آناتومی بدن انسان چیست؟ – انواع آناتومی بدن

مطالعه ساختار ارگانیسم ها و ساختار بدن موجودات زنده در شاخه ای از علم زیست شناسی انجام می شود. این که آناتومی بدن انسان چطور بوده و از لحاظ میکروسکوپی و ماکروسکوپی بررسی و مطالعه شود، در زیست شناسی مورد بحث قرار می گیرد. سابقه مطالعه آناتومی به ۲۰۰۰ سال قبل بر می گردد. سه حوزه برای مطالعه آناتومی وجود دارد که عبارتند از آناتومی انسان، آناتومی حیوان یا زوتومی و آناتومی گیاه یا فیتوتومی است. کتاب علوم هفتم به مطالعه و بحث درباره آناتومی بدن انسان پرداخته است. این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک نیز ما را با این موضوع در بدن انسان آشنا می کند.

آناتومی بدن انسان چیست؟

مطالعه علمی ساختمان بدن موجودات زنده در آناتومی بدن بررسی می شود. در این علم، سیستم ها، اندام ها و بافت های بدن از لحاظ ظاهر بخش های مختلف، اجزای سازنده، محل استقرار و همچنین نحوه ارتباط آن ها مورد بررسی قرار می گیرد. اما این علم متفاوت از علم مطالعه عملکرد اندام ها و فرایندهای بیولوژیک است که در فیزیولوژی و بیوشیمی بررسی می شود. مثالی از آناتومی بدن، بررسی آناتومی کبد است که در آن شکل، اندازه، ساختار، موقعیت قرارگیری، خون رسانی و عصب دهی آن مورد بحث قرار می گیرد.

در گذشته آناتومی را با کمک تشریح اجساد مطالعه می کردند ولی امرزه از تکنیک های پیشرفته ای چون اشعه ایکس، تصویربرداری مغناطیسی و سونوگرافی استفاده می شود. همان طور که در بالا نیز اشاره شد در دو زمینه میکروسکوپی و ماکروسکوپی، آناتومی به مطالعه می پردازد.

سلول به عنوان کوچکترین واحد حیات در تمام موجودات زنده، در تمام ساختارهای زنده آناتومی بدن انسان وجود دارد. همچنین تمام عملکردهای حیاتی انسان ها نیز در این واحد حیاتی انجام می گیرد.

انواع آناتومی میکروسکوپی و ماکروسکوپی

وقتی مطالعه اعضای بدن با چشم غیرمسلح انجام شود، آناتومی ماکروسکوپی نامیده شده ولی وقتی این مطالعات با وسایل پیشرفته ای روی بافت های مختلف و همچنین سلول های تشکیل دهنده هر بافت صورت گیرد، به نام آناتومی میکروسکوپی خوانده می شود. مطالعه ساختارهای بدن در مقیاس بزرگ، با آناتومی ماکروسکوپی و مطالعه آن ها با استفاده از ابزاری چون میکروسکوپ، آناتومی میکروسکوپی است.

راه مطالعه و بررسی آناتومی بدن انسان

دو روشی که برای مطالعه آناتومی بدن انسان مورد استفاده قرار می گیرد، تهاجمی و غیرتهاجمی است. از روش های تشریح، آندوسکوپی و آنژیوگرافی برای بررسی ساختار اندام ها و سیستم ها به کار می گیرند. تشریح روشی است که در آن، بخش های مختلف بدن با کمک وسایل جراحی باز شده و به مطالعه اندام ها پرداخته می شود. در آندوسکوپی با ایجاد برش کوچکی در بدن، وسیله ای کوچک را مجهز به دوربین کرده و وارد اعضای داخلی بدن می کنند. آنژیوگرافی نیز روشی است که به کمک آن، رگ های خونی مشاهده می شود.

به طور کلی آناتومی منطقه ای بدن را به چند قسمت اندام های فوقانی، تحتانی، تنه (سینه، شکم، لگن و پشت) و سر و گردن تقسیم می شود. در این جا به بررسی آناتومی بخش های مختلف بدن می پردازیم.

ساختار سر

سر مهمترین اندام بدن است که از یک قسمت خارجی تشکیل شده است که گوشتی بوده و اطراف جمجمه استخوانی را فرا گرفته است. مجموع ۲۲ استخوان در سر وجود دارد و این اندام روی گردن قرار گرفته است. تعداد ۷ مهره گردنی از استخوان های سر پشتیبانی می کند. چشم ها، بینی و دهان در بخش جلوی سر قرار گرفته و گونه های گوشتی نیز در دو سمت دهان قرار دارند. در دو طرف سر، گوش ها به صورت قرینه دیده می شوند. مهمترین بخش تشکیل دهنده داخل سر، مغز است که همراه با اعضای دیگر، مرکز پردازش برای بدن هستند. اطلاعات حسی به مغز منتقل شده و بعد از پردازش، پاسخ و واکنش مناسبی را به اعضای بدن می رساند.

گردش خون در سر

خون رسانی در مغز از راه شریان کاروتید داخلی و خارجی صورت می گیرد. داخل و خارج جمجمه با کمک این شریان ها خون رسانی شده و عروق مهره ای نیز ناحیه داخل جمجمه را خون رسانی می کنند که از راه مهره های گردنی به طرف بالا حرکت می کنند.

عصب رسانی به سر

بیشترین بخش کنترل عصبی سر با کمک دوازده جفت اعصاب جمجمه صورت می گیرد. شاخه های عصب سه قلو به عنوان عصب پنجم مغز مسئول ایجاد احساس در صورت است. اعصاب دهانه رحم نیز در قسمت های دیگر صورت، احساس به وجود می آورند. عصب چشم، عصب فک بالا، عصب فک پایین، شبکه دهانه رحم و رامی پشتی اعصاب دهانه رحم، اجزای تشکیل دهنده عصب پوستی است.

آناتومی گوش

گوش به عنوان عضوی از بدن که در سر وجود دارد، مسئول حفظ تعادل بدن بوده و از سه بخش گوش خارجی، گوش میانی و گوش درونی تشکیل شده است. نرمی و مجرای گوش، بخش های تشکیل دهنده گوش بیرونی بوده و گوش میانی نیز از حفره تمپان و سه استخوان تشکیل شده است. هزارتوی استخوانی محل قرارگیری گوش داخلی بوده و ساختارهایی در آن وجود دارد که کنترل چندین حس کلیدی را بر عهده دارد.

تعادل و ردیابی چشم هنگام حرکت را کانال های نیم دایره ای و حفظ تعادل در حالت ایستاده را بطن و ساکول کنترل می کند. اما مهمترین عملکرد گوش که شنوایی است توسط حلزون گوش امکان پذیر می شود. تشکیل گوش در دوران جنینی از اولین کیسه حلق و شش کیسه کوچک است. بسیاری از صدمات فیزیکی و عفونت ها می تواند به گوش آسیب رسانده و اختلالاتی چون کاهش شنوایی، وزوز گوش، سرگیجه و اختلالات تعادلی را سبب شود.

آناتومی چشم

حدقه حفره استخوانی است که چشم را داخل خود جای داده است که شش عضله خارج از چشم در حدقه به چشم متصل هستند. علت حرکت به بالا و پایین و از یک طرف به طرف دیگر، به خاطر وجود این عضلات است. کل سطح کره چشم به وسیله بافت قوی که از اتصال عضلات خارج چشمی به صلبیه (بخش سفید چشم) به وجود آمده انده، پوشش داده شده است. غشای شفافی به نام ملتحمه نیز پوشش دهنده سطح چشم و سطح داخلی پلک هاست.

این که قرنیه با کمک پلک ها به صورت مرطوب است، بسیار مهم است. ترشحات غدد اشکی و غده های دیگر با حرکات پلک در فواصل منظم روی سطح چشم جابجا می شود. همچنین وقتی که چشم در حالت خواب است، پلک ها آن را می بندند تا رطوبت روی سطح چشم تبخیر نشود. چهار لایه تشکیل دهنده چشم، پوست، عضله، لایه الیافی و ملتحمه است. پوست غددی دارد که باز شدن آن به سطح حاشیه چشم است. عضله چشم نیز منجر به بسته شدن پلک می شود. پایداری مکانیکی چشم با کمک لایه الیافی صورت گرفته و ملتحمه نیز امکان چرخش کره چشم را فراهم می کند.

اجزای چشم

قرنیه : قرنیه به بخش جلویی چشم که شفاف است گفته می شود که به صورت گنبدی بوده که بعد از انتقال نور به چشم، آن را متمرکز می کند.

عنبیه : کنترل میزان نور ورودی در چشم توسط بخش رنگی چشم انجام می گیرد که عنبیه نام دارد.

مردمک : به دیافراگم تیره عنبیه مردمک چشم می گویند که تعیین کننده میزان نور ورودی به داخل چشم است.

عدسی : پرتوهای نور ورودی روی شبکیه با کمک ساختار شفافی درون چشم متمرکز می شود که عدسی نامیده می شود.

شبکیه : به لایه عصبی پشت چشم، شبکیه گفته می شود که نور را احساس کرده و بعد از تولید تکانه های الکتریکی، آن ها را از راه عصب بینایی به مغز منتقل می کند.

ماکولا : در شبکیه، بخش مرکزی کوچکی وجود دارد که سلول های حساس به نور ویژه ای دارد و ماکولا نامیده می شود. این بخش حساس می تواند باعث دیده شدن دقیق اجسام با وضوح کامل شود.

عصب بینایی : چشم به مغز به کمک میلیون ها رشته عصبی متصل می شود که عصب بینایی نامیده می شود. این عصب می تواند انتقال تکامه های الکتریکی تشکیل شده به کک شبکیه را به قشر بینایی مغز انجام دهد.

مشیمیه : بین شبکیه و صلبیه، لایه عروقی چشم قرار دارد که از بافت های همبند تشکیل شده است. این بخش تامین اکسیژن و تغذیه لایه های خارجی شبکیه را بر عهده دارد. مجرای بیضوی با کمک این لایه و جسم مژگانی و عنبیه تشکیل می شود.

زجاجیه : کره چشم با ماده ای شفاف و ژله مانند به نام زجاجیه پر می شود.

زلالیه : مایعی شفاف مانند آب در چشم وجود دارد که همانند پلاسما بوده ولی پروتئین کمتری دارد، این مایع زلالیه نامیده می شود. دو اتاق قدامی و خلفی چشم با زلالیه پر شده و این مایع نباید با زجاجیه اشتباه گرفته شود.

آناتومی صورت

بخش های مختلفی در صورت وجود دارد که پیشانی یکی از آن هاست. پیشانی از قسمت پوست زیرخط رویش مو تشکیل شده و از پایین تا ابروها و از کنار به شقیقه و گوش ها ختم می شود. چشم بخش دیگر تشکیل دهنده صورت است که با مژه ها و پلک محافظت می شود. بینی و گونه های فک بالا و فک پایین بخش های دیگر تشکیل دهنده صورت هستند. بیان احساسات با کمک عضلات صورت انجام گرفته و ظاهر آن در بروز حواس گوناگون تغییر می کند. به عنوان مثال در مواقعی که مغز به کمک لمس، دما، بویایی، شنوایی، گرسنگی و … دچار تحریک شود، این تغییرات رخ می دهد.

ساختار استخوان جمجمه تعیین کننده ساختار فرم صورت است. مهمترین استخوان هایی که باعث فرم دهی به صورت می شوند، فک بالا، فک پایین، استخوان بینی و ضایگوماتیک هستند. چربی، مو و پوست نیز از اجزای دیگری است که این عضو بدن را شکل می دهد.

آناتومی گردن انسان

تحرک و حرکات سر با کمک گردن انجام می شود که بخش اتصال دهنده سر به تنه است. مهره، احشا و دو محفظه عروقی، تشکیل دهنده چهار محفظه ساختار گردن در آناتومی بدن انسان هستند. این محفظه ها در بردارنده مهره های گردنی، قسمت گردنی نخاع، بخش های فوقانی دستگاه تنفسی و هضم، غدد درون ریز، اعصاب، عروق و رگ ها هستند. عضلات گردن را جدای از این محفظه ها دانسته که تشکیل دهنده مثلث گردن هستند. کولوم نامی است که در آناتومی بدن انسان به گردن نسبت داده می شود.

ساختار آناتومیک گردن و محفظه های تشکیل دهنده

محفظه مهره ای

این محفظه شامل مهره های گردن با دیسک های غضروفی است که بین هر مهره ای قرار دارد. شکل گردن انسان با ترازبندی مهره ها مشخص شده و بخش گردنی نخاع نیز درون مهره های گردنی جای گرفته اند.

محفظه احشایی

در محفظه احشایی گردن، نای، حنجره، حلق، تیروئید و غدد پاراتیروئید قرار گرفته است.

محفظه عروقی

این بخش از گردن متشکل از دو غلاف کاروتیدی است که در هر طرف نای قرار گرفتند. در هر کدام از این غلاف ها، عصب واگ، شریان کاروتید مشترک و ورید ژوگولار داخلی وجود دارد.

غدد لنفاوی در گردنی بخش دیگری است که علاوه بر ساختارهای گفته شده، وجود داشته و این غدد رگ های خونی را احاطه کرده است.

آناتومی عضلات گردن

استخوان هایی که عضلات گردن در اتصال با آن هستند، جمجمه، ترقوه ها، جناغ و استخوان هایوئید هستند. این عضلات شامل دو بخش سه گوش پیشین گردن و سه گوش پسین گردن هستند. تعریف سه گوش پیشین گردن با مرز قدامی عضله استرنوکلئیدوماستوئید، لبه پایین فک پایین و خط وسطی گردن بیان می شود. عضلات این بخش شامل استیلوهوئید، دیگاستریک، مایلوئید، ژنیوئید، اوموهیوئید، استرنووهویید، تیروئید و استرنوتیروئید است.

اما تعریف سه گوش پسین گردن با استرنوکلئیدوماستوئید، مرز قدامی عضله ذوزنقه ای و لبه فوقانی یک سوم میانی استخوان ترقوه هم مرز بیان می شود. عضلات این مثلث شامل استرونوکلئیدوماستوئید، ذوزنقه، اسپلنیوس کاپیتس، لواتور کتف، omohyoid، قدامی، میانی و خلفی است.

آناتومی نیم تنه بدن انسان

اکثر اعضای تشکیل دهنده آناتومی بدن انسان درون تنه قرار دارند. قفسه سینه، قلب و ریه ها که داخل قفسه دنده قرار دارد، در بخش بالایی تنه قرار دارد. شکم بخش پایینی است که حاوی اندام های هضم کننده غذا هستند. معده (هضم جزئی غذا توسط اسید معده صورت می گیرد)، کبد (صفرا را برای هضم غذا آماده می کند)، روده بزرگ و کوچک (مسئول استخراج مواد مغذی از غذا هستند)، مقعد (مسئول دفع مواد زاید مدفوع است)، رکتوم (مسئول ذخیره مدفوع است) و کیسه صفرا (مسئول ذخیره صفرا است) درون تنه قرار گرفتند.

کلیه عضو تولید کننده ادرار بوده و مثانه به عنوان عضوی است که ادرار را توسط حالب از کلیه دریافت می کند. عبور اسپرم در مردان از وزیکول های منی بوده و در کل اندام های تولید مثل زنان و مردان در ناحیه لگن قرار دارد. عضلات تشکیل دهنده اصلی تنه نیز شامل عضلات سینه ای، شکم، عضلات جانبی و اپاکسیال است.

آناتومی قفسه سینه

در پستانداران و حیوانات تتراپود دیگر، قسمتی از آناتومی بدن انسان، قفسه سینه است که بین گردن و شکم قرار دارد. بخش های تشکیل دهنده قفسه سینه نیز شامل حفره قفسه سینه، دیواره قفسه سینه، اندام هایی چون قلب، ریه، غده تیموس و ساختارهای دیگر است. دیافراگم، مری، عضلات ذوزنقه، عضله گردن، بخشی از جناغ، عروق و رگ هایی چون آئورت، بزرگ سیاهرگ زبرین و زیرین، استخوان هایی چون کتف، جناغ، قسمت بالایی استخوان بازو، استخوان یقه، قسمت توراسیک ستون فقرات، قفسه دنده و دنده های کاذب، ساختارهای دیگر در این قفسه هستند. دنده ها، ستون فقرات و کمربند شانه، وظیفه محافظت و نگهداری از محتویات داخل قفسه سینه را بر عهده دارند.

آناتومی شکم

در انسان و مهره داران دیگر، بخشی از بدن که بین سینه و لگن قرار دارد، به نام شکم است. بخش شکمی در آناتومی بدن انسان به قسمت جلوی بخش شکمی تنه گفته می شود. حفره شکم نیز بخشی است که شکم آن را در بر دارد. بخش شکم در بدن انسان از فاصله بین دیافراگم قفسه سینه تا لبه لگن را می گویند. بخش بالای لبه ورودی لبه لگن را حفره شکم می گویند که مرز آن، دیواره شکم در جلو و سطح صفاقی در عقب است. در مهره داران، شکم سیستم های هضم، ادراری و عضلانی را در بر می گیرد.

اندام های اصلی گوارشی مانند معده، روده کوچک، روده بزرگ و ضمایمی که به آن ها متصل هستند، در شکم وجود دارد. همچنین اندام های گوارشی جانبی چون کبد، کیسه صفرا و لوزالمعده هستند که با هم از طریق مجاری مخصوصی در ارتباط هستند، در این بخش هستند. طحال، کلیه ها و غدد فوق کلیوی نیز به همراه رگ های خونی چون آئورت و ورید اجوف تحتانی نیز از اعضایی هستند که داخل شکم قرار دارند.

رحم، لوله های رحمی و تخمدان ها از اندام های دیگر موجود در شکم هستند. نکته ای که وجود دارد که ممکن است در برخی از حیوانات، اندام های شکمی مخصوصی باشد. به عنوان مثال در معده نشخوارکنندگان، بخش های هزارلا، شیردان، سیرابی و نگاری وجود دارد.

آناتومی لگن خاصره

لگن خاصره بین شکم و ران قرار گرفته و در بردارنده لگن استخوانی، حفره لگن، کف لگن، زیر حفره لگن و پرینه در کف لگن است. تشکیل اسکلت لگن در ناحیه پشت، به وسیله استخوان خاجی و استخوان دنبالچه و قدامی و در دو سمت چپ و راست به وسیله دو عدد استخوان مفصل ران صورت می گیرد.

آناتومی پشت انسان

پشت انسان دارای آناتومی است که از بالای باسن تا پشت گردن و سطح مقابل سینه و شکم کشیده شده است. تشکیل عرض کمر در قسمت بالا به وسیله شانه ها و در پایین به وسیله لگن است. مهمتیرین بخش پشت انسان، ستون مهره هاست. ستون مهره ها از از بخش بالای مهره های قفسه سینه تا انتهای مهره های کمر امتداد دارد. در کانال نخاعی مهره های کمر، نخاع قرار گرفته و مهره های کمر دارای انحنا و زاویه های ویژه ای است.

آناتومی بالاتنه بدن

اندام های جلویی یک مهره دار که از کتف، ترقوه تا عضلات و رباط های درگیر با مفاصل شانه، آرنج، مچ دست و مچ پا است، اندام های فوقانی را تشکیل می دهند. این اندام ها می توانند با توجه به عصب بندی، عملکرد، منشأ و یا توپوگرافی طبقه بندی شوند.

آناتومی پایین تنه بدن

کل اندام های تحتانی بدن شامل پا، ران و بخش لگنی یا گلوتئال را پایین تنه می گویند. ساق پا نیز بخشی از این آناتومی است که از زانو تا مچ پا امتداد دارد. انجام حرکاتی چون راه رفتن، رقص و … با این بخش امکان پذیر است. مفصل ران در زنان انحنای بیشتری نسبت به مردان داشته و همچنین زاویه تیبیو فمورال در آن ها بیشتر است. اما طول استخوان ران و استوخان درشت نی در زنان نسبت به مردان کوتاه تر است.

آناتومی سیستمیک بدن

به شاخه دوم آناتومی یدن انسان، سیستمیک گفته می شود که در این شاخه، اندام های گسسته ای بررسی می شود که برای یک هدف خاصی به طور مشترک کار می کنند. این بخش شامل ده سیستم یکپارچه، عصبی، اسکلتی – عضلاتی، غدد درون ریز، تنفسی، گوارشی، ادراری، تولید مثل، لنفاوی، گردش خون است. مطالعه ساختارهایی از بدن که با همدیگر می توانند عملکرد یک بدن را انجام دهند، در این آناتومی به صورت فیزیولوژیکی بررسی می شود.

یکی از سیستم های بدن، سیستم عصبی است که اعصاب آن از مغز تا اندام های پایینی را در بر می گیرد. سیستم یکپارچه، دمای بدن را تنظیم کرده و از بدن در برابر صدمات نگهداری می کند. سیستم اسکلتی و عضلات در کنار هم قرار گرفته و داربست کل بدن را تشکیل می دهد که راحتی حرکت را سبب می شود.

فعالیت کل چیزها در بدن انسان به طور کل توسط سیستم عصبی و غدد درون ریز صورت می گیرد که این کار را با کمک اعصاب و هورمون ها انجام می دهند. در کل زنده نگه داشته شدن انسان بستگی به وجود سیستم تنفسی و گردن خون دارد که اولی تنفس را کنترل کرده و دومین سیستم نیز، پمپاژ خون در اطراف بدن را انجام می دهد.

محوز تغذیه و هضم غذا با کمک سیتم های هضم انجام شده و سیستم ادراری نیز مسئول دفع مواد زائد از بدن است. با سیستم تولید مثل، نسل بشر ادامه پیدا می کند. لنف توسط سیستم لنفاوی بین غدد لنفاوی و بافت های بدن حمل می شود. این سیستم نقش مهمی در حفاظت از میکروارگانیسم ها دارد.

علاوه بر سیستم های فیزیکی، ساختارهای تشریحی و سیستم های فیزیولوژیک که در بر دارنده مناطق مختلفی هستند، تشکیل دهنده آناتومی بدن انسان هستند.

آناتومی میکروسکوپی بدن انسان

مطالعه بافت ها، سازمان دهی بافت ها در اندام ها و سیستم های اندامی توسط شاخه ای از آناتومی بدن در سطح میکروسکوپی صورت می گیرد. ساختارهایی که در این شاخه بررسی می شود شامل عروق میکروسکوپی، رگ ها، مویرگ ها و اعصاب هستند که با چشم غیر مسلح به راحتی دیده نمی شوند. بافت شناسی میکروسکوپی و آناتومی بدن دو علم کاملا مجزا هستند. به طوری که بافت شناسی به بررسی ساختار و سازمان بافت ها در تمام سطوح که از اجزای داخل سلولی، سلول ها تا اندام ها را در بر می گیرد، می پردازد. در حالی که دامنه آناتومی میکروسکوپی کوچکتر بوده و تنها به مطالعه ریزساختارها و سازمان دهی بافت ها به اندام ها سر و کار دارد.