حلال نفتی و خواص آن

حلال نفتی به ترکیباتی هیدروکربنی گفته می شود که دارای ویژگی های مهم فراریت یا گریزگری، قدرت حلالیت، درجه ی خلوص، بوی حلال ها، ایمنی و گرانروی است. این حلال ها از هیدروکربن مایع برگرفته از نفت و فرآورده های نفتی به وجود می آیند. حلال های نفتی به سه بخش دسته بندی می شوند. این دسته بندی با توجه به قدرت حلالیت و فاصله ی جوش انجام می گیرد. حلال های مخصوص با محدوده ی جوش بین ۳۰ تا ۱۶۰ درجه سانتی گراد، اسپریت های سفید یا وایت اسپریت ها با محدوده ی جوش ۱۳۰ تا ۲۲۰ درجه سانتی گراد و حلال های آروماتیک با محدوده ی جوش بالا ۱۶۰ الی ۳۰۰ درجه سانتی گراد، این دسته بندی است. خرید حلال ویژه برای کاربرد آن در صنایع مختلف صورت می گیرد.

در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به معرفی حلال نفتی، ویژگی ها و کاربردهای آن می پردازیم.

حلال چیست؟

حلال یا Solvent  به ماده ای می گویند که قابلیت حل کردن ماده ی حل شونده را داشته و می تواند یک محلول به وجود آورد. هرچند حلال ها اغلب مایع هستند ولی به صورت جامد، گاز و سیال نیز یافت می شوند.

خواص حلال نفتی

فراریت یا گریزگری

از ویژگی های اصلی حلال های هیدروکربنی می توان به فراریت یا گریزگری آن ها اشاره کرد. فراریت هنگامی اتفاق می افتد که ماده ای برای تبدیل به حالت بخار مایل است. به عبارتی بیانگر مدت زمان مورد نیاز برای تبخیر حلال است که به از دست رفتن رطوبت ماده ی حل شونده می انجامد. در فراریت، جنس ماده ی حل شونده و دمای کاربرد آن نقش مهمی ایفا می کند.

قدرت حلالیت

به قابلیت انحلال ماده ی حل شونده در ماده ی حلال کننده قدرت حلالیت می گویند. قدرت حلالیت میزان ترکیب حلال و ماده ی حل شونده را نشان می دهد.

درجه ی خلوص

درجه ی خلوص از مشخصات مهمی است که بر اساس طرز کاربرد حلال ها تفاوت دارد. درجه ی خلوص با کمک آزمایش ها تعیین می شود. درجه خلوص یکی از عواملی است که روی قیمت خرید حلال ویژه موثر است.

بوی حلال ها

به دلیل استفاده از حلال ها در مکان های بسته و دریافت میزان سمیت توسط بو، این مشخصه را بسیار پراهمیت جلوه داده است. هیدروکربن های سازنده نقش مهمی در بوی حلال ها دارند. به طوری که پارافینی ها بوی ملایمی دارند، نفتی ها بوی معتدل و آروماتیک ها نیز بوی تندی دارند. همچنین ترکیبات گوگردی دارای بوی شدید و نامطبوعی هستند.

ایمنی

قابل اشتعال بودن حلال های نفتی باعث شده تا آن ها در حضور هوا نیز توانایی انفجار داشته باشند. حلال های SBP دارای نقطه ی اشتعال پایین تر از دمای محیط یعنی ۱۸ درجه سانتی گراد هستند. نقطه ی اشتعال اسپریت های سفید نیز ۲۳ درجه سانتی گراد است. همچنین استشمام این حلال ها می تواند موجب ایجاد مسمومیت شود.

گرانروی یا ویسکوزیته

ویسکوزیته، اصطکاک درونی موجود در مایعات را می گویند. گرانروی به چگالی و دمای جوش بستگی دارد، به طوری که با بالا رفتن چگالی و دمای جوش حلال، گرانروی آن نیز افزایش می یابد.

مزایای حلال های نفتی

حلال های نفتی برای انواع محصولات تجاری و یا آزمایشگاه ها کاربرد دارند. عواملی همچون موثر بودن، ارزان بودن و قابلیت دسترسی آسان باعث استفاده از آن ها به صورت صنعتی شده است.

بنزن، تولوئن و زایلن تجاری در تولید رزین، وارنیش، رنگ و چسب کاربرد دارند. اسپریت های نفتی در صنایع رنگ و وارنیش مورد استفاده قرار می گیرد.

کاربرد حلال های نفتی در آزمایشگاه ها است. به طوری که از پنتان، هگزان، هپتان و اکتان می توان در انجام عملیات آزمایشگاهی استفاده کرد.

در تولید پلاستیک می توان از بنزن، تولوئن و زایلن تجاری استفاده نمود. همچنین بنزین به عنوان حلال در صنایع لاستیک سازی جهت تولید سیمان لاستیکی کاربرد دارد. برای صنعت چرم سازی و تهیه ی چرم مصنوعی از بنزین استفاده می شود.

پروپان مایع جهت دی آسفالت کردن قیر کاربرد دارد. بنزین جهت پاکسازی شیمیایی پارچه ها، جهت شست و شوی قطعات در هنگام تعمیر و برای رفع روکش های ضدزنگ کاربرد دارد. قیمت خرید حلال ویژه در کیفیت های مختلف با برندهای مختلف، متفاوت است.