از فواید مصرف روغن کتان برای سلامتی چه می دانید؟

روغن کتان یک روغن گیاهی شناخته شده است که از دانه های پنبه گرفته می شود. هر دانه پنبه ۱۵ تا ۲۰ درصد روغن دارد. دانه پنبه ساختاری مشابه دانه آفتابگردان دارد. یک هسته روغن دار که با یک پوسته سخت بیرونی احاطه شده است. این روغن در طی فرآیند فرآوری از هسته استخراج می شود.

روغن کتان باید تصفیه شود تا ماده گوسیپول که یک سم طبیعی است و باعث رنگ زرد روغن می شود و در غدد ریز دانه، برگ، ساقه و ریشه گیاه وجود دارد از  گیاه در برابر حشرات حفاظت می کند از بین برود. گاهی روغن کتان تصفیه نشده را به عنوان سم دفع آفات استفاده می کنند.

این سم باعث ناباروری و آسیب های کبدی می شود. معمولا از فریک کلرید برای رنگ زدایی از روغن کتان استفاده می شود.  برای کسب اطلاعات بیشتر در این رابطه در ادامه مقاله با ما در نشریه جهان شیمی فیزیک همراه باشید.

ویژگی های روغن کتان

روغن کتان پس از فرآوری طعم ملایمی دارد و به رنگ طلایی شفاف است ولی رنگ آن به میزان تصفیه اش وابسته است. این روغن در دمای بالا می سوزد و به خاطر محتوای توکوفرول ماندگاری زیادی دارد و به همین جهت از لحاظ اقتصادی مورد توجه است.

روغن کتان دارای ۷۰% اسید چرب غیر اشباع (۱۸% غیر اشباع تکی و ۵۲% غیراشباع چندگانه) و ۲۶% اسید چرب اشباع تشکیل شده که وقتی کاملا هیدروژنه شود به ۹۴% چربی اشباع و ۲% چربی غیر اشباع می رسد.

روغن کتان در آشپزی و همچنین به عنوان داروی خانگی برخی از بیماریهای پوستی کاربرد دارد. این روغن نیز همانند روغن زیتون چربی غیر اشباع چندگانه دارد که به کاهش LDL (کلسترول بد) و افزایش HDL (کلسترول خوب) کمک می کند. اما چربی اشباع زیادی هم دارد که می تواند باعث مشکلات قلبی شود.

مراحل تهیه روغن کتان

فرآیند روغن گیری آن نیز مانند سایر روغن های گیاهی، از طریق فرآیند مکانیکی مثل خرد کردن و پرس کردن یا با فرآیندهای شیمیایی انجام می شود. معمولا این روغن از طریق استخراج با حلال شیمیایی و در قالب مصارف تجاری استفاده می شود. این روغن پس از استخراج به منظور حذف ناخالصی ها از قبیل اسید چرب آزاد، فسفولیپیدها، رنگدانه ها و ترکیبات فرار باید تصفیه و پاک سازی شود.

اولین مرحله فرآیند تصفیه برای حذف فسفولیپید و موم ها و سایر ناخالصی ها، دگومینگ نام دارد. این روغن با آب یا اسیدهای رقیق مانند فسفریک اسید ترکیب می شود و لیپیدها را به صمغ چسبناک تبدیل می کند. سپس این مواد چسبناک با استفاده از سانتریفیوژ از روغن جدا می شوند. سپس خشک شده و به مواد مثل لسیتین تبدیل می شوند.

مرحله دوم تصفیه جداسازی اسیدهای چرب آزاد (FFA) از طریق خنثی سازی قلیایی است. بسته به نوع روغن درحال پردازش، ممکن است دو یا سه مرحله وجود داشته باشد که اگر سه مرحله اجرا شود، روغن با کیفیت تری بدست می آید. روغن کتان هر سه مرحله را پشت سر می گذارد.

بهتر است بدانید:

مرحله سوم فرآیند تصفیه از بین بردن رنگدانه هایی است که در مرحله قبل باقی مانده اند. متداول ترین ماده سفید کننده، خاک سفید کننده است که نوعی رس بنتونیت می باشد. بعد از افزودن خاک رس مخلوط هم زده می شود و به این ترتیب خاک رس به آلاینده های درون روغن متصل می گردد. سپس این مخلوط فیلتر می شود تا رس همراه با آلاینده هایی که به آن چسبیده اند جدا شود. مرحله چهارم فرآیند تصفیه بوگیری و از بین بردن مواد فرار است که از طریق بخار فشار قوی با سیستم وکیوم انجام می شود.

مرحله پنجم ، حذف استیل گلیسرول های اشباع شده برای جلوگیری از جامد شدن روغن در دمای پایین است. روغن فرآوری شده در محیطی خنک و زیر ۵ درجه سانتی گراد نگهداری می شود. در طی این فرآیند روغن به دو بخش جامد و مایع تقسیم می شود. بخش جامد به دلیل وجود تری استیل گلیسرول اشباع متبلور می شود. سپس این دو بخش با فیلتر کردن از هم جدا می شوند.

قیمت روغن کتان در بازار

قیمت این روغن بر اساس کیفیت و وزن آن متفاوت است. برای خرید روغن کتان کافی است سری به فروشگاه های محلی بزنید. چین بزرگ ترین تولید کننده روغن کتان است و پس از آن کشورهای هند، پاکستان، برزیل، ایالات متحده امریکا و ترکیه و ازبکستان قرار دارند.

کاربردهای روغن کتان

این روغن به خاطر توانایی اش در افزایش ماندگاری محصولات در غذاهای فرآوری شده مصرف می شود. برخی از این محصولات شامل چیپس های سیب زمینی، کوکی ها و کراکر ها، مارگارین، مایونز و سایر سس های سالاد می باشد. این روغن همچنین ماده ای محبوب برای پخت و پز است. به غذاها تردی می دهد و باعث قوام خامه و سفت شدن آن می شود.

از این روغن در بسیاری از فست فود ها برای سرخ شدن عمیق استفاده می شود. زیرا باعث افزایش عطر و طعم غذا می شود و از بسیاری از روغن های گیاهی ارزان تر است.

روغن کتان کاربردهای غیرغذایی نیز دارد. در دهه ۱۸۰۰ میلادی، از آن در لامپ های روغنی و ساخت شمع استفاده می شد. امروزه از آن در حشره کش ها، مواد شوینده لباس و لوازم آرایشی استفاده می شود.  این روغن ممکن است مزایای اقتصادی داشته باشد اما چربی اشباع آن بالاست و در مقایسه با سایر روغن ها یک انتخاب گیاهی ناسالم است.

مزایای روغن کتان برای پوست

این روغن دارای ویتامین E زیاد ، اسید های چرب و آنتی اکسیدان است که فواید زیر را برای پوست دارد:

• مرطوب کنندگی
• ضد پیری
• ضد التهابی

این روغن نفوذ پذیری پوست را افزایش داده و باعث می شود پوست نتیجه بهتری از درمان بگیرد.  اسید لینولئیک که یکی از اسیدهای چرب روغن کتان است در محصولات مراقبت از مو استفاده می شود. همچنین به دلیل خاصیت ضد التهابی آن در شامپوهای ضد شوره و کرم های ضد آفتاب استفاده می شود.

اما سعی کنید که قبل از مصرف، بررسی کنید که به آن حساسیت نداشته باشید. برای این کار چند قطره از روغن را روی دست خود مالش دهید. اگر بعد از ۲۴ ساعت تغییری ایجاد نشد می توانید از آن استفاده کنید.

فواید روغن کتان برای سلامتی

ادعاهای زیادی در مورد فواید روغن کتان وجود دارد که برخی از آنها اثبات شده هستند.

اثر ضد سرطانی

اثر ضد سرطانی روغن کتان و گوسیپول سالهاست که بررسی شده و تحقیقات ادامه دارد. مطالعات قدیمی تر نشان داده است که گوسیپول موجب تاثیرگذاری بیشتر پرتو درمانی برای بهبود می شود. روغن کتان سلول هایی که به درمان مقاوم شده اند را سرکوب می کند. مطالعه ای که در سال ۲۰۱۸ انجام شد نشان داد که گوسیپول رشد تومور را کم می کند و سه رده سلول سرطانی پروستات را کند کرده یا از بین می برد.

کاهش التهاب

شواهد نشان می دهد رژیم های غذایی که حاوی چربی اشباع نشده منو است باعث کاهش التهاب می گردد. مشخص شده که افرادی که رژیم غذایی مدیترانه ای و غنی از چربی غیراشباع دارند مواد التهاب زای خون آنها به شکل چشمگیری کمتر است.

التهابات با بیماری های مزمن از جمله بیماری های قلبی ارتباط دارند. در روغن کتان تنها ۱۸ درصد چربی غیر اشباع وجود دارد اما بعد از هیدروژنه شدن نسبی، این مقدار به ۵۰ درصد می رسد. از لحاظ تئوریک، روغن کتان اثر ضد التهابی مشابه روغن زیتون دارد که می تواند باعث کاهش بیماری قلبی شده و علائم بیماری هایی نظیر آرتروز را کاهش دهد.

با اینکه روغن کتان چربی غیر اشباع زیادی دارد اما جوامع پزشکی سایر روغن ها نظیر زیتون، دانه انگور ، کانولا ، آووکادو و گردو را برای مصرف پیشنهاد می کنند.

کاهش خطر بیماری قلبی عروقی

همراه با کاهش التهاب، چربی غیر اشباع این روغن به کاهش LDL و افزایش HDL خون کمک می کند. این ترکیب می تواند فشار خون را کاهش داده و خطر سکته و بیماری های قلبی را کم کند. با این وجود چربی اشباع روغن کتان نیز از سایر روغن ها بیشتر است که می تواند باعث نتیجه معکوس آن شود و باید این مورد را در استفاده از آن در نظر داشت.

التیام زخم ها

روغن پنبه دانه دارای مقادیر زیادی ویتامین E است که آنتی اکسیدان بوده و فواید زیادی برای پوست دارد از جمله ترمیم سریع زخم ها. اثبات شده که ویتامین E روی زخم های پوستی، پسوزیاریس و سایر بیماری ها و آسیب های پوستی اثر مطلوب دارد. روغن کتان برای اگزما نیز مفید است.

رشد مو

تحقیقات نشان داده که برخی روغن های گیاهی می توانند به سلامت مو کمک کنند. این روغن ها باعث مرطوب شدن موها، جلوگیری از دست رفتن پروتئین مو، محافظت در برابر آسیب های محیطی و آسیب های ناشی از آرایش موها می شوند. این فواید برای روغن کتان اعلام شده اما شواهد محکمی برای آن وجود ندارد.

مضرات روغن کتان

بحث ها درباره روغن کتان به گوسیپول آن مربوط است. مشخص شده که این ماده دارای عوارض جانبی منفی از جمله ناباروری و کاهش تعداد اسپرم و تحرک آن، مشکلات بارداری از جمله مشکل در رشد جنین، آسیب کبدی، ناراحتی های تنفسی و بی اشتهایی است.

آلرژی به روغن کتان

تاکنون مشخص نشده که روغن کتان حساسیت زاست اما تحقیقات زیادی درباره حساسیت به پنبه دانه انجام شده است. بر اساس مطالعات قدیمی در مورد بیمارانی که به کلینیک های آلرژی مراجعه می کنند ۱ تا ۶ درصد از افراد ارزیابی شده آزمایش پوستی مثبت نسبت به عصاره پنبه دانه دارند.

نتیجه گیری

به نظر می رسد که روغن کتان مزایای بسیار زیادی دارد اما سایر روغن های گیاهی نظیر روغن زیتون همین مزایا را با عوارض جانبی کمتر ارائه می دهد بنابراین بهتر است سایرگزینه ها نیز بررسی شوند.