ویتامین k چیست؟ ویتامین ک و عوارض کمبود آن در نوزادان و بزرگسالان
یکی از مهمترین ویتامین های مورد نیاز بدن، ویتامین k است که در لخته شدن خون نقش بسیار مهمی دارد. زیرا فعال شدن پروتئینی که برای تشکیل لخته خون لازم است، به کمک این ویتامین انجام می شود. این پروتئین از خونریزی بیشتر جلوگیری کرده و زخم ها را ترمیم می کند. این ویتامین محلول در چربی بوده و به سلامت استخوان ها نیز کمک می کند. در غذاهای بسیاری چون کلم، اسفناج، کاهو، روغن سویا، گوشت، لبنیات و … ویتامین کا را می توان یافت. مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک که می خوانید شما را با ویتامین k، فواید و همچنین مقدار مجاز مصرف آن آشنا می کند.
ویتامین k چیست؟
از ویتامین های محلول در چربی که به شکل طبیعی می توان آن را در غذاها پیدا کرد، ویتامین کا است. این ویتامین وقتی وارد بدن می شود، با جذب همراه چربی ها، در کبد و بافت های چربی بدن ذخیره سازی می شود. همان طور که گفته شد از مهمترین خواص این ویتامین، داشتن نقش کوآنزیمی است که آنزیمی را فعال می کند که برای ساخت پروتئین های موثر در تشکیل لخته خون لازم است. این پروتئین به نام پروترومبین است. ویتامین کا را می توان در کل بدن از جمله کبد، مغز، استخوان، پانکراس و قلب یافت.
چون دفع ویتامین کا بعد از تجزیه شدن سریع، از ادرار و یا مدفوع به راحتی صورت می گیرد، تجمع آن به شکل سطوح سمی نمی تواند در بدن انجام شود. اما باید این ویتامین را با توجه به سن و جنس افراد، مورد استفاده قرار داد. ویتامین کا دارای انواع مختلفی بوده و تزریق آن را به بسیاری از نوزادانی که تازه به دنیا آمده اند، انجام می دهند. زیرا در نوزادان، میزان سطح ویتامین کا پایین است.
انواع ویتامین k
ویتامین را می توان به دو صورت فیلوکینون و مناکینون مشاهده کرد. فیلوکینون به عنوان نوع اصلی این ویتامین، در سبزیجاتی چون اسفناج، کلم سبز و کلم پیچ یافت می شود. اما در غذاهای حیوانی و همچنین غذاهای تخمیر شده، نوع مناکینون ویتامین را می توان مشاهده کرد. باکتری هایی در بدن توانایی تولید مناکینون ها را دارند. به فیلوکینون، ویتامین K۱ و به مناکینون، ویتامین K۲ می گویند. جذب هر کدام از این ویتامین ها در بدن به شکل های مختلفی انجام شده در نتیجه انتقال آن ها نیز به بافت های بدن به شکل های مختلفی صورت می گیرد. نوع مصنوعی نیز از ویتامین کا وجود دارد که به ویتامین K۳ معروف است.
ویتامین k۱
این نوع ویتامین که در لبنیات، روغن های گیاهی و سبزیجاتی که برگ سبز دارند، یافت می شود، برای درمان اختلالات مربوط به خونریزی زیاد از حد به کار برده می شود. در سیستم گردش خون، به طور حتم باید ویتامین k۱ وجود داشته باشد. چون اگر این ویتامین نباشد، مولکول هایی که خون را منعقد می کنند توسط کبد ساخته نمی شوند. به طوری که کمبود این نوع از ویتامین کا، ممکن است سبب ایجاد خونریزی های خطرناک در افراد شود. روزانه مردان به طور متوسط، ۰,۱۲ میلی گرم و زنان ۰,۰۸ میلی گرم باید از این ویتامین مصرف کنند.
ویتامین k۲
به نوع مناکینون، ویتامین k۲ گفته می شود که به وسیله باکتری های روده و از تبدیل ویتامین k۱ تولید می شود. این نوع از ویتامین را می توان در غذاهای تخمیر شده ای چون پنیر، کلم ترش، جگر، ماست و همچنین برخی از مکمل های غذایی یافت. ویتامین k2 به عنوان مکملی برای ویتامین k۱ محسوب می شود. مهمترین خصوصیت ویتامین کا که فعال کردن پروترومبین است نیز در این نوع از ویتامین مشاهده می شود.
همچنین از خواص مهم آن، نگه داشتن حالت انعطاف پذیری شریانی است. چون با فعال کردن پروتئینی به نام ماتریکس گلا پروتئین، کلسیم را در دیواره رگ ها پاک می کند. با این فرایند از مبتلا شدن به فشار خون بالا در افراد جلوگیری می شود. همچنین این نوع از ویتامین کا، با نقشی که در متابولیسم کلسیم دارد، به حفظ تراکم استخوان ها کمک می کند. حد نرمالی که از ویتامین به طور روزانه باید وارد بدن شود، دقیق تعیین نشده است. به طور کلی اگر ۱۸۰ تا ۲۰۰ میلی گرم از آن در روز وارد بدن شود، کافی است.
ویتامین k۳
نسخه مصنوعی ویتامین کا به نام منادیون و k۳ است که تولید آن در آزمایشگاه ها صورت می گیرد. اما با انجام تحقیقات مشخص شده است که وجود این نوع از ویتامین کا در تداخل با یکی از آنتی اکسیدان های طبیعی بدن است. در نتیجه، سلول ها دچار آسیب اکسیداتیو می شوند. همچنین این ویتامین می تواند در نتیجه ی پارگی سلول های خونی، باعث مسموم شدن کبد، یرقان و کم خونی شوند. همه این عوارض، سبب شده تا ویتامین k۳ را نتوان به صورت یک مکمل غذایی یافت.
فواید ویتامین k
وجود ویتامین کا در بدن در بسیاری از فرایندها لازم و ضرروی بوده و این نوع از ویتامین را در همه قسمت های بدن می توان یافت. در این جا به برخی از الزامات وجود این ویتامین در بدن می پردازیم.
مهمترین خاصیت ویتامین k، کمک به انعقاد خون
همان طور که در بالا نیز اشاره شد، نقش ویتامین کا در بدن به عنوان یک کوآنزیم است. آنزیم ها در نقش افزاینده سرعت واکنش های بدن هستند. پروترومبین آنزیمی است که در مواقع خونریزی های داخلی و خارجی، خون را لخته کرده و به انعقاد آن کمک می کند. به این آنزیم، فاکتور انعقادی ۲ نیز گفته می شود و وجود آن، ویتامین کا را به عنوان ویتامین منعقد کننده خون معروف کرده است.
آنزیم دیگری به نام استئوکلسین نیز، ویتامین کا را به عنوان مکمل آنزیمی خود دارد. این آنزیم نیز نقش مهمی در متابولیسم کلسیم و استخوان ها داشته و باعث ایجاد رسوب مناسبی از آن می شود. افرادی که از میزان پروترومبین کمی برخوردار هستند، با مصرف این ویتامین به صورت خوراکی و یا وریدی، کمبود آن را جبران می کنند.
توجه
یکی از بیماری های ارثی که در آن، خون افراد در هنگام خونریزی منعقد نمی شود، بیماری VKCFD است. در این افراد که فاکتور انعقادی خون کم است، با مصرف ویتامین کا، این مشکل برطرف می شود.
ویتامین کا مفید برای سلامت قلب
از مزیت های مهم وجود ویتامین کا در بدن، کمک به پایین نگه داشتن فشار خون است. زیرا این ویتامین، از معدنی شدن خون جلوگیری کرده و به پمپاژ راحت تر خون در کل بدن کمک می کند. به عبارتی این ویتامین از تجمع مواد معدنی به خصوص کلسیم در شریان ها جلوگیری می کند. افزایش سن یکی از عواملی است که موجب معدنی شدن خون می شود. علاوه بر سلامت قلب، وجود مقدار کافی از این ویتامین در بدن، ایجاد سکته مغزی را کاهش می دهد.
درمان پوکی استخوان و جلوگیری از ایجاد آن
استخوان ها در نتیجه ی پوک شدن با افزایش سن، ضعیف شده و مقاومت آن ها در برابر شکستگی کم می شود. ویتامین K۲ استخوان ها را محکم کرده و به حفاظت آن ها در برابر شکستگی کمک می کند. به خصوص این ویتامین به مقاومت استخوان های لگن و ستون فقرات در برابر شکستگی در خانم ها کمک زیادی می کند. با این که در کشورهایی مانند ژاپن از مکمل های ویتامین کا برای درمان در این موارد استفاده می کنند، اما سازمان غذا و داروی آمریکا، توصیه به استفاده از این طریق درمان نمی کند.
سلامت دندان ها
سلامت دندان ها با کمک ویتامین k۲ بهتر می شود. زیرا این ویتامین باعث فعالسازی پروتئینی می شود که سلامت دندان را تنطیم می کند. این پروتئین به نام استئوکالسین بوده و برای سلامت دندان ها بسیار مفید و ضروری است.
به برخی از فواید دیگر ویتامین کا می توان اشاره داشت. این ویتامین می تواند توده های استخوانی در بیماران مبتلا به بتا تالاسمی را بهتر کرده و تا حدی از ابتلا به سرطان پستان جلوگیری کند. مصرف ویتامین کا، عمر بیماران مبتلا به سرطان را کم کرده و باعث کم شدن مرگ افراد در نتیجه ی بیماری های قلبی می شود. ویتامین کا، میزان کلسترول خون را تنظیم کرده و بثورات پوستی که در بیماران مبتلا به سرطان و مولتیپل اسکلروزیس ایجاد شده را کاهش می دهد. تورم مفاصل در بیماری های آرتریت روماتوئید با مصرف ویتامین کا، کاهش می یابد.
غذاهای حاوی ویتامین k
از جمله سبزیجاتی که دارای انواع ویتامین ها از جمله ویتامین کا، آهن و مواد معدنی است، اسفناج است. ۴۸۳ میلی گرم ویتامین کا در هر ۱۰۰ گرم اسفناج وجود دارد. کلم پیچ پخته از منابع غنی دیگر ویتامین کا است. به طوری که هر یک فنجان از این سبزی پخته شده، دارای ۸۱۷ میکروگرم از ویتامین کا است. کلم بروکلی که پخته شده باشد نیز به عنوان منبعی غنی از ویتامین ها و همچنین آنتی اکسیدان هاست. این سبزی، رادیکال های آزاد را از بین برده و به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می کند. کلم برگ سبز نیز با داشتن آهن، فیبر، کلسیم، منیزیم و ویتامین کا، از غنی ترین سبزی ها بوده که ضد التهاب است. این کلم، سطح کلسترول خون را کم می کند.
گوشت بره از منابع دیگر ویتامین کا از نوع ۲ است که علاوه بر آن دارای پروتئین های با کیفیت بالا و چربی های ضروری بدن است. استخوان های بدن با مصرف گوشت بره قوی شده و متابولیسم آن ها بهبود پیدا می کند. سس مایونز از منابع مهم بدون کلسترول است که حاوی مقدار زیادی ویتامین k۲ و E است. بامیه از سبزیجات دیگر حاوی ویتامین کا است که یک فنجان از این سبزی، ۶۴ میکروگرم ویتامین کا دارد. مارچوبه، رازیانه، پستو و کیوی از منابع غنی ویتامین کا هستند.
مقدار نیاز روزانه ویتامین k
مردان بالای ۱۹ سال در یک روز، به ۱۲۰ میکروگرم ویتامین کا و زنان در این رده سنی (در صورتی که باردار و یا شیرده نباشند) به ۹۰ میکروگرم از آن نیاز دارند. نوجوانان نیز روزانه به ۷۵ میکروگرم از این ویتامین نیاز دارند. اما نیاز روزانه کودکان ۱ تا ۱۳ سال به ویتامین کا، ۳۰ تا ۶۰ میکروگرم است. ۲ تا ۲,۵ میکروگرم نیز برای نیاز روزانه یک نوزاد کافی است.
در دوران بارداری، هر خانم با توجه به وزن خود به ویتامین k نیاز دارد. به طوری که به ازای هر یک کیلو از وزن آن ها، یک میکروگرم از این ویتامین باید مصرف شود.
افراد دارای کمبود ویتامین k
بزرگسالان به ندرت به کمبود ویتامین کا دچار می شوند، اما ممکن است تحت شرایطی افراد به آن مبتلا شوند. به عنون مثال افراد با مصرف داروهایی مانند آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد تشنج و اورلیستات که مانع جذب چربی می شود، احتمال کمبود این ویتامین را خواهند داشت. زیرا این داروها با ویتامین کا تداخل دارند. همچنین اگر فردی مبتلا به سوء جذب باشد، دچار کمبود ویتامین کا می شود. افرادی سوء جذب دارند که به سندروم روده کوتاه، بیماری سلیاک و یا فیبروز سیستیک مبتلا هستند.
نوزادان تازه متولد شده به دلیل عدم عبور ویتامین کا از جفت و کمبود این ویتامین در شیر مادر، کمبود ویتامین k دارند. اگر مکمل های ویتامین کا به مقدار کم مصرف شده باشد، احتمال خطر خونریزی در نوزادان وجود دارد.
علایم کمبود ویتامین k
از مهترین علایم کمبود این ویتامین می توان به خونریزی های شدیدی اشاره داشت که در اثر ایجاد زخم، بریدگی و یا تزریق ایجاد شده باشد. همچنین اگر این ویتامین در بدن کم باشد، بخش های مختلف بدن، به راحتی کبود می شود. همچنین در دوران قاعدگی، فرد دچار خونریزی های شدید می شود.
در نوزادان تازه متولد شده، علایم کمبود این ویتامین متفاوت است. کبودی اطراف سر، خونریزی های اطراف ناف، بینی، دهان، محل واکسیناسیون، رنگ پریدگی لثه کودکان، زردی پوست و چشم ها که سه هفته بعد از تولد در نوزادان رخ می دهد، مدفوع تیره و خونی، وجود خون در ادرار و بسیاری از علایم دیگر، از جمله این نشانه ها هستند.
علت کمبود ویتامین k در نوزادان
اولین علت کمبود ویتامین کا در نوزادان، عدم انتقال کامل آن از طریق جفت است. همچنین به دلیل نابالغ بودن نوزادان، سنتز پروترومبین سنتز نمی شود. ویتامین کا همان طور که گفته شد، توسط باکتری های روده تولید می شود که در نوزادان، روده کودک در چند روز اول تولد، عقیم است.
