اهمیت دستگاه ادراری – عملکرد و بیماری های آن

دستگاه ادراری (urinary tract) سیستم تخلیه بدن برای دفع ادرار است که از مواد زائد و مایعات اضافی تشکیل شده است. برای دفع ادرار طبیعی  ، تمام اعضای بدن در دستگاه ادراری باید با هم و به ترتیب صحیح کار کنند. دستگاه ادراری شامل دو کلیه (kidneys) ، دو حالب (Ureters) ، یک  مثانه (Bladder) و یک مجرای ادراری (Urethra) می باشد.

دستگاه ادراری اهمیت بسیار زیادی برای سلامتی دارد و دچار بیماری های گوناگونی از جمله سنگ های کلیوی و سنگ مثانه می شود که سلامتی انسان را تحت تاثیر قرار می دهد. در صورت بروز اختلال در این دستگاه مواد زائد در خون جمع می شوند و امکان مرگ فرد وجود دارد. در ادامه مقاله توضیحات بیشتری در این رابطه ارائه می گردد لطفا همراه ما باشید.

اجزاء تشکیل دهنده دستگاه ادراری

کلیه ها (Kidneys)

دو اندام لوبیایی شکل که هر کدام به اندازه یک مشت انسان می باشند و دقیقاً در زیر قفسه سینه شما قرار دارند ، یکی در سمت چپ و دیگری در سمت راست بدن جا گرفته اند . هر روز ، کلیه های شما حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ لیتر خون را فیلتر می کنند تا مواد زائد را از بین ببرند و مایعات را در داخل بدن شما متعادل کنند. این فرآیند روزانه در بدن حدود ۱ تا ۲ چهارم  مجموع ادرار را در بدن شما تولید می کند.

حالب ها (Ureters)

لوله های نازکی می باشند که ازعضله هایی که کلیه های شما را به مثانه متصل می کند تشکیل شده اند و ادرار را به مثانه منتقل می کنند.

مثانه (Bladder)

مثانه اندامی توخالی ، عضلانی و به شکل بادکنک  است که با پر شدن از ادرار منبسط می شود. مثانه در  قسمت لگن  بین استخوان های ران قرار گرفته است و مانند یک مخزن آب طبیعی عمل می کند و می تواند ۱.۵ تا ۲ فنجان ادرار را  در خود نگه دارد. اگرچه شما نمی توانید چگونگی عملکرد کلیه های خود را کنترل کنید ، اما می توانید زمان تخلیه مثانه خود را کنترل کنید. تخلیه مثانه به عنوان دفع ادرار شناخته می شود.

مجرای ادرار (Urethra)

یک عدد لوله در انتهای اندام مثانه  شما قرار دارد که باعث می شود این مواد زائد هنگام ادرار از بدن  شما خارج شود.

عملکرد دستگاه ادراری

• مواد زائد و داروها را از بدن خارج می کنند
• مایعات بدن را متعادل می کنند
• تعادل انواع الکترولیت ها را حفظ  می کنند
• هورمون هایی را برای کنترل فشار خون آزاد می کنند
• هورمونی را برای کنترل تولید گلبول های قرمز آزاد می کنند
• با کنترل کلسیم و فسفر به سلامت استخوان ها کمک می کنند

شرح عملکرد دستگاه ادراری

کلیه ها از طریق واحدهای کوچک  فیلتر کننده به نام نفرون ، اوره را از خون خارج می کنند. هر نفرون از توپ تشکیل شده از مویرگ های کوچک خون (گلومرول) و یک لوله کوچک به نام توبول کلیه تشکیل شده است. اوره همراه با آب و سایر مواد زائد ، هنگام عبور از نفرون و پایین توبول های کلیه ، ادرار را تشکیل می دهد.

حالب ها یا میزنای ها لوله های باریکی هستند که ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می کنند. عضلات موجود در دیواره حالب منبسط و منقبض می شوند و این عمل  ادرار را به سمت پایین و به خارج از کلیه ها می راند. اگر ادرار  به دلایل مختلفی دفع نشود ممکن است عفونت کلیه ایجاد شود. تقریباً در هر ۱۰ تا ۱۵ ثانیه ، مقدار کمی ادرار از مجاری حالب در مثانه تخلیه می شود.

مثانه این اندام توخالی مثلثی شکل در قسمت پایین شکم قرار دارد. مثانه توسط رباط هایی به اندام های دیگر و استخوان های لگن متصل شده و در محل نگه داشته می شود. دیواره های مثانه برای ذخیره ادرار شل و منبسط می شوند. آنها منقبض و صاف می شوند تا ادرار از طریق مجرای ادرار خالی شود. مثانه بزرگسالان سالم و معمولی می تواند حداکثر ۲ فنجان ادرار را به مدت ۲ تا ۵ ساعت ذخیره کند.

عضلات دستگاه ادراری

دستگاه ادراری همچنین شامل دو مجموعه از عضلات نیز می باشد که باهم به عنوان یک اسفنکتر کار می کنند و با بستن مجرای ادراری به حفظ ادرار در مثانه تا زمان تخلیه به شما کمک می کنند.

عضلات اسفنکتر داخلی  قسمت  گردن مثانه  و مجرای ادراری را بسته  نگه می دارد تا زمانی که مغز شما سیگنال های دفع ادرار را به این اندام بفرستد.

عضلات اسفنکتر خارجی ، اسفنکتر داخلی را احاطه کرده است و با ایجاد فشار اضافی برای نگه داشتن مجرای ادراری به صورت بسته به اسفنکتر داخلی کمک می کند. شما می توانید آگاهانه اسفنکتر خارجی و عضلات کف لگن خود را برای نگه داشتن بیشتر ادرار فشار دهید تا ادرار نشت نکند.

مکانیسم دفع ادرار چگونه اتفاق می افتد؟

برای ادرار کردن ، مغز شما به اسفنکترها پیغام می فرستد تا به آرامی شل شوند. سپس یک پیغام دیگر به مثانه می فرستد تا با سفت شدن دیواره عضلانی مثانه ، باعث فشرده شدن مایع جمع شده در این اندام شود سپس این مایع با فشار از طریق مجرای ادراری خارج می شود .

تعداد دفعات نیاز به دفع ادرار بستگی به سرعت تولید ادرار در کلیه ها و میزان  ذخیره ادرار در مثانه دارد. در حالی که مثانه از ادرار پر می شود ، عضلات دیواره مثانه شما شل می مانند و عضلات اسفنکتر برای حفظ ادرار در مثانه منقبض می شوند . با پر شدن مثانه ، سیگنال هایی به مغز شما ارسال می شود که به شما می گویند به زودی به دستشویی نیاز خواهید داشت.

اهمیت دستگاه ادراری چیست؟

دستگاه ادراری از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا مواد زائد و مایعات اضافی را که از جریان خون فیلتر شده اند را از بدن خارج می کند. در صورت خارج نشدن این مایعات از بدن ،عملکردهای بدن دچار مشکلات جدی خواهد شد.

میزان ادرار تولیدی شما به چه چیزهایی وابسته است ؟

میزان تولید ادرار به فاکتورهای زیادی بستگی دارد ، از جمله میزان مایعات و مواد غذایی مصرفی و میزان مایعاتی که از طریق تعریق و تنفس از دست می دهید. برخی از داروها ، شرایط پزشکی و انواع مواد غذایی نیز می توانند بر میزان ادرار تولیدی شما تأثیر بگذارند. کودکان نسبت به بزرگسالان ادرار کمتری تولید می کنند.

بیماری های دستگاه ادراری

عفونت های دستگاه ادراری (UTI)

عفونت های دستگاه ادراری هنگام ورود باکتری به دستگاه ادراری رخ می دهد. آنها می توانند مجرای ادرار ، مثانه یا حتی کلیه ها را تحت تأثیر قرار دهند. در حالی که عفونت ادراری در زنان بیشتر دیده می شود ، اما در مردان نیز بروز می کند. عفونت ادراری معمولاً با آنتی بیوتیک درمان می شود.

بی اختیاری ادرار

بی اختیاری ادرار یکی دیگر از بیماری های رایج دستگاه ادراری است. شایع ترین مشکلات مثانه که در زنان مشاهده می شود تکرر ادرار و نشت ادرار است. شایع ترین مشکلات مثانه در مردان تکرر ادرار در شب و تخلیه ناقص مثانه است. این مسئله معمولاً به دلیل بزرگ شدن پروستات است که باعث انسداد کانال تخلیه مثانه می شود.

سیستیت بینابینی (IC)

سیستیت بینابینی که سندرم مثانه دردناک نیز نامیده می شود ، یک بیماری مزمن مثانه ، در درجه اول در زنان ، است که باعث فشار مثانه و درد و گاهی اوقات  درد لگن می شود. این بیماری می تواند باعث ایجاد زخم در مثانه شود و باعث می شود مثانه از خاصیت ارتجاعی کمتری برخوردار باشد. در حالی که علت آن مشخص نیست ، بسیاری از افراد مبتلا به نقص در اپیتلیوم مثانه خود ، دچار نقص پوشش محافظ مثانه نیز هستند.

پروستاتیت

پروستاتیت تورم غده پروستات است و بنابراین فقط در آقایان می تواند رخ دهد. این علائم اغلب به دلیل بالا رفتن سن ، شامل فوریت و تکرر ادرار ، درد لگن و درد هنگام ادرار است.

سنگ کلیه

سنگ کلیه انبوهی از توده های اگزالات کلسیم است که در هر جای دستگاه ادراری یافت می شود. سنگ کلیه هنگامی تشکیل می شود که مواد شیمیایی در ادرار به اندازه کافی تغلیظ  شده و یک توده جامد را تشکیل دهد. آنها می توانند باعث درد در پشت و پهلو و همچنین خون در ادرار شوند. بسیاری از سنگ های کلیه را می توان با درمان های  کم تهاجمی درمان کرد ، مانند لیتوتریپسی موج شوک از خارج بدن که سنگ های کلیه را با امواج شوک از هم می پاشد.

نارسایی کلیه

نارسایی کلیوی بیماری مزمن کلیه نیز نامیده می شود و می تواند یک وضعیت موقتی (اغلب حاد) باشد و یا می تواند به یک بیماری مزمن تبدیل شود و منجر به ناتوانی کلیه در تصفیه مواد زائد از خون شود. سایر بیماری ها مانند دیابت و فشار خون بالا می توانند باعث بیماری مزمن کلیه شوند. موارد حاد ممکن است ناشی از ضربه یا آسیب های دیگری باشد و با گذشت زمان بهبود یابد. با این حال ، بیماری کلیوی ممکن است منجر به نارسایی مزمن کلیه شود  که ممکن است به درمان های دیالیز یا حتی پیوند کلیه نیاز داشته باشد.

سرطان مثانه

سرطان مثانه سالانه در حدود ۷۵۰۰۰ آمریکایی تشخیص داده می شود و براساس آمار در مردان و افراد مسن شیوع بیشتری دارد. طبق گزارش انجمن سرطان آمریکا ۸۱۱۹۰ مورد جدید سرطان مثانه (حدود ۶۲۳۸۰ در مردان و ۱۸،۸۱۰ در زنان) و ۱۷،۲۴۰ مرگ ناشی از سرطان مثانه (حدود ۱۲،۵۲۰ در مردان و ۴،۷۲۰ در زنان) در سال ۲۰۱۸ رخ داده است. علائمی از جمله درد پشت یا لگن ، مشکل ادرار و نیاز به ادرار فوری  و یا مکرر ، تقلید از بیماری های دیگر یا اختلالات سیستم ادراری را به این منظور فورا بررسی کنید.

چگونه می توان دستگاه ادراری خود را سالم نگه داشت؟

با رعایت برخی نکات اساسی می توانید به سلامت دستگاه ادراری خود کمک کنید.

مایعات به ویژه آب زیاد بنوشید

اگر سالم هستید ، سعی کنید هر روز شش تا هشت لیوان مایعات بنوشید. اگر سنگ کلیه یا سنگ مثانه دارید ممکن است نیاز به نوشیدن مقداری بیشتری مایعات داشته باشید. حداقل نیمی از مایعات مصرفی شما باید آب باشد. اگر شرایط خاصی مانند نارسایی کلیه  یا بیماری قلبی دارید ، ممکن است نیاز به نوشیدن آب کمتری داشته باشید. از پزشک خود بپرسید چه مقدار مایعات برای شما  مفید خواهد بود .

روده های خود را منظم نگه دارید

حرکات منظم روده برای سلامت مثانه بسیار مهم می باشد . شما می توانید هم سلامت روده و هم سلامت مثانه  خود را  با این کار تقویت کنید

غذای سالم را انتخاب کنید

با رعایت یک برنامه غذایی شامل پروتئین های بدون چربی ، غلات سبوس دار ، نان های غنی از فیبر ، مغزهای مقوی ، توت های رنگارنگ ، میوه ها و سبزیجات برای تقویت حرکات منظم روده می توانید دستگاه ادراری خود را سالم نگه دارید.

یک زندگی سالم داشته باشید

فعالیت بدنی منظم داشته باشید ، مصرف الکل را محدود کنید ، غذاها و نوشیدنی های کافئین دار را کاهش دهید و سیگار نکشید. سلامت عمومی شما بر سلامت دستگاه ادراری تاثیر گذار است.

هر وقت لازم شد به دستشویی بروید

غالباً افراد ادرار خود را نگه می دارند زیرا زمان مناسبی برای دستشویی رفتن ندارند. با این حال ، نگه داشتن بیش از حد در ادرار می تواند عضلات مثانه شما را ضعیف کرده و تخلیه کامل مثانه را دشوار کند. ادرار باقیمانده در مثانه می تواند باعث رشد باکتری ها شود و احتمال ابتلای شما به عفونت ادراری (UTI) را بیشتر می کند.

عادت های بهداشتی سالم را ایجاد کنید

زمان کافی برای تخلیه کامل مثانه خود در هنگام ادرار اختصاص دهید  و زیاد عجله نکنید. بعد از رابطه جنسی ادرار کنید تا باکتری هایی که ممکن است در حین رابطه جنسی وارد مجرای ادرار شوند از بین بروند. قبل و بعد از رابطه جنسی ناحیه تناسلی خود را تمیز کنید.

با بدن خود هماهنگ باشید

توجه کنید که هر چند وقت یکبار تمایل به دفع ادرار دارید. در صورت نیاز به دفع ادرار بیش از حد معمول ، نشت ادرار ، در صورت دشواری در شروع دفع ادرار و یا اینکه احساس می کنید قادر به تخلیه کامل مثانه نیستید با پزشک خود تماس بگیرید. این تغییرات ممکن است نشانه های اولیه مشکلات مختلف دستگاه ادراری باشد. در صورت مشاهده هر یک از این علائم با متخصص بهداشت خود صحبت کنید. اگر خیلی زود برای رفع این مشکلات اقدام کنید ممکن است بتوانید از شدت یافتن یک بیماری خطرناک جلوگیری کنید.

تمرینات عضلانی کف لگن را انجام دهید

تمرینات کف لگن که به آن تمرینات کیگل نیز گفته می شود ، می تواند عضلات کف لگن شما را قوی نگه دارد و عملکرد مثانه و روده را به صورت سالم حفظ کند. زنان و مردان می توانند از تمرینات عضلانی کف لگن بهره مند شوند.