پرندگان چیست؟ – ساختار بدنی و ویژگی های آن ها

در تعریف ساده جاندارانی مهره دار که دارای پر هستند و می توانند پرواز کنند در دسته ی پرندگان هستند. اما دسته هایی از آن ها وجود دارد مانند شترمرغ که توانایی پرواز ندارند. این جانداران خونگرم توانایی تخم گذاری دارند و گستره زیستگاه آن ها از قطب شمال تا قطب جنوب کشیده شده است. درباره پرندگان در کتاب های علوم پایه های سوم، چهارم و نهم مطالب بسیاری یاد گرفتیم. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک نیز به مطالعه و بررسی پرندگان و ویژگی های آن ها می پردازیم.

پرنده چه موجودی است؟

جانور مهره داری که با داشتن پر می تواند پرواز کنند و بدنی خونگرم دارند به نام پرنده است. در هوای سرد نیز دارای دمای بدنی ثابت هستند. اما برخی از پرندگان با وجود داشتن پر نمی توانند پرواز کنند، از جمله شترمرغ که می تواند بدود و پنگوئن که در آب توانایی شنا کردن دارد. پرندگانی که پرواز می کنند در بال های خود دارای عضلاتی قوی و آن هایی که می دوند در پاهای خود این عضله ها را دارند. پرواز کردن در پرنده ها به دلیل داشتن اسکلتی سبک و استخوان هایی توخالی به راحتی انجام می شود. تعداد انواع پرندگان تا به امروز به ۱۰۰۰۰ نوع می رسد.

پرنده ها را در هر نوع آب و هوایی از مناطق گرمسیر گرفته تا مناطق سردسیر می توان یافت. اندازه آن ها نیز می تواند از حدود چند سانتی متر (مگس به عنوان کوچکترین پرنده با ۵ سانتی متر طول) تا چند متر (شترمرغ به عنوان بزرگترین پرنده با ۲,۵ متر طول) باشد. در بسیاری از آن ها نیز مهاجرت بین مناطق سردسیر و گرمسیر در فصل های مختلف سال دیده می شود.

ساختمان بدن پرندگان

ساختمان بدن آن ها از سه عضو بال، دم و پا تشکیل شده است.

بال ها

بال ها که وسیله ی پرواز هستند در انواع پرندگان دارای شکل های مختلف هستند. انواعی مانند بلدرچین دارای بال های کوتاه و دایره ای و انوع دیگری مانند گنجشک ها، بلبل ها و چکاوک ها دارای بال هایی باریک هستند. پرندگانی مانند عقاب ها که دارای پروازی در ارتفاع بلند هستند، بال هایی پهن دارند. اما پنگوئن ها دم و بال های کوتاه و اما پاهای پره دار دارند که برای شنا در زیر آب به آن ها کمک می کند.

پرها

پر به پرنده ها امکان پرواز می دهد و همچنین نقش حفاظتی در برابر برف و باران را دارد. بدن پرنده ها با این پرها گرم می شود. یک محور مرکزی در وسط پرها وجود دارد که توسط پرهایی از خارها در اطراف احاطه شده است. پرهای برخی پرنده ها رنگ روشنی داشته و برای جلب پرنده های دیگر است. همچنین در هر سال یک بار پرها ریخته و پرهای جدید تشکیل می شوند.

دم ها

دم پرنده ها که در اتصال به دمچه قرار دارد پرهایی به شکل بادبزن دارد. دم که می تواند به شکل چین خورده، پهن، پایین افتاده، کج و یا بلند باشد، مسیر رفتن این جاندار را هدایت می کند. همچنین دم به عنوان وسیله حفظ تعادل در برای پرنده در هنگام نشستن است. دم پرنده ها در مناطقی که دارای درخت زیادی هستاند و همچنین بیشه زارها باریک و دراز است.

پاها

پاها که دارای ۳ انگشت در سمت جلو و یک انگشت در عقب هستند به فعالیت هایی چون بالارفتن یا دویدن، تهیه وسایل ساختن لانه ی خود، حفظ بدن در هنگام استراحت و در برخی از انواع دیگر نیز برای حمله و یا لمس غذاها استفاده می شود. فرم پاهای پرنده ها آن ها را برای زندگی در اطراف درختان و گیاهان سازگار کرده است. پنجه های تیزی که در بازها و جغدها وجود دارد برای گرفتن طعمه ی آن ها استفاده می شود. بلدرچین نیز از پاهای خود در خراش دادن زمین و پنجه کشیدن استفاده می کند.

سایر بخش های مختلف در پرندگان مختلف

پرندگانی مانند قوها دارای گردنی دراز هستند اما بعضی از انواع این پرنده ها که بیشتر روی درختان هستند، گردنی کوتاه دارند. بر منقار پرنده های مختلف با توجه به نوع تغذیه آن ها متفاوت است. منقار دارکوب ها که برای سوراخ کردن درختان برای پیدا کردن حشرات کاربرد دارد اسکنه ای شکل است. با منقارهای مسطح اردک ها، گیاهان موجود در آب خورده می شود.

قلب پرندگان برای تامین اکسیژن مورد نیاز آن ها در پرواز است که به این صورت اکسیژن را به ریه ها منتقل می کنند. تعداد تپش های قلب پرنده ها از انسان بیشتر و برابر با ۱۰۰۰ بار در دقیقه است.

تغذیه در پرندگان

غذای پرندگان به دلیل فعالیت زیاد، ثبات در دمای بدن و وزن سبک باید پرانرژی باشد. همچنین تعداد دفعات غذا خوردن آن ها بایید زیاد باشد به طوری که باید همیشه در حال تغذیه باشند. نوع غذایی که پرندگان مختلف می خورند متفاوت است. به عنوان مثال بلدرچین ها گیاهان برگ مانند، حواصیل ها غوک ها، پرنده های خوش آواز و مگس گیرها حشرات، بازها مارها و سوسمارها، کرکس ها لاشه ی جانوران مرده و کلاغ ها مواد گیاهی و جانوری را می خورند.

غذای برخی از پرندگان، دانه ها و میوه های درختان و برخی دیگر از کرم ها، بندپایان، نرم تنان و مهره داران به عنوان غذا استفاده می کنند. حشرات غذای سینه سرخ ها در تابستان و دانه های گیاهی غذای آن ها در زمستان هستند. میزان غذای جوجه های پرنده ها در لانه ها بیشتر از وزن بدن آن ها و در پرندگان بالغ به اندازه ی یک چهارم تا یک دوم وزن بدن آن ها خواهد بود.

توجه

چینه دان عضوی است که برخی از پرنده ها از آن برای غذا دادن به بچه های خود استفاده می کنند. بچه های پرندگان یا از غذای بالا آورده شده ی مادر خود تغذیه می کنند و یا با فرو بردن سر خود در مری مادر، غذا می خورند.

خواب و عمر پرندگان

خواب پرنده ها خیلی کم است. چلچله دریایی پرنده ای است که با خواب چند ثانیه ای توانایی پرواز چندین ساله دارد. بعضی از آن ها در سوراخ ها و شاخه های درختان، برخی در آب مثل اردک ها و برخی دیگر در حالت ایستاده می خوابند. پرنده های ساکن خشکی روزها فعال و شب ها خوابند. جغدها دسته ای از پرنده ها هستند که شب ها فعالیت دارند. بیشترین نوع پرنده ها دارای طول عمری کمتر از یک سال هستند. اما برخی دیگر که آواز خوان هستند عمر ۳ تا ۵ ساله و مرغابی های دریای نیز عمری برابر با ۶۰ سال دارند. علت مرگ این جانداران یا کمبود غذاست و یا خورده شدن توسط حیوانات دیگر می باشد.

اندام های حسی پرندگان

حس بینایی

بزرگترین چشم ها در قیاس با حیوانات دیگر در پرنده ها وجود دارد. چشم های این جانوران که در دو طرف سر آن ها وجود دارد، به عنوان دید تک چشمی بوده و جهت دید آن ها متفاوت است.

حس شنوایی

گوش ها در پرندگان در زیر پرها پنهان بوده ولی دارای قدرت شنوایی بالایی حتی بیشتر از انسان ها هستند. حس شنوایی در برخی از پرنده ها، راهنمای حرکت در غارهای تاریک است.

حس بویایی

حی بویایی در پرندگان ساده بوده و خیلی پیشرفته نیست. اما در انواعی که کور هستند، حس بویایی در پیدا کردن غذا کمک کننده است.

تولید مثل در پرندگان

جفت گیری در بیشتر پرنده ها فقط یکبار اتفاق می افتد. جذب جنس های ماده توسط پرنده های نر با پرهای جذاب و با با آوازهای زیبای آن ها انجام می شود. حفاظت از تخم پرنده ها توسط جنس های ماده و اکثر اوقات در لانه های آن ها انجام می شود. ماده ها با خوابیدن روی تخم ها این کار را می کنند. محل لانه بیشتر آن ها در سوراخ های درختان است. لانه های عقاب ها با چوب ساخته می شود. در پنگوئن ها جنس نر محافظت از تخم ها را در روی پا و زیر پوست تا شده اش انجام می دهد.

با شکستن تخم ها بچه پرنده ها از درون آن خارج می شوند. انواع مختلف پرندگان هنگام به دنیا آمدن دارای شکل های مختلفی هستند. بچه اردک ها پرهای نرمی داشته و زود می توانند غذا بخورند. اما بچه پلیکان ها نه پر دارند و نه قدرت دید و برای تغذیه نیز با کمک والدین خود غذا می خورند.

دلیل پرواز پرندگان

شکلی که بال پرنده ها دارد به پرواز آن ها کمک می کند. سرعت جریان هوا در قسمت بالای بال پرندگان به دلیل سطح انحنای آن ها، بیشتر از زیر بال است که به شکل مسطح است. حرکت بال با فشار هوای زیر بال به سمت بالا خواهد بود. همین حرکت که به بالابری معروف است برای اوج گرفتن پرنده ها با بال بال زدن انجام می شود. به این ترتیب هوای بیشتری به سمت پایین حرکت می کند. سرعت حرکت بسیاری از پرنده ها مانند شاهین ها تا حد ۲۵۰ کیلومتر در ساعت نیز می رسد.

مهاجرت پرندگان

با تغییرات آب و هوایی پرنده ها در فصل خاصی مهاجرت می کنند. اما چون مسافت های زیادی را در این مهاجرت طی می کنند به طور غریزی قبل از مهاجرت به ذخیره انرژی، با خوردن غذاهای بیشتر می پردازند. بدین ترتیب چربی مورد نیاز خود را ذخیره می کنند تا در این مسافرت به عنوان سوخت از آن استفاده کنند. در مطالعاتی که روی برخی از موجودات انجام شده نشان می دهد انواعی که در قفس هستند در فصل مهاجرت به مصرف غذای بیشتر پرداخته و بیقراری می کنند که همین عمل آن ها نشان دهنده رسیدن وقت مسافرت آن هاست.