گازهای طبی – مصارف و کاربردهای آنها
یکسری از گازها که بر اساس استانداردهای پزشکی به منظور انجام بیهوشی یا درمان بیمار یا شناسایی بیماری تولید شده گازهای طبی نامیده می‌شوند که تولید این گازها نیز با استفاده از روش‌هایی مثل غربالگری‌های مولکولی تغلیظ شده از هوا صورت می‌گیرد و سپس بسته بندی برای منتقل کردن آنها به وسیله پالت‌های مخصوصی انجام می‌گیرد که این پالت‌ها مناسب جهت نگهداری تعدادی از کپسول‌های گازطبی به صورت یکجا و در کنار هم هستند که در واقع کاربرد آنها فراهم کردن شرایط آسان و راحت برای حمل و نقل کپسول‌های گازهای طبی در محیط‌های بزرگ است.
واحد مربوطه به این بخش در مراکز درمانی به اندازه‌ای حساس است که نیازمند نظم خاصی در عملکرد آن است و نقض این نظم منجر به خسارت‌های جانی و مالی خواهد شد گازهای طبی در دو دسته موجود هستند: استنشاقی و غیر استنشاقی
گازهای طبی استنشاقی در معرض تنفس مستقیم افراد یعنی بیماران قرار می‌گیرند اما گازهای طبی غیر استنشاقی برای استفاده و راه اندازی و ساخت وسایل و تجهیزات پزشکی و درمانی قابل استفاده هستند در واقع نوع استنشاقی به صورت مستقیم و نوع غیر استنشاقی به صورت غیر مستقیم با سلامت بیماران در ارتباط هستند که وجود نوع اول قابل حس و تشخیص است اما وجود نوع دوم چندان واضح و مشخص نیست و تنها کاربرد آن نمایان است. در این مقاله از نشریه علمی جهان شیمی فیزیک با گازهای طبی بیشتر آشنا خواهیم شد.
مشخصات ظاهری کپسول‌های گازهای طبی
بر اساس استانداردهای بین‌المللی رنگ مناسب برای هر سیلندر گاز طبی بر اساس گاز موجود در آن سیلندر تعیین می‌شود که نوع رنگ مورد استفاده از نظر مقاوم بودن و یکنواختی بسیار حائز اهمیت است به این صورت که بایستی طبیعتی پایدار و استحکام مناسبی دارا باشد و می‌توان برای جلوگیری از ساییدگی و محو شدن رنگ‌ها رنگ‌های کوره‌ای را مورد استفاده قرار داد سختی زیاد رنگ باعث پریدگی و نرمی آن باعث ساییدگی خواهد بود.
اطلاعاتی که بر روی کپسول گازهای طبی درج می‌شود بایستی خوانا و قابل مشاهده باشند همچنین این نوشته‌ها باید به رنگ سفید(گاز اکسیژن به رنگ سیاه) و در بالاترین قسمت سیلندر و با فاصله از قسمت استوانه‌ای کپسول قرار داشته باشند این اطلاعات شامل: نام گاز موجود در کپسول به زبان فارسی، فرمول شیمیایی گاز، نام موسسه و کمپانی که آن را تولید و عرضه می‌نماید باشد کپسول‌های نگهدارنده گازهای طبی بایستی از جنس آلومینیوم و فولاد باشند.
انواع گاز طبی و کاربرد آن
گازهای طبی اکسیژن
اساسی‌ترین گاز برای حفظ و ادامه حیات موجودات زنده به ویژه انسان گاز اکسیژن است که ۲۰ درصد هوای موجود در اطراف ما را گاز اکسیژن تشکیل می‌دهد این میزان در سال‌های آغازین حیات بشر ۴۰ درصد بود که به علت تغییرات جوی مقدار آن دستخوش تغییر شد انسان‌ها برای اینکه عملکرد بدن آنها دچار اختلال نشود احتیاج به مقدار مشخصی از اکسیژن دارند که سلول‌های بدن را تغذیه کند.
در برخی مواقع دستگاه تنفسی بدن نمی‌تواند اکسیژن لازم را از محیط دریافت کند و این باعث افت سطح اکسیژن موجود در خون به زیر حد نرمال و طبیعی می‌شود که به این مشکل و اختلال هیپوکسی یا هیپوکسمی یعنی کمبود میزان اکسیژن در خون گفته می‌شود در چنین مواقعی گاز اکسیژن مورد استفاده قرار می‌گیرد. اغلب به علت مشکلات تنفسی و ریوی که فرد به آن دچار می‌شود ناچارا فرد احتیاج به مصرف اکسیژن اضافی خواهد داشت که این اکسیژن اضافی از طریق کپسول‌های اکسیژن به فرد منتقل می‌شود که به این عمل اکسیژن تراپی گفته می‌شود افراد مبتلا به هیپوکسی در عملکرد ماهیچه‌های اسکلتی آنان اختلال رخ می‌دهد و هنگام ورزش ماهیچه‌هایشان تحمل کمی دارند که این امر باعث افزایش خطر مرگ می‌شود از جمله علائم کمبود اکسیژن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گیجی
- سردرد
- تنگی نفس
- تنفس سریع
- داشتن سرگیجه
- حس سرگردانی و خفگی
- عدم حفظ تعادل
- تپش قلب
- فشارخون بالا
- اختلال در بینایی
توجه :
مصرف گاز اکسیژن با تشخیص پزشک باید به اندازه و در طول دوره مشخص شده توسط پزشک انجام گیرد در واقع این گازهای طبی یعنی گاز اکسیژن عمل تنفس را برای فرد راحت‌تر امکانپذیر می‌کند این گاز عاری از رنگ(شکل مایع این گاز به رنگ آبی کم رنگ است) و بو و طعم و سم است اگر گاز اکسیژن سرد و یا اکسیژن مایع با پوست یا مجاری تنفسی تماس پیدا کنند به علت برودت زیاد منجر به رخ دادن آسیب‌های شدید یا انجماد خواهند شد همچنین استنشاق یا تنفس این گاز طبی در فشار نسبی بالا برای سلامتی مضر است.
استنشاق اکسیژن خالص به صورت همیشگی می‌تواند خطراتی را به دنبال داشته باشد از جمله:
- تورم شش‌ها
- آسیب رسیدن به بافت‌های شش به علت کاهش ظرفیت شش‌ها
- کاهش قدرت بینایی
- تشنج
- اغما
گازهای طبی نیتروز یا نیتروس اکساید
این نوع یکی از گازهای بیمارستانی است، که به گاز بیهوشی نیز شناخته می‌شود که فشرده و بی رنگ و دارای بوی ملایم شیرینی است علاوه بر این، این گاز اکسید کننده و سرد است و قرار گرفتن آن در مجاورت مواد آتش زا می‌تواند منجر به آتش سوزی شود. کاربرد این گازهای طبی به عنوان یک بی حس کننده است که در جراحی‌ها و دندان پزشکی و … مورد استفاده قرار می‌گیرد البته بیشترین استفاده از این نوع گازها در هنگام زایمان طبیعی اتفاق می‌افتد و برای اینکه مادر به صورت کامل بیهوش نشود به این گلز مقداری گاز انتونوکس افزوده می‌شود استنشاق اصولی این گاز قبل از انقباض رحم می‌تواند در کاهش درد زایمان موثر باشد به این نکته نیز باید توجه داشت که اگر استنشاق این گازها به درستی و عمیقا صورت نگیرد نه تنها تاثیر مثبت نخواهد داشت بلکه تاثیرات منفی نیز به بار خواهد آورد.
از جمله تاثیرات منفی گازهای طبی نیتروز در صورت استفاده مکرر و نادرست عبارتند از:
- صدمه به دستگاه تناسلی
- سقط همیشگی جنین
- اختلال عصبی و اعتیاد
- نارسایی در کلیه و کبد
- اختلال در سیستم خون و ایمنی
- ناهنجاری مادرزادی
- ایجاد سرطان
گازهای طبی خنده
این گازها ترکیبی از گاز اکسیژن و نیتروز است که استنشاق آن حس سرخوشی به فرد القا می‌کند و کارد و عملکرد آن بر روی بدن مانند احساس مستی خواهد بود در علم پزشکی برای تولید گاز خنده از ترکیب ۵۰ درصدی هر کدام از گازها یعنی نیتروز و اکسیژن استفاده می‌شود که این گاز انتونوکس یا آب و هوا نیز نامیده می‌شود.
گازهای طبی دی اکسید کربن
این نوع از گازها نیز بدون رنگ و بو و دارای اسید است و تقریبا ۳ درصد از اتمسفر هوا مختص این گاز است که اصولا ترکیب جانبی تولید هیدروژن محسوب می‌شود و به صورت مایع در دما و فشار محیط یافت می‌شود و به منظور استفاده پزشکی از آن در سیلندرهای پرفشار نگهداری به عمل می‌آید.
کاربرد این گازهای طبی در پزشکی برای افزایش سایز و ثابت ماندن حفره‌های بدن برای مشاهده آسان بافت‌ها و کاهش صدمات بافتی طی عمل جراحی بسته از جمله لاپاروسکوپی و اندوسکوپی و آرتروسکوپی است و همچنین جهت بالا بردن سرعت تنفس(جلوگیری از انسداد تنفسی و نفس نفس زدن زیاد که باعث افزایش سرعت حریان خون در مغز می‌شود که در عمل جراحی و تحقیق پزشکی و فیزیولوژی کاربرد دارد ) ، مانع شدن از نگه داشتن تنفس و اسپاسم مربوط به نایژه یعنی برونشیت نیز کاربرد دارد.
گازهای طبی فشرده
گازهای فشرده ترکیبی از ۷۹ درصد نیتروژن و ۲۱ درصد اکسیژن است که در سیلندرهای پرفشار قابل عرضه است و کاربرد آن در ونتیلاتورها(دستگاه تنفس مصنوعی) و انکوباتورها(ابزاری در آزمایشگاه‌های زیست شناسی به منظور کشت موجودات زنده) و نیز در دستگاه‌هایی است که عملکرد آنها مانند دستگاه احیا با هوا صورت می‌گیرد.
جمع بندی نهایی
در تولید گازهای طبی درصد خالص بودن آنها بسیار مهم است چرا که این گازها به طور مستقیم بر حیات انسان تاثیر گذار هستند پس در تولید آنها باید حداکثر دقت و ظرافت و نکته سنجی رعایت شود تا پشیمانی به بار نیاید و کاربرد اصلی آنها که حیات بخشی است صورت گیرد و در صورت استفاده درست و اصولی هیچ گونه خطری مصرف کنندگان آن را تهدید نکند و این فرصت طلایی که ضامن حیات بشر است با سهل انگاری و خطای انسانی منجر به تلخ کامی کسی نشود.
گازهای طبی در واقع جایگزین و شکل دست ساز گازهای طبیعی هستند که ممکن است در برخی مواقع در دسترس نباشند و با کمبود آن مواجه باشیم و در برخی مواقع ممکن است وجود داشته باشند اما استفاده از آنها میسر نباشد. گازهای طبی را می‌توان به روزنه امیدی تشبیه کرد که به چشم بیماران و افراد نیازمند به این نوع گازها می‌تابد و چراغ امید را دل آنها روشن می‌کند و جزئیات عملکرد آنها همچون نوع طبیعی این گازها است که بدون کوچکترین اختلالی در ترکیبات آن کار خود را انجام می‌دهد و به علت همه این ویژگی‌ها و کاربردهای خاص است که تاکنون در علم و حرفه پزشکی خوش درخشیده و جایگاه خود را حفظ کرده است گازهای طبی کلید نامرئی سلامتی هستند که قابل لمس و مشاهده نیستند اما به همان میزان که قابلیت تشخیص و مشاهده ندارند در احیای سلامتی بیماران موثرند در نهایت همواره به این نکته توجه داشته باشید که در مصرف گازهای طبی که مصرف آنها در اختیار خود شماست یعنی گازهای طبی استنشاقی بسیار حساس عمل کنید و به خاطر داشته باشید که استفاده نابجای آن می‌تواند به جای احیای سلامتی منجر به اتمام سلامتی و مرگ بیماران باشد.
