در هر چهار سال یکبار تعداد روزهای سال به جای ۳۶۵ روز، ۳۶۶ روز می شود، به این سال که یک روز اضافی دارد سال کبیسه می گویند. در این سال اسفند ۲۹ روزه، ۳۰ روز می شود. وقتی زمین به دور خورشید یک دور کامل بچرخد مدت یک سال یعنی ۳۶۵ روز و تقریبا ۶ ساعت طول می کشد. هر چهار سال این ۶ ساعت ها کنار هم قرار می گیرد و یک روز به شمار روزهای سال چهارم اضافه می کند. در کتاب علوم پایه و مطالعات اجتماعی پایه نهم کبیسه معرفی شده است. این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک ما را با این سال متفاوت آشنا می کند.
فهرست مطالب :
۱- سال کبیسه چیست؟
۲- مخترع سال ۳۶۶ روزی
۳- چرا هر چهار سال دقیقا یک روز به تقویم اضافه نمی شود؟
۴- کبیسه خورشیدی
۵- کبیسه هجری خورشیدی
۶- کبیسه میلادی
۷- کبیسه قمری
۸- تقویم خورشیدی قمری
۹- لحظه ی تحویل سال نو شمسی چگونه محاسبه می شود؟
۱۰- چرا سال ۱۴۰۰ اولین سال قرن جدید نمی باشد
۱۱- فرهنگ های اروپایی در مورد سال کبیسه
۱- سال کبیسه چیست؟
زمین به دور خورشید می چرخد و با یک دور کامل سال شکل می گیرد و از روز اعتدال بهاری در فروردین ماه شروع می شود. مدت زمان این چرخش ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۵ ثانیه طول می کشد و به آن سال تروپیکال (Tropical year) می گویند. در گذشته یک سال را ۳۶۵ روز در نظر گرفته و به این تقریبا ۶ ساعت ها بی توجه بودند و در تقویم آن را لحاظ نمی کردند. در صورتی که اگر به این ترتیب تقویم ها نوشته شوند، سال جدید هر بار قبل از اتمام انقلاب زمستانی به اندازه ۶ ساعت زودتر شروع می شود. با گذشت سال ها زمان شروع سال جدید تغییر کرده و میزان این تغییر در مدت ۱۰۰ سال، ۲۴ ساعت خواهد بود و عید نوروز ساکنان نیمکره شمالی کم کم به پاییز می رسد.
توجه :
کلمه ی کبیسه به معنای پر کردن چاه از خاک بوده و یک واژه ی عربی است.
۲- مخترع سال ۳۶۶ روزی :
۲۰۰۰ سال پیش شخصی به نام ژولیوس در سال نامه های غربی سال کبیسه را معرفی کرد. او سالی را کبیسه معرفی می کرد که به طور مساوی به چهار تقسیم شود. اما این قانون در تقویم جولیان که توسط وی ارائه شده بود، دور شدن این تقویم از Tropical year را باعث شد. Tropical year یعنی اضافه شدن یک روز در ۱۲۸ سال. در تقویم ژولیوس هر سال به اندازه ۷۸ ده هزارم روز بلندتر بود که این اشتباه تا ۱۵۰۰ سال بعد تا زمان نوشتن تقویم میلادی نو، همچنان لحاظ می شد و تا این موقع یک تفاوت ۱۰ روزه ای را به وجود آورد.
تا این که پاپ گریگور سیزدهم توانست این اشتباه را اصلاح کرده و این ده روز را از تقویم حذف کند. این شخص قانون جدیدی برای محاسبه این سال ها بنا نهاد. بر اساس این قانون در تقویم میلادی سال هایی که بر ۴ و ۴۰۰ تقسیم پذیر بودند به عنوان کبیسه معرفی شد.
نکته :
اشکالی که در تقویم گریگوری وجود دارد این است که چون آغاز هر سال با شروع یک بهار جدید است، این تقویم ۲۷ ثانیه کوتاهتر از یک سال واقعی نوشته شده است. این ۲۷ ثانیه بعد از ۳۲۰۰ سال برابر یک روز می شود که از سال شمسی حقیقی عقب تر خواهد بود. پس این تقویم میلادی نیز باید اصلاح شود.
۳- چرا هر چهار سال دقیقا یک روز به تقویم اضافه نمی شود؟
همان طور که در بالا گفته شد مدت زمان یک سال ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۵ ثانیه است. یعنی هر سال تروپیکال به اندازه دقیقا ۶ ساعت بیشتر از سال تقویم نیست و ما نمی توانیم هر چهار سال دقیقا ۲۴ ساعت به تقویم اضافه کنیم. در تقویم های شمسی و میلادی از بعضی از پیچیدگی ها استفاده شده و این تقویم ها نوشته می شوند.
نکته :
بر این اساس تقویم های شمسی هر چهار سال یکبار این سال را لحاظ می کنند. اما تقویم های قمری هر سه سال (دو سال گاهاّ) و در تقویم های شمسی قمری هر سه سال و گاهاّ هر دوسال یکبار یک ماه کبیسه وجود دارد (مانند گاه شماری عبری و چینی).
۴- کبیسه خورشیدی :
در تقویم های خورشیدی از هر سی و سه سال، بیست و پنج سال آن عادی و هشت سال آن کبیسه نوشته می شود و سال های عادی ۳۶۵ روز و کبیسه ۳۶۶ روز خواهند بود.
۵- کبیسه هجری خورشیدی :
در تقویم های هجری خورشیدی علاوه کبیسه هایی که هر چهار سال نوشته می شوند، کبیسه های پنج ساله نیز وجود دارد و علت آن را باید کسر کمتر از ۶ ساعتی سال شمسی حقیقی باید دانست. این کبیسه ها در هر دوره ۲۹، ۳۳ یا ۳۷ ساله یکبار وجود دارد. برای محاسبه سال های کبیسه در تقویم نامه هجری خورشیدی (مثل تقویم ایرانی)، اگر فاصله سال های ۱۲۴۴ تا ۱۳۴۲ را در نظر بگیریم و سال مورد نظر را به عدد ۳۳ تقسیم کنیم، عددی که به دست می آید، اگر اعداد ۱، ۵، ۹، ۱۳، ۱۷، ۲۱، ۲۶ و ۳۰ بیاید یعنی آن سال، کبیسه بوده است.
اما برای سال های بین ۱۳۴۳ تا ۱۴۷۲ از تقسیم سال مورد نظر به عدد ۳۳ اعداد بالا به دست آید کبیسه خواهد بود ولی با این تفاوت که به جای عدد ۲۱ عدد ۲۲ باید باشد. برای دوره های سالی بعد نیز در این اعداد هشت تایی ممکن است تفاوت هایی باشد.
نکته :
سال ۱۳۷۵ آخرین کبیسه مربوط به تقویم هجری خورشیدی بوده و کبیسه بعدی در سال ۱۴۰۸ شمسی خواهد بود و این امر هم به دلیل این است که ۸۰ درصد سال های کبیسه تکراری می باشند.
۶- کبیسه میلادی :
در تقویم های ژولیوس هر سالی که بر چهار بخش پذیر بوده و حاصل تقسیم آن صفر شود کبیسه خواهد بود و همین کافی می باشد. اما در تقویم های میلادی تازه علاوه بر این بخش پذیر بودن بر چهار، باید سال های بخش پذیر بر ۱۰۰، بر ۴۰۰ نیز تقسیم پذیر باشند تا کبیسه خوانده شوند. به عنوان نمونه سال ۱۹۰۰ بر ۴ و ۱۰۰ بخش پذیر است ولی بر ۴۰۰ تقسیم پذیر نیست، در نتیجه کبیسه نخواهد بود. سال ۲۰۰۴ کبیسه می باشد چون تقسیم پذیر بر ۴ است.
۷- کبیسه قمری :
در تقویم هجری قمری هر سه سال یکبار کبیسه خواهد بود با احتساب این که یک سال آن ها ۳۵۴ روز و سال کبیسه آن ها ۳۵۵ روز می باشد. در تقویم های هجری قمری حسابی اگر سال مورد نظر بر عدد ۳۰ تقسیم شده و جواب یکی از اعداد ۲، ۵، ۷، ۱۰، ۱۳، ۱۶، ۱۸، ۲۱، ۲۴، ۲۶ و ۲۹ باشد، آن سال، ۳۵۵ روزی خواهد بود. در این تقویم در یک دوره سی و سه ساله، هشت سال کبیسه ی سه ساله و سه کبیسه ی دو ساله وجود دارد.
۸- تقویم خورشیدی قمری :
نمونه هایی از تقویم های خورشیدی قمری، گاه شماری های عبری و چینی می باشد که در هر دوره ۱۹ ساله هفت کبیسه وجود دارد. این کبیسه ها هر سه سال یا هر دو سال یکبار است که سال کبیسه در این تقویم یک ماه بیشتر از سال عادی دارد و ۱۳ ماهه می باشد.
۹- لحظه ی تحویل سال نو شمسی چگونه محاسبه می شود؟
لحظه ای که سال نو شمسی شروع می شود به مکان حضور شما وابسته نیست و این موضوع جالبی در تقویم هجری شمسی می باشد. لحظه رسیدن خورشید به نقطه اعتدال بهاری لحظه تحویل سال نو می باشد. در این لحظه خورشید با عبور از استوا به نیمکره شمالی وارد شده و به تدریج روزها در این نیمکره بلندتر می شوند. نقطه اعتدال بهاری و پاییزی روزهایی هستند که طول شب و روز در آن ها برابر است و تمام نقاط زمین در یک شبانه روز به یک مقدار نور از خورشید دریافت می کنند. در صورت مشاهده زمین از فضا آن را دو نیم قسمت مساوی تاریک و روشن می بینیم.
۱۰- چرا سال ۱۴۰۰ اولین سال قرن جدید نمی باشد :
اولین روز شروع تقویم هجری شمسی روز یکم فروردین اولین سال است. پس صد سال بعد سال ۱۰۱ شروع قرن دوم هجری شمسی بوده و اول فروردین سال ۱۴۰۱ شروع قرن پانزدهم هجری خواهد بود. در نتیجه آخرین سال قرن چهاردهم، سال ۱۴۰۰ می باشد.
۱۱- فرهنگ های اروپایی در مورد سال کبیسه :
در اروپا در مورد این سال باورهایی وجود دارد. به عنوان مثال زنان ایرلندی و بریتانیایی در این سال ها اجازه پیشنهاد ازدواج دادن را دارند. یا انتشار روزنامه طنزی در فرانسه از سال ۱۹۸۰ فقط در سال ۳۶۶ روزی و روز ۲۹ فوریه می باشد. ازدواج در چنین سالی در یونان بد شگون شمرده می شود و در فنلاند با رد کردن پیشنهاد ازدواج زنان از طرف مردان، دامنی از طرف مردان به آن ها هدیه داده می شود.
