بافت پیوندی چیست؟ – انواع و اجزای آن کدامند؟

بافتی که به شکل کپسولی اطراف اعضای بدن را فرا گرفته و فرم و شکل بدن را نگه می دارد، به نام بافت پیوندی بوده و نشأت گرفته از مزودرم می باشد.

این بافت که در همه ی بخش های بدن وجود دارد، دارای انواع مختلفی از بافت های فیبری است. بافت غضروفی، بافت پیوندی چربی، رشته ای، خون و … از انواع آن می باشد. تعریف این بافت و انواع آن، در کتب علوم پایه های هفتم و هشتم و همچنین در زیست پایه دهم، بیان شده است. این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به بیان اطلاعاتی درباره ی این بافت مهم می پردازد.

بافت پیوندی (بافت همبند) چیست؟

بافت همبند یکی از چهار نوع بافتی است که در بدن انسان و جانوران وجود دارد. این بافت که از لایه مزودرم در دوران جنینی شکل می گیرد، مانند کپسولی اطراف اعضای بدن را احاطه می کند و فاصله بین بافت ها را پر می کند. حفظ یکپارچگی و ساختار بدن بر عهده بافت همبند می باشد. مشاهده بافت همبند را در همه جای بدن مانند سیستم عصبی و سایر بخش ها داریم. انواع مختلف سلول ها و ماده زمینه شکل دار و بی شکل، اجزای تشکیل دهنده این بافت می باشد.

اجزای تشکیل دهنده بافت پیوندی :

انواع سلول ها، فیبرها و ماده زمینه ای اجزای تشکیل دهنده بافت پیوندی هستند که در زیر به توضیح آن ها می پردازیم.

سلول های بافت پیوندی :

سلول های بافت همبند رشد یافته از مزانشیم در دوران جنینی بوده که بعد به سلول های دیگر تکامل و تمایز می یابند. دو نوع سلول ساکن و مهاجر که هر کدام دارای شاخه های دیگری نیز هستند، انواع سلول های بافت پیوندی هستند.

سلول های ساکن

سلول های ساکن، به این دلیل که تکاملشان نیز در بافت همبند بوده است، به این نام خوانده می شوند. سلول های فیبروپلاست، چربی، ماست سل ها و ماکروفاژها، انواع این سلول ها می باشند.

فیبروپلاست ها : بیشترین مقدار سلول ها در بافت همبند را فیبروبلاست ها تشکیل می دهند که ترشح فیبرها و ماده زمینه ای خارج از سلولی، از این سلول ها می باشد. چون در این سلول ها ریبوزوم وجود دارد، در تهیه پروتئین نقش دارند.

سلول های چربی : از دو نوع سلول های چربی قهوه ای و سفید تشکیل شده اند و به شکل گرد یا چند سطحی می باشند. چربی قهوه ای ذخیره حرارت و عایق سازی را بر عهده داشته و چربی سفید، لیپیدها و انرژی را ذخیره می کند.

ماست سل ها : تولید پیش سازهای این سلول ها در مغز استخوان می باشد. تکثیر و تکامل آن ها نیز بعد از ورود پیش سازهای آن از طریق خون به بافت همبند، در این بافت می باشد. شرکت در عملکردهای التهابی و گشاد کردن عروق خونی، از کارهای این سلول ها می باشد.

سلول های مهاجر

نقش این سلول ها که محل قرارگیری آن ها در فضای بین بافت همبند می باشد، التهاب و دفاع ایمنی از بدن می باشد. میزان این سلول ها نسبت به هم متفاوت بوده و آزادانه در فضای خارج از سلولی، رها می شوند. لنفوسیت ها، مونوسیت ها، نوتروفیل ها، بازوفیل ها و ائوزینوفیل ها انواع تشکیل دهنده سلول های مهاجر می باشند.

ماده ی زمینه ای

ماده ی زمینه ای جزء مواد ماتریکس خارج سلولی می باشد و در فضای بین سلول ها و فیبرها قرار دارد. این ماده دارای دو نوع شکل دار و بی شکل می باشد. سه نوعِ ماده ی زمینه ای شکل دار، رشته کلاژن یا سفید (موجود در تاندون ها، استخوان ها، غضروف و دیسک بین مهره ای)، رشته رتیکولر یا شبه کلاژن (موجود در اعضای لنفاوی، کلیه، کبد و مفز استخوان) و رشته زرد یا ارتجاعی ( موجود در دیواره رگ ها و به شکل مارپیچی می باشد) هستند. اما ماده ی زمینه ای بی شکل دارای دو جزء گلیکوپروتئین ها (سلول ها را به هم می چسباند) و موکوپلی ساکارید (هپارین، اسیدهیالورونیک و …) می باشد.

ماتریکس خارج سلولی و فیبرها

یکی از پروتئین های فیبری، الاستین می باشد که دارای خاصیت کشسانی می باشد و در غلظت های بالا دارای رنگ زرد در بافت ها می شود. این فیبرها به بافت همبند کمک می کند تا بعد از اینکه به حالت کشیده درآمد، به حالت اولیه خود بازگردد. به مرور زمان و با بالا رفتن سن افراد، عملکرد فیبرهای الاستین به دلیل قرار گیری در معرض نور آفتاب، کم می شود.

انواع بافت پیوندی

بافت همبند را می توان در یک چهارچوب منظم دسته بندی کرد. ۸ نوع بافت همبند وجود دارد که عبارتند از بافت همبند غضروف، پیوندی سست، پیوندی مشبک یا شبکه ای، متراکم، خون، استخوان، چربی و لنفوئیدی هستند. اما در یک تقسیم بندی دیگر بافت پیوندی را می توان به دو نوع بافت اختصاصی و ساده تقسیم کرد. چهار نوع بافت های همبند خون، استخوان، غضروف و بافت لنفاوی جزء بافت اختصاصی می باشند. این نوع از بافت ها با این که شباهت زیادی به بافت های ساده دارند، اما دارای ویژگی های خاصی هستند.

به حالت کل و اجزای تشکیل دهنده بافت های همبند معمولی، بافت ساده گفته می شود. این بافت دارای بخش های مختلف یک بافت همبند مانند سلول های مختلف، ماده ی زمینه ای خارج سلولی و الیاف خارج سلولی می باشد. هر جا اصطلاح بافت پیوندی به کار گرفته می شود، منظور بافت همبند ساده می باشد.

بافت همبند سست

منعطف ترین نوع بافت همبند که باعث اتصال پوست به ماهیچه های زیرین می شود، بافت همبند سست می باشد. همچنین این بافت که با وجود انعطاف پذیری، محکم می باشد، اطراف بیشتر اعضای بدن و حتی بین آن ها را پر می کند. طوری که اطراف یک یک رگ های خونی را برای حفظ آن، بافت همبند سست پر می کند. ماده ی زمینه ی این بافت از گلیکوپروتئین می باشد که رنگ شفاف صورتی به آن می دهد. این بافت دارای تعدادی سلول های ماکروفاژ و فیبروبلاست می باشد.

بافت همبند مشبک

سلول های شبکه که فیبروبلاست اصلاح شده می باشند، تولید کننده بافت همبند مشبک می باشند که کلاژن نوع ۳ تشکیل دهنده ی آن می باشد. سلول های شبکه، الیاف بافت پیوندی را به صورت یک شبکه منظم می سازند. اما در مقایسه با تولید بافت نامنظم متراکم، بافت همبند شبکه ای ظریف تر و نازک تر بوده و پیوند بین سلول های شبکه و الیاف آن وجود دارد. بافت مشبک عملکردهای مختلفی در بدن دارد، مانند فراهم کردن شرایط برای عبور و اتصال گلبول های سفید خون، فیلتر کردن عروق لنفاوی و پشتیبانی و حفظ استرومای اندام های بدن مانند لنفوئید، از جمله ی آن ها می باشند. محل این بافت در بدن در طحال، مغز استخوان و غدد لنفاوی می باشد.

بافت همبند متراکم

این بافت نسبت به بافت سست، دارای سلول های کمتر و اما الیاف کلاژنی بیشتر در ماتریکس خارجی می باشد. دو نوع بافت همبند منظم و نامنظم وجود دارد. بافت متراکم منظم که تاندون ها و رباط ها نمونه هایی از وجود آن هاست، دارای الیاف کلاژنی منظم در یک جهت هستند. مقاومت کششی این بافت نیز در همان راستای الیاف کلاژن ها می باشد. اما بافت متراکم نامنظم که در درم پوست و غدد و همچنین دیواره اندام ها وجود دارند، دارای الیاف کلاژنی و فیبرهای جهت گرفته به شکل تصادفی در همه ی جهات می باشند. این بافت ها شکل سه بعدی از این الیاف را دارند که در مقابل کشش از همه جهات مقاوم می باشند.

بافت همبند غضروفی

غضروف ها بین استخوان ها و در محل مفاصل آن ها قرار گرفتند تا حرکت آن ها را آسان تر بکنند. بافت غضروف ها نیمه جامد و بدون شبکه می باشد. علاوه بر مفاصل استخوان ها، این بافت در بینی، لاله گوش، نای و حنجره بخشی از این اندام ها می باشند. این بافت از سلول های غضروفی، ماده ی زمینه ای نیمه جامد، رشته های الاستیک و سلول های بافت پیوندی تشکیل شده اند. غضروف ها به سه نوع هیالین (غضروف بینی، حنجره، مفاصل و … وجود دارد)، غضروف الاستیک (در اپی گلوت، دیواره گوش خارجی و غضروف میخی حنجره است) و فیبروکارتیلاژ (در دیسک های مفاصل، مینیسک زانو، دیسک های بین مهره ای و … دیده می شود) وجود دارند.

بافت همبند استخوان

این بافت محکم ترین نوع بافت همبند می باشد که دارای ترکیبات کلسیم دار و رشته های کلاژنی در ترکیب ماده ی زمینه ای خود می باشند. ترکیبانت فسفات کلسیم در آن، به این بافت، مقاومت فشاری بالا را می دهد. داخل استخوان ها دارای بافتی با تخلخل بیشتر بوده و رگ های خونی در آن بیشتر است اما میزان تخلخل در لایه بیرونی استخوان ها کم (۵ تا ۳۰ درصد) می باشد. بافت استخوان ها نیز از ماده ی زمینه ای، ماتریکس خارج سلولی و الیاف از نوع کلاژن ۱ تشکیل شده است. سلول های ماتریکس خارجی شامل استئوبلاست ها، استئوسیت ها و استئوکلاست ها می باشد که وظیفه ترمیم استخوان های شکسته را بر عهده دارند. لاملا نیز لایه های دایره ای شکلی هستند که در بردارنده ی ماتریکس استخوان می باشند.

بافت همبند خون

بافت پیوندی خونی که دارای اجزای سلولی و خارج سلولی می باشد، یک بافت همبند ویژه و اختصاصی می باشد. این بافت وظیفه رساندن مواد محلول و سلول ها را به تمام بدن بر عهده دارد. سلول های خونی که شامل گلبول های سفید، گلبول قرمز و پلاکت ها هستند و ماتریکس خارج سلولی خون نیز پلاسماست که متشکل از گازها، هورمون ها، مواد مغذی و زاید، آب، پروتئین و الکترولیت ها می باشد.

بافت همبند چربی

بافت پیوندی چربی که بیشتر در کف دست و پاها، اطراف کلیه، لایه بیرونی گوش و اطراف قلب وجود دارد، دارای سلول های چربی زیادی متشکل از لیپیدها می باشد. این بافت می تواند یک منبع مهم ذخیره انرژی در بدن باشد. چند فیبر کلاژن در ماتریکس بافت پیوندی چربی وجود دارد. دو نوع بافت چربی سفید و قهوه ای در بدن وجود دارد. بافت چربی سفید که لیپید دایره ای شکل دارد، ذخیره انرژی و پشتیبانی از اندام ها را بر عهده دارد. همچنین به عنوان یک غده درون ریز محسوب می شود، چون می تواند هورمونی مانند گرلین را ترشح کند. این نوع بافت چربی در کره چشم، کلیه ها، پوست نواحی شکم، ران و پشت وجود دارند. چربی قهوه ای که در بدن نوزادان بوده و وظیفه تولید گرما را بر عهده دارد، حاوی ذرات چربی می باشد.

بافت همبند لنفوئیدی

بافت لنفوئیدی که شامل سلول های ایمنی بدن برای دفاع از آن هستند، از تعداد زیادی لنفوسیت تشکیل شده اند. پوست به عنوان اولین محافظ بدن، دارای لایه اپیتلیوم می باشد که از آن در برابر میکروارگانیسم های حمله کننده، محافظت می کند. طحال، تیموس، لوزه ها و غدد لنفاوی، به عنوان اندام های لنفاوی هستند که به آن ها بافت شبکه ای نیز گفته می شود.

عملکرد بافت پیوندی

بافت های پیوندی با توجه به نوع سلول ها و فیبرهایی که دارند می توانند اعمال مختلفی را در بدن انجام دهند. بافت همبند متراکم و سست می تواند اکسیژن و مواد مغذی را به سلول ها منتقل و دی اکسید کربن و مواد زاید را از سلول ها بگیرد. بافت پیوندی می تواند از بدن در مقابل فشارهای وارد شده و نیروهای کششی محافظت کند. بافت پیوندی متراکم در تاندون ها، رباط ها و حتی در قرنیه چشم وجود دارند. بافت الاستیکی که وجود دارد می تواند بدن را در مقابل نیروهای کششی مقاوم کند. وجود این بافت ها در خون که از نوع الیاف مشبک می باشند، وظیفه فراهم کردن استروما به عنوان ساختار پشتیبان را بر عهده دارد.

پاسخ به واکنش های التهابی و دفاع ایمنی توسط سلول هایی مانند ماکروفاژها، ائوزینوفیل ها، ماست سل ها، سلول های پلاسما و … انجام می شوند که در بافت پیوندی سست وجود دارند. ذخیره انرژی در بافت های همبند چربی انجام می شود که نقش عایق حرارتی را برای بدن دارند. بافت پیوندی دارای عملکردهای متفاوت زیاد دیگری است که در بدن انجام می دهند و در اینجا فقط به برخی از این مواد اشاره شد.

بیماری های بافت پیوندی

عملکرد و نحوه فعالیت بافت های پیوندی در نتیجه التهاب آن ها و آسیب دیدن پروتئین های مربوط به آن ها، دچار اختلال می شود. از انواع این اختلالات می توان به نئوپلاسم های بافت (مانند تومور غلاف عصب محیطی)، نشانگان اهلرز- دنلوس، بیماری بافت پیوندی قلب (بیماری خود ایمنی)، لوپوس اریتماتوی سیستمیک (به علت کمبود ویتامین C رخ می دهد)، آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی)، اسکلرودرمی (نوعی بیماری روماتیسمی)، سندروم چرگ اشتراوس (انسداد عروق در کودکان) و موارد بسیار زیاد دیگر را نام برد.

بافت پیوندی چیست علوم هفتم

بافت همبند از مزودرم جنین در حال رشد ایجاد می شود و از سلول ها، الیاف و ماده زمینه ای تشکیل می شود: یک ماده ژل مانند حاوی کمپلکس های بزرگ کربوهیدرات ها و پروتئین ها. بافت همبند برای اولین بار به عنوان یک  بافت جداگانه در قرن ۱۸ شناسایی شد و یوهانس پیتر مولر اصطلاح بافت همبند را ابداع کرد.

سلول های چربی (آدیپوسیت)، سلول های ماهیچه صاف (میوبلاست) و سلول های استخوانی (استئوبلاست) برخی از انواع سلول های بافت همبند هستند. برخی از سلول های سیستم ایمنی بخشی از بافت همبند، از جمله ماکروفاژها، ماست سل ها و سلول های پلاسما هستند. ماکروفاژها گلبول‌ های سفید خونی هستند که باکتری ‌ها یا هر موجودات بیماری ‌زایی را که به سلول ‌های میزبان حمله می‌ کنند، می‌ بلعند. ماست سل ها پاسخ ایمنی از جمله واکنش های آلرژیک را با آزاد کردن مواد شیمیایی مانند هیستامین و سایتوکین های التهابی تعدیل می کنند.

بافت همبند اغلب به دلیل عوامل ارثی یا تغذیه ای مستعد ابتلا به بیماری ها است. لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) یک بیماری خود ایمنی است که در آن کل بافت همبند بدن ملتهب می شود. التهاب بسیاری از اندام ها و سیستم های اندام از جمله پوست، ریه ها و پوشش داخلی رگ های خونی را تحت تاثیر قرار می دهد. علائم شامل بثورات پوستی، درد ماهیچه ها و مفاصل و ضعف و بسیاری دیگر است.

عوامل محیطی، از جمله کمبود ویتامین، ممکن است منجر به اختلالات بافت همبند شود. ویتامین C (اسید اسکوربیک) یک کوفاکتور ضروری در بیوسنتز کلاژن است. کمبود ویتامین C منجر به سنتز کلاژن معیوب، خونریزی داخلی، لق شدن دندان ها و استخوان های شکننده می شود. به طور مشابه، ویتامین D سیستم ایمنی را تنظیم می کند و از هموستاز کلسیم و رشد استخوان حمایت می کند. ویتامین D کم خطر ابتلا به بیماری های بافت همبند مانند SLE و بیماری التهابی روده را افزایش می دهد.