داروهای ضد احتقان چیست؟ کاربرد و عوارض مصرف

خواندن این مطلب 8 دقیقه زمان میبرد

اگر دچار سرماخوردگی یا آنفولانزا شده باشید، حتما واژه احتقان به گوشتان خورده است. امروز در نشریه الکترونیکی جهان شیمی فیزیک قصد داریم تا شما را با مفهوم احتقان و داروهای ضد احتقان بیشتر آشنا کنیم. پس در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

فهرست مطالب

احتقان چیست؟

در حالت احتقان، شش‌ ها پر از مايع هستند و راه‌ هاي تنفسي گرفته ‌اند. در چنین شرایطی شخص برای رفع گرفتگی مدام نفس می کشد و هر تنفس تلاشي سخت براي رفع اين گرفتگي تلقی می شود.

البته احتقان در افراد مختلف به اشکال مختلفی ظاهر می شود. این گرفتگی در بعضی افراد به صورت احساس فشاری در ریه ها بروز می کند. در این شرایط بیمار شرایط خود را این گونه توصیف می کند که گویی نواری پهن، محکم به دور قفسه سینه پیچیده شده است. تنفس برای این دسته از افراد به شدت سخت است و دائم دچار تنگی نفس هستند.

در چنین شرایطی بسیار محتمل است که فرد دچار بیماری آسم شده باشد. علائم این بیماری، سرفه های خشک و صدای خس خس نایژه های منقبض و متورم در هنگام دم و بازدم است.

نارسایی قلبی

البته این نکته را نیز فراموش نکنید که احتقان در چنین شرایطی می تواند مربوط به بیماری قلبی نیز باشد. از آنجایی که در هر نارسایی قلبی، این عضله پرکار نمی تواند مانند سابق به پمپاژ خون مشغول باشد، مایعی در شش ها جمع می شود که تنفس را برای فرد سخت خواهد کرد. در این شرایط اصطلاحا گفته می شود که ریه ها آب آورده اند.

اگر این احتقان به بیماری قلبی مربوط باشد، علائمی چون تورم قوزک، تنگي نفس، از خواب پريدن شبانه در اثر سختي تنفس، درد قفسه سينه و خروج خلط از ريه همراه با سرفه در بیمار دیده می شود.

تحریک دستگاه تنفس

اگر بیمار مجراي ناي خود احساس سوزش کند، این احتمال وجود دارد که دچار نوعي تحريک يا عفونت دستگاه تنفسي شده باشد. در این شرایط، چيزي راه تنفس بیمار را تحريک به ترشح مايع مخاطي کرده است.

در چنین اوضاعی، وجود ماده تحريک‌کننده ‌اي در هوا مثل آلودگي، گرد و خاک، گرده گل، يا دود و مواد شيميائي از عوامل بروز احتقان شناخته می شوند. اگر احتقان به یکی از این موارد وابسته باشد، با از بين رفتن عامل تحريک رفع خواهد شد. ولي گاهي برطرف شدن این بیماری شش تا هشت ساعت به طول می انجامد و فرد را کلافه می کند.

عفونت

گاهی اوقات علت بروز احتقان عفونت است. در چنین شرایطی هنگام سرفه خلط هایی به رنگ زرد، سبز و یا قهوه ای از مجاری تنفسی تخلیه می شود.

تب و لرز هم از عوارض این نوع احتقان شناخته می شود. اين عفونت ها ممکن است به دلیل يک سرما‌خوردگي خفيف تا برنشيت و سينه پهلوي شديد ایجاد شوند.

برنشيت های نهفته مزمن يا آمفيزم نیز ممکن است با يک عامل تحريک دوباره بروز کنند.

به هر حال اگر شما با علائم احتقان به پزشک مراجعه کنید، بعد از یافتن عامل بیماری شما اقدام به تجویز داروهای ضد احتقان خواهد کرد. به این دسته از داروها دکونژستانت هم می گویند. در ادامه با ما همراه باشید تا این دسته از داروها را به خوبی بشناسیم.

داروهای ضد احتقان چیست

داروهای ضد احتقان، داروهایی هستند که منجر به کاهش تورم و التهاب در مخاط مجاری بینی یا چشم خواهند شد. از این رو، علائم بیمار کاهش یافته و منجر به بهبودی او خواهد شد.

داروهای ضد احتقان تنها برای درمان موارد یاد شده موثر هستند و تاثیری بر آبریزش بینی یا عطسه نخواهند داشت.

اشکال داروهای ضد احتقان

داروهای ضد احتقان عموما به صورت شربت یا اسپری و قطره بینی در بازار موجود هستند. اما انواعی از آن ها در شکل قرص می توانید پیدا کنید. بسیاری از این داروها به صورت بدون نسخه در داروخانه های سراسر کشور به فروش می رسند. اما معمولا پزشک با توجه به نوع بیماری و سن بیمار یکی از انواع این دارو را تجویز خواهد کرد.

عملکرد داروهای ضد احتقان

به طور خلاصه و عمومی عملکرد داروهای ضد اختقان را در چند پاراگراف بالاتر توضیح دادیم. اما در این بخش از مقاله قصد داریم تا به طور تخصصی عملکرد این داروها را مورد بررسی قرار دهیم. تاثیر داروهای ضد احتقان بیشتر بر روی عملکرد بینی است.

همانطور که می دانید، داخل بینی ما پر از رگ های خونی کوچک است. زمانی که سیستم ایمنی یک ماده حساسیت زا مانند ویروس یا گرده را در بدن شناسایی می کند، حجم جریان خون ورودی به این رگ‌ ها افزایش می ‌یابد. همین حجم خون بالا، باعث تورم رگ‌ های خونی می ‌شود. در نتیجه این اتفاق شاهد انسداد مجاری بینی خواهیم بود. انسداد رگ های بینی، استنشاق از راه بینی را دشوار می سازد. مجموعه ی این اتفاقات سبب می شود تا غدد مخاطی داخل بینی تحریک شده و مخاط بیشتری ترشح کنند. این کار به این دلیل صورت می گیرد که ماده آلرژی ‌زا به دام افتاده و خارج شود. همین ترشح مخاط سبب ایجاد احساس گرفتگی در بینی خواهد شد.

البته باید بدانید که مکانیسم اثر داروهای ضد احتقان بسیار به نوع آن ها وابسته است. اگر بخواهیم یک روش کار کلی برای آن ها توضیح دهیم باید بگوییم که داروهای ضد احتقان با فعال کردن گیرنده های آلفا آدرنرژیک، به طور مستقیم به گیرنده آن متصل شده و با تحریک ترشح نوراپی نفرین به عنوان یک انتقال دهنده شیمیایی، فعالیت خود را آغاز می ‌کنند.

فعال شدن این گیرنده ها سبب ایجاد انقباض و تنگی عروق، کاهش جریان خون، کاهش تورم و گرفتگی در بینی می شود. برای کسب نتایج درمانی بهتر، داروهای ضد احتقان اغلب در ترکیب با آنتی هیستامین ها تجویز خواهند شد.

کاربردهای داروهای ضد احتقان

داروهای ضد احتقان به طور عادی برای بیماری های مرتبط با گرفتگی بینی یا چشم مورد استفاده قرار می گیرند. این بیماری های به شرح زیر دسته بندی شده اند:

آلرژی، تب یونجه، رینیت (التهاب و آبریزش بینی)، سینوزیت (التهاب و گرفتگی سینوس ها)، عفونت های دستگاه تنفس فوقانی(URI) مانند سرماخوردگی و آنفولانزا، پولیپ بینی

از داروهای ضد احتقان حتی برای رفع گرفتگی گوش هم می توان بهره جست.

البته توجه به این نکته بسیار ضروری است که داروهای ضد احتقان تنها سبب تسکین کوتاه مدت احتقان خواهند شد. اگر بیمار دچار علت یا شرایط زمینه ای باشد، با این داروها درمان نشده و نیاز به تشخیص و درمان جدی تری دارد.

تفاوت بین داروهای ضد احتقان

داروهای ضد احتقان از چند نظر با هم تفاوت دارند. این داروها از نظر مدت زمان اثر، میزان در دسترس بودن و عوارض جانبی به چند دسته مختلف تقسیم خواهند شد. در ادامه به چند دسته داروی ضد احتقان اشاره کرده ایم:

داروهای ضد احتقان بینی که اثر کوتاه مدتی در حد سه الی چهار ساعت دارند. از جمله آن ها می توان به فنیل افرین اشاره کرد.

دسته دوم، داروهای ضد احتقان بینی که اثر طولانی مدتی در حد ۸ الی ۱۲ ساعت دارند. از جمله آن ها می توان به اکسی متازولین موجود است.

گروه داروهای ضد احتقان موضعی که سرعت اثر آن ها بسیار زیاد است. این نوع داروها معمولا اثر قوی تری نسبت به داروهای ضد احتقان خوراکی دارند. از جمله آن ها می توان به اکسی متازولین اشاره کرد.

بد نیست بدانید که داروهای ضد احتقان موضعی عوارض جانبی کمتری دارند. البته ناگفته نماند که گزارش های اندکی از تشنج در کودکان مشاهده شده است.

همچنین بد نیست بدانید که ضد احتقان های خوراکی باعث احتقان برگشتی نخواهند شد، اما به اندازه ضد احتقان های موضعی موثر نیستند.

انواع داروهای ضد احتقان و تفاوت آن‌ ها

داروهای ضد احتقان انواع مختلفی دارند که پزشکان با توجه به شدت بیماری و سن بیمار اقدام به تحویز آن ها می نمایند. در این بخش از مقاله قصد داریم تا تک تک داروهای ضد احتقان پر کاربرد را به طور مختصر برای شما معرفی کنیم.

فنیل افرین

فنیل افرین از داروهای ضد احتقان بینی است. این دارو به صورت بدون نسخه هم به فروش می رسد. شکل این دارو، قطره بوده و به صورت مستقل یا ترکیب با داروهای دیگر در دسترس است.

عوارض جانبی احتمالی

سوزش، عطسه کردن، افزایش ترشحات بینی، تپش قلب، اضطراب

این دارو ممکن است عوارض حادی به دنبال داشته باشد، بنابراین پیش از مصرف با پزشک مشورت کنید.

سودوافدرین

سودوافدرین نیز یک ضد احتقان بینی است. شکل این دارو، قطره است.

عوارض جانبی بالقوه

سردرد، دهان خشک، حالت تهوع یا استفراغ، عصبی بودن، بی قراری، بیخوابی، تپش قلب

اگر دچار مشکلات زیر هستید، پیش از مصرف این دارو با پزشک معالج خود مشورت کنید:

فشار خون، دیابت، بیماری قلب و عروقی

ضد احتقان داخل بینی

داروهای ضد احتقان داخل بینی یا اسپری های بینی به صورت مستقیم در داخل بینی استفاده می شود. این داروها خطر اثرات قلبی عروقی حاصل از داروهای ضد احتقان دهانی مانند نفازولین و زایلومتازولین را ندارد.

عوارض جانبی احتمالی

عطسه کردن، سوزش، خشکی در بینی یا گلو

احتقان برگشتی یا احتقان مزمن ناشی از استفاده بیش از حد از داروهای ضد احتقان بینی

برای کاهش خطر احتقان برگشتی، باید از اسپری های ضد احتقان بینی تنها برای چند روز استفاده کنید.

کورتیکواستروئیدهای داخل بینی

کورتیکواستروئیدهای داخل بینی تورم و تولید بیش از حد مخاط ناشی از التهاب را در مجاری بینی، کاهش خواهند داد. این دسته از داروها به اشکال اسپری و قطره بینی در داروخانه های سراسر کشور موجود است.

از جمله این داروها می توان به اسپری بکلومتازون، فلوتیکازون اشاره کرد.

استفاده کوتاه مدت از این نوع دارو بی خطر است. اما استفاده طولانی مدت از آن، می ‌تواند خطر عوارض جانبی زیر را افزایش دهد:

احساس سوزش در گلو یا سوزش در بینی، قرمزی، تورم یا خارش در داخل بینی، خشکی یا پوسته شدن در مجاری بینی، خون دماغ شدن، خشکی یا تحریک گلو، طعم ناخوشایند در دهان

آنتی هیستامین ها

نتی هیستامین ها را به طور عادی جزو دکونژستانت ها نمی دانند، اما این دسته از داروها می توانند برای رفع گرفتگی بینی ناشی از آلرژی موثر باشند.

از جمله این داروهای می توان به دیفن هیدرامین، لوراتادین، ستیریزین و فکسوفنادین اشاره کرد.

آنتی هیستامین ها سبب خواب آلودگی و وابستگی خواهند شد.

عوارض جانبی کلی داروهای ضد اختقان

به طور کلی اگر بخواهیم به عوارض جانبی داروهای ضد احتقان اشاره کنیم، موارد زیر را یادآور می شویم:

بی خوابی و تحریک پذیری: این عوارض می‌ تواند در ۲۵٪ افرادی که از این داروها استفاده می ‌کنند، دیده شود.

سایر عوارض جانبی به صورت زیر گزارش شده اند:

سرگیجه

سردرد

تحریک پذیری

عصبی بودن

لرزیدن

اضطراب

بیخوابی

افزایش فشار خون

تپش قلب یا ضربان قلب

تحریک دستگاه عصبی مرکزی

موارد احتیاط و هشدارها

سابقه حساسیت

اگر به هر یک از داروهای ضد احتقان حساسیت دارید حتما پرشک معالج خود را مطلع سازید.

سوابق پزشکی

قبل از استفاده از آملودیپین، سابقه پزشکی خود را به پزشک یا داروساز اطلاع دهید. این سوابق می توانند شامل موارد زیر باشند:

دیابت نوع ۲

فشار خون بالایی که برای آن دارو مصرف نمی کنید

پرکاری تیروئید

گلوکوم زاویه بسته

بیماری قلبی

بیماری پروستات

بارداری و شیردهی

استفاده از داروی سودوافدرین برای زنان باردار و شیرده ممنوع است. مگر اینکه پزشک معالج تجویز آن را با علم بر بارداری و شیردهی بلامانع بداند.

اطفال

داروهای ضد احتقان برای کودکان زیر ۶ سال ممنوع است.

کودکان ۶ تا ۱۲ ساله نباید بیش از ۵ روز از داروهای ضد احتقان دریافت کنند.

توصیه های مهم

داروهای ضد احتقان اغلب هر ۴-۶ ساعت یک بار باید مصرف شوند.

مدت زمان مصرف این داروها برای کمتر از یک هفته در نظر گرفته شده است.

نباید همزمان بیش از یک داروی ضد احتقان مصرف شود.

داروهای ضد احتقان باعث بی‌ حوصلگی یا خواب آلودگی خواهند شد، لذا در هنگام مصرف تا حد ممکن از رانندگی و فعالیت هایی که نیاز به هوشیاری کامل دارند، خودداری نمایید.