردی که هنگام تهیه ی روغن شقز در منزل باید مورد توجه قرار بگیرد عبارتند از :

• برای حفظ عطر و رایحه ی روغن سقز بهتر است از روغن حامل بدون بو استفاده شود.
• روغن سقز را می توان به مدت یک سال درون یخچال نگهداری کرد. برای حفظ بهتر روغن پیشنهاد می شود محتویات دو عدد کپسول ویتامین E را به آن اضافه کرد.
• برای حفظ کیفیت روغن سقز و جلوگیری از فاسد شدن، باید آن را درون ظرف شیشه ای تیره رنگ و درب دار نگهداری کرد. برخورد نور مستقیم آفتاب پیوند های دوگانه چربی های غیر اشباع را شکسته و کیفیت روغن را کاهش می دهند.

روغن سقز خواص درمانی بیشماری دارد

همان طور که پیش از این نیز ذکر شده روغن سقز با داشتن خواص ضد التهابی، ضد قارچی، ضد باکتریایی و ضد درد برای درمان بیماری های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد. در این قسمت به چند مورد آن اشاره می کنیم.

باعث جوان سازی پوست می شود

روغن سقز به دلیل داشتن مقدار زیادی اسید بوسولیک و آنتی اکسیدان کلاژن تولید می کند . کلاژن ها علاوه بر سفتی پوست به رفع چین و چروک کمک نموده و موجب جوان شدن پوست می شوند.

ویتامین های موجود در این روغن علاوه بر آب رسانی، از پوست در برابر اشعه خطرناک ماوراء بنفش محافظت می کند. از این رو، روغن سقز به عنوان یک ضد آفتاب قوی از سوختگی پوست جلوگیری کرده و مانع از ابتلا فرد به بیماری سرطان پوست می شود.

خاصیت ضد باکتریایی و ضد التهابی روغن سقز، فعالیت باکتری های پوستی را از بین برده و به رفع جوش و آکنه کمک می کند.

در درمان درد کمر موثر است

استفاده از این روغن برای تسکین درد های ناشی از دیسک کمر، درد مفاصل و عضلات بسیار موثر است. ماساژ کمر با ترکیب روغن سقز و روغن بادام تلخ موجب کاهش درد های سیاتیک می شود. علاوه بر این، خاصیت ضد التهابی و تسکین دهندگی روغن سقز، درد های مفاصل را کاهش می دهد.

در برخی مناطق عضلات کودکان خردسال را با این روغن ماساژ می دهند. زیرا معتقدند این کار موجب تقویت عضلات می شود.

کاهش ریزش مو و افزایش رشد مو را به دنبال دارد

ریزش مو از جمله مشکلاتی است که افراد زیادی از آن رنج می برند. این مشکل علاوه بر ژنتیک می تواند دلایل مختلف دیگری مانند استرس، رژیم های سخت و نادرست غذایی، استفاده از برخی داروهای شیمیایی قوی و شرایط بد آب و هوایی داشته باشد.

روغن سقز با افزایش گردش خون در پوست سر موجب تغذیه و تقویت فولیکول های مو می شود. به این ترتیب ریزش مو کاهش یافته و مو های جدید جایگزین مو های جدا شده می شود.

به کاهش درد های واریس کمک می کند

سیاهرگ ها دارای دریچه هایی موسوم به دریچه های لانه کبوتری هستند. این دریچه ها در حرکت آهسته و تدریجی خون به سمت قلب نقش اساسی دارند. ضعیف شدن دریچه های لانه کبوتری موجب می شود در عملکرد گردش خون اختلال ایجاد شده و خون در قسمت پاها جمع شود. به این ترتیب، به دیواره سیاهرگ های پا فشار آمده و موجب بروز بیماری واریس می شود.

ماساژ پا و قسمت های درگیر واریس با روغن سقز، سیاهرگ ها را تقویت کرده و به جریان منظم خون کمک می کند. در صورت استفاده منظم از این روغن دیگر نیازی به استفاده از جوراب مخصوص واریس نیست.

برطرف کننده سوختگی و لک های حاصل از آن است

خاصیت ضد التهابی روغن سقز در درمان سوختگی های درجه یک و دو بسیار موثر است و یکی از ترکیبات اصلی سازنده پماد آلفا می باشد. این روغن نقش پر رنگی در برطرف کردن لک های ناشی از سوختگی دارد.

اطبای طب سنتی بر این باورند که استفاده از روغن سقز لک های پوستی ناشی از ماه گرفتگی را نیز کم رنگ کرده و به بهبود آن کمک می کند.

به عنوان درمان کمکی آرتریت روماتوئید شناخته می شود

آرتریت روماتوئید نوعی از بیماری است که اغلب با التهاب، درد و تورم همراه است. در این بیماری سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت های بدن حمله می کند. این بیماری مزمن می تواند علاوه بر مفاصل روی پوست، چشم، ریه ها، قلب، خون و اعصاب تاثیر منفی بگذارد.

این بیماری درمان قطعی ندارد و هدف داروها و روش های درمانی کاهش درد و التهاب است. روغن سقز به دلیل خواص ضد التهابی و تسکین دهندگی که دارد در کاهش اثرات ناشی از این بیماری موثر است. از این روغن می توان هم به صورت خوراکی و هم موضعی استفاده کرد.

تکرر ادرار را درمان می کند

عفونت، بیماری، آسیب و التهاب در دستگاه ادراری می تواند منجر به بیماری تکرر ادرار شود. در این بیماری فرد بیش از حد معمول نیاز به تخلیه ادرار دارد. حجم ادرار می تواند کم و یا زیاد باشد.

مصرف روغن سقز موجب افزایش حجم ادرار می شود. به این ترتیب مشکل تکرر و قطره قطره آمدن ادرار را برطرف می کند. اضافه کردن بیست تا سی قطره از این روغن به آب یا آب گریپ فروت تاثیر چشمگیری در بهبود این بیماری دارد.

تقویت کننده ی قوای جنسی است

ماساژ قسمت گودی کمر با روغن سقز به درمان سستی و انزال زودرس کمک می کند. علاوه بر این، مصرف ده تا پانزده قطره از این روغن همراه با مقداری آب میوه در تقویت قوای جنسی بسیار موثر است.

به چه روش هایی قابل استفاده است

 

 

این روغن هم به صورت خوراکی و هم به صورت مالشی قابل استفاده است. برای تقویت پوست و مو می توان از آن در تهیه ماسک استفاده کرد. برای مصرف خوراکی بهتر است مقدار کمی از روغن با مقداری آب یا آب میوه رقیق شود.

عوارض جانبی آن کدام است

مصرف این روغن عوارض جانبی زیادی ندارد اما بهتر است قبل از استفاده به موارد احتیاطی زیر توجه شود.

• قبل از استفاده ی موضعی بهتر است روی پوست داخل آرنج امتحان شود تا در صورت عدم بروز حساسیت مورد استفاده قرار گیرد.
• به افرادی که از داروهای رقیق کننده ی خون استفاده می کنند توصیه می شود حتما به توصیه ی پزشک متخصص از این روغن استفاده کنند.
• بهتر است زنان باردار با مشورت پزشک خود آن را مصرف کنند.

گیاه شناسی گیاه سقز (پسته کوهی)

درخت سقز یا پسته کوهی به خانواده Anacardiaceae تعلق داشته و گونه های مختلفی دارد. درختی دو پایه است که در زمین های سنگلاخی به خوبی رشد می کند و به نور فراوان نیاز دارد. این درخت خزان پذیر در برابر تغییرات و تنش های محیطی مقاوم است.

درخت سقز تنه ی قوی ای داشته و ارتفاع آن به ۲ تا ۷ متر و در برخی مناطق ۱۰ تا ۱۲ متر می رسد. در ایران درخت سقز در مناطق رویشی ارسباران، زاگرس، ایران، تورانی، ارتفاعات و دامنه هاي ناحیه خلیج فارس و عمان مانند کمربندي اطراف کویرهاي ایران رشد می کند.

خواص روغن سقز

روغن سقز از شیره درخت پسته کوهی و یا در زبان کردی «ون» تهیه می شود. این روغن حاوی مواد مغذی و ویتامین های A،B وD است. این روغن گیاهی دارای خواص بیشماری است به همین دلیل به عنوان یک درمان برای بیماری هایی مانند سنگ کلیه، مشکلات جنسی، تکرر ادرار، بیماری های آرتریت، دردهای مفاصل و استخوان ها، مشکلات قلبی و کلسترول بالا توسط کارشناسان طب سنتی توصیه می شود. مصرف خوراکی این روغن همچنین برای مشکلات گوارشی نیز مفید است. روغن سقز را می توان به مدت یکسال در ظرف تیره و در بسته و دور از نور خورشید نگهداری کرد.

طرز استفاده روغن سقز

روغن سقز به عنوان یک روغن کاربردی برای کاهش درد و التهاب مفاصل و یا کمک به تسریع و ترمیم شکستگی ها مورد استفاده قرار می گیرد. برای استفاده موضعی از این روغن گیاهی ابتدا ناحیه مورد نظر را با آب و صابون شسته و به خوبی خشک کنید. سپس چند قطره از روغن سقز را بر روی پوست ریخته و به صورت دورانی ماساژ دهید تا روغن کاملا جذب شود. بعد از دو ساعت آن را با آب ولرم شستشو دهید. البته نوع خوراکی این روغن نیز در بازار موجود است که اغلب برای بهبود مشکلات گوارشی و هضم توصیه می شود.

قیمت روغن سقز

روغن سقز از یک مایع طبیعی به نام صمغ که از درختان به صورت طبیعی خارج می شود، تهیه می شود. این روغن علاوه بر استفاده های درمانی به دلیل اینکه دارای موادی مانند آلفا پنین، مونوترپن، ترپینولن است به عنوان حلال و برای سنتز مواد آلی در صنعت مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده به عنوان یک حلال برای رقیق کردن رنگ های روغنی در تولید لاک و در سنتز ترکیبات شیمیایی مانند کافور و لینالول استفاده می شود. همچنین به عنوان یک افزودنی و طعم دهنده غذایی در صنعت غذا به کار برده می شود. با توجه به کاربردهای مهم این روغن گیاهی، در حال حاضر به صورت خوراکی و صنعتی با قیمت مناسب توسط تولیدکنندگان به بازار عرضه می شود.

روغن سقز برای پوست صورت

روغن سقز حاوی مقادیر بالایی آنتی اکسیدان است که با افزایش خاصیت کشسانی پوست و رفع چین و چروک و لکه های پوستی به عنوان یک روغن جوانساز پوست عمل می کند. این روغن همچنین به عنوان یک ماده طبیعی خشکی پوست و حساسیت های پوستی را از بین برده و باعث شادابی و درخشندگی پوست می شود. علاوه بر این روغن سقز حاوی ویتامین ها و مواد مغذی است که با آب رسانی و محافظت از رطوبت پوست از تأثیر اشعه ماوراء بنفش خورشید جلوگیری می کند. همچنین با داشتن خواص کلاژن سازی نیز به رشد سلول ها و ترمیم پوست کمک کرده و لکه ها و اسکارهای قدیمی را نیز از بین می برد.

روغن سقز برای یبوست

استفاده از روغن سقز به عنوان یک روغن مؤثر برای رفع مشکلات گوارشی و نفخ و یبوست توسط کارشناسان توصیه می شود. مصرف خوراکی این روغن با کمک به حرکات روده باعث تسریع هضم و جذب غذا شده و دفع را نیز آسان می کند. برای درمان مشکلات گوارش و یبوست باید دو بار در روز حدود ۵ تا ۱۰ قطره از این روغن را میل کنید. مصرف این روغن همچنین مشکلات معده مانند درد و زخم معده را نیز درمان می کند. علاوه بر این روغن سقز دارای خواص پاکسازی است که می تواند با کمک به پاکسازی دستگاه گوارش و روده ها از به وجود آمدن یبوست و سایر مشکلات گوارشی جلوگیری کند.

روغن سقز برای روماتیسم

روغن سقز دارای طب گرم و خشک است و هنگام استفاده باعث ایجاد احساس گرمی در ناحیه مورد نظر می شود. این روغن که به عنوان روغن ماساژ نیز شناخته شده است برای تسکین دردهای عضلانی و مفاصل مورد استفاده قرار می گیرد. برای درمان و تسکین دردهای مرتبط با بیماری روماتیسم این روغن را بر روی نواحی مورد نظر ماساژ داده و سپس ناحیه مورد نظر را ببندید و گرم نگه دارید. این روغن به دلیل داشتن خواص ضد التهابی درد و التهاب مفاصل را برطرف می کند و در نتیجه علاوه بر تسکین درد می تواند از تشدید بیماری نیز جلوگیری کند.

روغن سقز برای سیاتیک

استفاده از این روغن به عنوان یک تسکین دهنده درد بسیار مؤثر است و می تواند به عنوان یک التیام دهنده، دردهای کمر و سیاتیک را بهبود ببخشد. افرادی که درگیر مشکلات سیاتیک هستند، می توانند این روغن را همراه با روغن بادام تلخ استفاده کنند. به این صورت که مقدار مساوی از هر دو روغن را ترکیب کرده و سپس آن را بر روی کمر به آرامی ماساژ دهید.

فشار و گرمای ایجاد شده به وسیله ماساژ کمک می کند که گرفتگی و فشار از روی رگ های سیاتیک برداشته شود و در نتیجه درد سیاتیک بهبود پیدا کند. بهتر است برای بهبودی کامل روزانه یک بار این ترکیب را بر روی کمر به آرامی ماساژ دهید تا علاوه بر بهبود گرفتگی رگ های سیاتیک از درد کمر نیز جلوگیری کنید.

روغن سقز برای شکستگی

روغن سقز به عنوان یک روغن طبیعی دارای ویتامین ها و املاح بسیاری است که کاربرد فراوانی در انواع مشکلات سلامتی دارد. این روغن به عنوان یک روغن ماساژ در صورت استفاده مناسب می تواند به عنوان تسکین دهنده درد مفاصل، تقویت کننده ماهیچه ها و ترمیم کننده بافت استخوانی عمل کند. روغن سقز حاوی ویتامین D و کلسیم فراوان است که می تواند به ترمیم و درمان شکستگی های استخوان کمک کند. این روغن همچنین می تواند باعث تقویت و استحکام استخوان ها شده و از ایجاد نرمی استخوان نیز جلوگیری کند.

روغن سقز برای لاغری

روغن سقز به عنوان یک چربی سوز می تواند برای کاهش وزن مؤثر باشد. با جویدن سقز و یا مصرف خوراکی روغن سقز، میل شما به غذا خوردن کم شده و اشتهای شما کاهش پیدا می کند و درنتیجه باعث کاهش وزن و لاغری می شود. همچنین این روغن به دلیل اینکه گیاهی است و از مواد طبیعی تهیه شده است کالری بسیار پایینی دارد. بنابراین مقدار بسیار کمی به میزان کالری روزانه شما اضافه می کند. شما می توانید برای لاغری این روغن را نیم ساعت قبل از صرف غذا استفاده کنید و برای تأثیرگذاری بیشتر همچنین می توانید در طول روز نیز از صمغ آن برای جویدن استفاده کنید.

خواص روغن سقز در طب سنتی

روغن سقز از شیره صمغی درختان تهیه می شود و مایعی چسبناک، قابل اشتعال و بی بو است. ترکیبات اولیه این ماده هیدروکربن های مونوترپن، به ویژه آلفا و بتا پینن هستند که به آن رایحه و خواص حلال منحصر به فرد می بخشد. به دلیل خواص دارویی آن، در بخش دارو برای تولید داروهای سنتی و سلامتی نیز استفاده می شود. خواص ضد باکتریایی و ضد التهابی طبیعی روغن سقز باعث استفاده از آن در محصولات دارویی از جمله پمادها و روغن ‌ها شده است.

استفاده از آن به عنوان یک حلال و انتقال دهنده عطر در لوازم آرایشی نیز در حال گسترش است، مطابق با تمایل فزاینده مشتریان به مواد طبیعی. بازار روغن سقز صمغ در مکمل ها، رایحه درمانی و محصولات مراقبت شخصی به دلیل ویژگی های درمانی طبیعی و علاقه روزافزون به سلامت و تندرستی افزایش یافته است. تغییرات فصلی، شیوع بیماری و تغییرات آب و هوا همگی می توانند بر عرضه و قیمت این ماده تأثیر بگذارند. استخراج روغن سقز از درختان باید به طور پایدار انجام شود تا بر سلامتی درختان تأثیری نگذارد.

این ترکیب در طب سنتی برای درمان بسیاری از بیماری ها و ناراحتی ها مورد استفاده قرار می گیرد. مثلا به دلیل املاح فراوان می تواند در درمان شکستگی و تقویت استخوان ها مفید باشد. این ترکیب دردهای مفصلی را نیز تسکین داده و با کاهش اشتها موجب لاغری می شود.

استفاده موضعی از این روغن روی پوست باعث بهبود انعطاف پذیری پوست شده و بسیاری از حساسیت های پوستی را برطرف می کند. علاوه بر این مصرف خوراکی آن برای درمان بسیاری از مشکلات گوارشی مفید است و می تواند یبوست را به راحتی برطرف نماید. برای استفاده از این روغن حتما با یک کارشناس طب سنتی مشورت نمایید تا ضمن کسب فواید حداکثری از عوارض ناخواسته آن نیز در امان باشید.