غدد پاراتیروئید، ۴ غده بیضی شکل هستند که در پشت غده تیروئید قرار داشته و به اندازه ی دانه های برنج هستند. این غدد با ترشح هورمون پاراتیروئید به کمک کلسی تونین (هورمون ترشحی توسط تیروئید) میزان کلسیم خون را تنظیم می کنند. در کتاب علوم پایه هشتم غدد پاراتیروئید معرفی شده است. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به تعریف این غدد و اختلال در آن خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب :
۱- غدد پاراتیروئید
۲- محل قرارگیری غدد پاراتیروئید در بدن
۳- عملکرد غدد پاراتیروئید در افزایش کلسیم
۴- علت مهم بودن میزان کلسیم بدن
۵- پرکاری غدد پاراتیروئید یا هیپرپاراتیروئیدیسم
۵-۱- علل ترشح بیش از حد هورمون های پاراتیروئیدی
۵-۲- علائم پرکاری غده های پاراتیروئید
۵-۳- خطرات و عوارض احتمالی پر کاری غده های پاراتیروئید
۵-۴- تشخیص پرکاری پاراتیروئید
۵-۵- روش درمان پرکاری غده های پاراتیروئید اولیه
۶- کم کاری غدد پاراتیروئید یا هیپوپاراتیروئیدیسم
۶-۱- علائم کم کاری پاراتیروئید
۶-۲- علل کم کاری غدد پاراتیروئید
۶-۳- خطرات و عوارض ابتلا به کم کاری پاراتیروئید
۶-۴- تشخیص کم کاری پاراتیروئید
۶-۵- روش های درمان کم کاری پاراتیروئید
۱- غدد پاراتیروئید :
این غدد ۴ عدد غده به اندازه دانه ی برنج (با طول ۳۰ میلی متر و قطری حدود ۳-۴ میلی متر) هستند که در ناحیه گردن، پشت غده تیروئید قرار گرفته اند. یک غده پاراتیروئید سالم سطح کلسیم خون را برای عمکرد درست اندام های مختلف مثل قلب و کلیه، با ترشح پاراتورمون تنظیم کرده و در حد نرمال نگه می دارد. درصورتی که سطح کلسیم خون عادی باشد، این غده پاراتورمون ترشح نمی کند یا به مقدار کمی ترشح می کند. اختلال در عملکرد پاراتیروئید می تواند موجب ابتلا به بیماری های مختلف شود، بنابراین عملکرد درست این غده از اهمیت بالایی برخوردار است.
۲- محل قرار گیری غدد پاراتیروئید در بدن :
در حالت عادی این ۴ غده در ناحیه گردن و پشت غده تیروئید قرار گرفته اند. در دوران جنینی این غدد بعد از تشکیل، از سر به سمت گردن حرکت می کنند و در پشت غده تیروئید قرار می گیرند، البته در مواردی مشاهده می شود که این غدد در جاهای دیگر بدن مثل قفسه سینه جای گرفته باشند، که در این صورت به آن ها اکتوپیک گفته می شود. پیدا کردن غده اکتوپیک برای متخصصان و جراحان غدد، کاری دشوار و چالش برانگیز است.
۳- عملکرد غدد پاراتیروئید در افزایش کلسیم :
* غده پاراتیروئید استخوان را تخریب کرده و کلسیم موجود در آن را وارد خون می کند و باعث افزایش میزان کلسیم خون می شود.
* جذب کلسیم توسط بدن را افزایش می دهد.
* این غدد روی کلیه ها اثر گذاشته و با تغییر عملکرد آن ها، از دفع کلسیم توسط ادرار جلوگیری کرده و ظرفیت کلیه ها برای نگه داشتن کلسیم را بیشتر می کند.
نکته :
نرمال بودن سطح کلسیم خون، امری ضروری برای سلامت اندام های مختلف بدن مثل قلب، کلیه، سیستم اعصاب و استخوان ها است. به همین دلیل هنگام کم بودن کلسیم خون غدد پاراتیروئید پاراتورمون ترشح می کند که باعث افزایش کلسیم خون می شود. همچنین افزایش کلسیم خون باعث ته نشینی و لخته شدن آن می شود که در این صورت غده های پاراتیروئید تولید پاراتورمون را کاهش می دهد.
۴- علت مهم بودن میزان کلسیم بدن :
بیشتر کلسیم بدن ما در بافت استخوان و دندان هایمان ذخیره شده است ولی همان یک درصد باقی مانده نقشی بسیار مهم و حیاتی در بدن ایفا می کند. همچنین کمبود کلسیم موجب پوکی استخوان و خرابی زودرس دندان ها می شود.
نقش های دیگر مهم کلسیم :
* عملکرد طبیعی بسیاری از آنزیم ها
* تنظیم خواب
* انعقاد خون
* انتقال پیام های عصبی
* انقباض ماهیچه ها
۵- پرکاری غدد پاراتیروئید یا هیپرپاراتیروئیدیسم :
پرکاری پاراتیروئید یکی از مهم ترین و شایع ترین بیماری ها در رابطه با این غده است. در این بیماری ترشح هورمون های پاراتیروئیدی بیشتر از حدی است که بدن نیاز دارد و بدن فرد مبتلا، حتی زمانی که سطح کلسیم نرمال است، به ترشح هورمون پاراتیروئیدی می پردازد و این نقص موجب ایجاد حس خستگی، ابتلا به پوکی استخوان و بیماری های خطرناک دیگر می شود.
۵-۱- علل ترشح بیش از حد هورمون های پاراتیروئیدی :
تشکیل شدن یک توده اضافی (غیر سرطانی) در یک یا تعداد بیشتری از غدد پاراتیروئید یکی از شایع ترین علل ایجاد این اختلال می باشد. در بیشتر موارد، اختلال فقط در یکی از غده ها رخ می دهد و سایر غده ها سالم هستند ولی به دلیل زیاد بودن کلسیم خون، هورمون تولید نمی کنند و به حالت خاموش در آمده اند. توده ایجاد شده به ندرت ممکن است سرطانی باشد اما به علت بالا بردن غیر طبیعی سطح کلسیم خون می تواند موجب ایجاد ناهنجاری های مختلف و از بین رفتن برخی از بافت های بدن شود.
۵-۲- علائم پرکاری غده های پاراتیروئید :
* در بیماران مبتلا به هایپرپاراتیروئیدیسم، استخوان ها کلسیم خود را از دست می دهند، بنابراین درد و پوکی استخوان (به ویژه در افراد مسن) از علائم شایع این بیماری است. همچنین ممکن است ایجاد خونریزی های جزئی در استخوان، موجب درد شود.
* از علایم دیگر پرکاری پاراتیروئید می توان به زخم شدن معده و پانکراس اشاره کرد که در نتیجه زیاد بودن کلسیم خون، سلول های جداره داخلی این اندام ها دچار التهاب می شوند.
* بالا بودن میزان کلسیم همچنین موجب تجمع و رسوب کلسیم در توبول های کلیوی و ایجاد سنگ کلیه می شود.
* تجمع زیاد کلسیم در کلیه، در موارد خیلی وخیم می تواند کل بافت کلیه را در بر گرفته و حتی قسمتی از آن شکل سفت و استخوانی به خود بگیرد که این اتفاق می تواند بسیار دردناک باشد و در پی آن نارسایی کلیوی ایجاد شود.
۵-۳- خطرات وعوارض احتمالی پر کاری غده های پاراتیروئید :
* زخم معده
* زخم و التهاب پانکراس
* تشکیل سنگ کلیه
* ابتلا به پوکی استخوان
* شکستگی استخوان
* کاهش تراکم استخوان
* ایجاد اختلال در سیستم عصبی
۵-۴- تشخیص پرکاری پاراتیروئید :
تشخيص اين بيماري كار نسبتا ساده ای است. یکی از راه های تشخیص، این است که در يك دوره ي زماني ٢٤ ساعته ميزان كلسيم ادرار را اندازه مي گیرند در صورتی که کلیه ها سالم باشند، بدن بیشتر این کلسیم را تصفیه و دفع می کند، در نتیجه میزان کلسیم ادرار به طور غیر عادی افزایش می یابد. این روش، روش غیر مستقیم تشخیص هایپر پاراتیروئیدیسم است، روش دقیق تر و قابل استناد تر این است که سطح بالای هورمون پاراتیروئیدی که به صورت سرم کلسیم تولید می شود را اندازه بگیریم، که اگر سطح این ماده در خون زیاد باشد، فرد به هایپرپاراتیروئیدیسم مبتلا است.
۵-۵- روش درمان پرکاری غده های پاراتیروئید اولیه :
بیماران مبتلا به پرکاری پاراتیروئید می توانند برای درمان هیچ اقدامی نکنند و یا با جراحی، غده یا غده های مشکل دار را از بدن خارج کنند. در واقع تنها راه درمان این بیماری عمل جراحی است، زیرا اگر غده ها به حال خود رها شوند، توده با گذشت زمان بزرگتر شده و مشکلات زیادی را به وجود می آورد.
۶- کم کاری غدد پاراتیروئید یا هیپوپاراتیروئیدیسم :
در بیماری کم کاری پاراتیروئید، غدد تولید هورمون را کم می کنند. این بیماری بسیار نادر است و معمولا زمانی ایجاد می شود که به هنگام جراحی غده تیروئید یا پاراتیروئید به این غدد (پاراتیروئید) آسیب وارد شود، در نتیجه هورمون کم تری تولید شده و کلسیم خون کم و میزان فسفر افزایش می یابد.
۶-۱- علائم کم کاری پاراتیروئید :
علائم کم کاری پاراتیروئید می تواند خفیف یا شدید باشد، اگر علائم خفیف باشد، به صورت مور مور شدن انگشتان و دست ها و اطراف دهان ظاهر می شود و اگر شدید باشد، موجب گرفتگی عضلانی، کزاز و تشنج (در موارد خیلی شدید) می شود.
۶-۲- علل کم کاری غدد پاراتیروئید :
کم کاری غده پاراتیروئید یک بیماری نادر است و می تواند دارای علت مادرزادی باشد که فرد از بدو تولد فاقد غده های پاراتیروئید است، یا اکتسابی باشد که در این مورد، در اثر عمل جراحی فعالیت پاراتیروئید متوقف می شود. مواردی از کم کاری پاراتیروئید نیز وجود دارد، که در آن پزشکان قادر به تشخیص علت بیماری نیستند.
۶-۳- خطرات و عوارض ابتلا به کم کاری پاراتیروئید :
* آریتمی و نارسایی قلبی
* ایجاد مشکل در عملکرد کلیه ها
* ایجاد مشکل در رشد دندان ها و آسیب به مینا و ریشه دندان
* احساس سوزش در لب ها، انگشتان و زبان
* اسپاسم عضلات، که اگر این اسپاسم در عضلات گلو رخ دهد می تواند موجب خفگی شود و خطرناک است.
۶-۴- تشخیص کم کاری پاراتیروئید :
برای تشخیص کم کاری پاراتیروئید، نیاز به گرفتن آزمایش خون داریم. اگر در این آزمایش، میزان کلسیم، هورمون پاراتیروئید و منیزیم پایین و میزان فسفر خون زیاد باشد، فرد مشکوک به ابتلا به کم کاری پاراتیروئید است. هم چنین از آزمایش ادرار هم برای تشخیص این بیماری استفاده می شود.
۶-۵- روش های درمان کم کاری پاراتیروئید :
* قرص های مکمل کلسیم که می توانند سطح کلسیم خون را افزایش دهند، البته یکی از عوارض مصرف این قرص ها ابتلا به یبوست است.
* مصرف قرص های ویتامین دی و کلسیتریول منجر به جذب کلسیم می شود.
* مصرف مکمل منیزیم در صورت کمبود آن
* مصرف دیورتیک های تیازید. (البته این داروها نباید در افرادی که هيپوپاراتیروئیدیسم مادرزادی دارند، استفاده شود).
