روده بزرگ چیست و از ساختار و عملکرد آن چه می دانید؟

روده بزرگ (Large Intestine) قسمت آخر دستگاه گوارش است و جذب آب و الکترولیت ها در آن صورت می گیرد. باکتری های موجود در این اندام نیز روند هضم شیمیایی را تکمیل می کنند. این اندام همچنین جایی است که بقایای مواد غذایی و مایعات همراه آن مدفوع را تشکیل می شود.

در روده بزرگ محتوای روده با انقباضات مختلف به عقب و جلو رانده می شود  تا اینکه در نهایت مدفوع با حرکات توده ای به سمت کانال مقعد رانده شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در این رابطه در ادامه مقاله با ما در نشریه جهان شیمی فیزیک همراه باشید.

آناتومی روده بزرگ

روده بزرگ تقریباً ۵/۱ متر طول دارد و شامل بخش های روده کور یا سکوم (caecum) ، پس روده یا کولون (colon)  ، راست روده  (rectum) ، کانال مقعدی (anal canal)  و مقعد (anus)  است . ساختار روده بزرگ بسیار شبیه به روده کوچک است ، با این تفاوت که مخاط آن هیچ پرزی ندارد.

سكوم و ضمائم (caecum)

كیم هایی كه تا زمان خروج از روده باریك جذب نشده است ، از دریچه ایلئوسکال عبور کرده و وارد  روده کور می شود. با دریافت محتویات ایلئوم ( ileum) روده کور جذب آب و نمک را ادامه می دهد.

ناحیه روده کور حدود ۶ سانتی متر است و به سمت پایین در آپاندیس گسترش می یابد ،  آپاندیس یک کیسه لوله ای پیچ در پیچ حاوی بافت های لنفاوی است تصور می شود که یک عضو اضافی است. شکل باریک و پیچ خورده این اندام ، آن را به مکانی جذاب برای تجمع و تکثیر باکتری های روده تبدیل کرده است.

پس روده یا کولون (colon)

در انتهای دیگر این اندام ، روده کور به پس روده یا کولون متصل می شود که طولانی ترین قسمت روده بزرگ است. باقیمانده مواد غذایی با حرکت به سمت بالا از طریق کولون صعودی یا بالارونده واقع در سمت راست شکم  سفر خود را شروع می کنند.

کولون صعودی تا نزدیک بخشی معروف به انحنای کبدی گسترش می یابد و به کولون عرضی تبدیل می شود و از طرف دیگر به سمت چپ شکم متمایل می شود. دقیقاً بالای طحال در خمیدگی قولنج چپ ، کولون عرضی به کولون نزولی یا پایین رونده تبدیل می شود که  در سمت چپ شکم قرار دارد. قبل از خم شدن بعدی ، کولون نزولی به کولون سیگموئید تبدیل می شود.

کولون ظاهری تقسیم شده دارد. بخش هایی از آن  که توسط ساکولاسیون (sacculation) ایجاد می شوند ، هاسترا نامیده می شوند. کولون صعودی ، کولون نزولی و راست روده در رتروپریتونئوم (خارج حفره صفاقی) قرار دارند. کولون عرضی و سیگموئید توسط مزوکولون (medocolon) به دیواره خلفی شکم متصل می شود.

راست روده ، کانال مقعدی و مقعد

دریچه روده بزرگ به راست روده باز می شود که توسط کانال مقعدی ادامه پیدا می کند. راست روده حدود ۲۰ سانتی متر از دستگاه GI را تشکیل می دهد. راست روده به یک قسمت منبسط شده به نام آمپول رکتوم ختم می شود ، جایی که مدفوع قبل از آزاد شدن در آن ذخیره می شود. راست روده معمولاً خالی است زیرا مدفوع در آنجا به مدت طولانی ذخیره نمی شود.

کانال مقعدی واقع در پرینه ( perineum) (خارج از حفره شکم) ، ۳.۸ تا ۵ سانتی متر طول دارد و به قسمت خارجی بدن در مقعد باز می شود و دارای دو اسفنکتر می باشد:

اسفنکتر مقعدی داخلی ، که توسط عضلات غیر ارادی کنترل می شود. اسفنکتر مقعدی خارجی که از عضله اسکلتی ساخته شده و تحت کنترل ارادی است. به جز در هنگام اجابت مزاج ، هر دو اسفنکتر مقعدی به طور کامل بسته می مانند.

عملکردهای روده بزرگ

وعده های غذایی بعد از هشت الی نه ساعت پس از بلع از روده کوچک به روده بزرگ منتقل می شوند. روده باریک حدود ۹۰٪ آب بلعیده شده را جذب خواهد کرد. روده بزرگ بیشتر آب باقیمانده در مواد غذایی را جذب می کند ، فرایندی که بقایای مایع کیم (chyme)  را به مدفوع یا مدفوع نیمه جامد تبدیل می کند.

روده بزرگ سه عملکرد عمده دارد:

• جذب آب و الکترولیت ها
• تشکیل و دفع مدفوع
• هضم شیمیایی توسط میکروب های روده

 

جذب آب و الکترولیت ها

وجود باقیمانده مواد غذایی در روده بزرگ باعث تحریک انقباضاتی می شود که تقریبا هر ۳۰ دقیقه  در این اندام رخ می دهد و هر کدام حدود یک دقیقه طول می کشد. انقباضات همچنین باقیمانده های مواد غذایی را باهم مخلوط می کنند ، در نتیجه جذب آب را تسهیل می بخشد.

روده بزرگ الکترولیت ها را نیز جذب می کند. یون های سدیم به طور فعال توسط پمپ سدیم / پتاسیم (odium/potassium pump) جذب می شوند. این  پمپ یون های سدیم و پتاسیم را در جهت مخالف در غشای سلول حرکت می دهد و با آزاد سازی هورمون آلدوسترون جذب سدیم و دفع پتاسیم را تقویت می کند.

انقباضات ضد پریستالتیک باقیمانده مواد غذایی را به سمت دریچه ایلئوسکال (ileocaecal valve ) باز می گرداند و انتقال را کند می کند و به روده بزرگ زمان بیشتری می دهد تا آب و الکترولیت ها را جذب کند.

تشکیل و دفع مدفوع

از هر ۵۰۰ میلی لیتر باقیمانده مواد غذایی که هر روز وارد روده بزرگ می شود ، حدود ۱۵۰ میلی لیتر آن به مدفوع تبدیل می شود. این ۱۵۰ لیتر بیشتر حاوی باکتری ها ، سلول های اپیتلیال قدیمی مخاط روده ، مواد زائد غیر آلی ، مواد غذایی هضم نشده و فیبر و همچنین آب برای عبور راحت از دستگاه گوارش است.

این مواد همچنین حاوی مقادیر کمی چربی و پروتئین نیز می باشند. رنگ قهوه ای مشخص آنها به دلیل وجود استركوبیلین و اوروبیلین ، محصولات تجزیه هموگلوبین از گلبول های قرمز قدیمی خون است.

از آنجا که بقایای مایع کیم به مدت ۱۲-۲۴ ساعت در روده بزرگ باقی می ماند بیش از ۱.۵ لیتر مایعات که هر روز وارد روده بزرگ می شود ، جذب می شود و کمتر از ۱۰۰ میلی لیتر آب در مدفوع باقی می ماند و دفع آن را تسهیل می کند.

این مقدار کم مایعات ، قوام نیمه جامد به مدفوع می دهد. همچنین مدفوع توسط فیبرهای غذایی نرم می شود. مخاط ، ترشح شده از سلول های جامی (goblet cells ) که در کل روده بزرگ قرار دارند ، به انتقال کیم کم آب کمک می کنند و همچنین باعث دفع راحت تر مدفوع می شوند.

حرکات توده ای روده بزرگ

پریستالتیس در ایلئوم ، كیم را به داخل روده کور انتقال می دهد. فشار روده کور باعث رفلکس کول بک معده می شود و حرکات توده ای کولونی  شروع می شود. حرکات توده ای که با فشار معده و تحریک کولونی شروع می شود، معمولاً سه یا چهار بار در روز، اغلب در طول یا بلافاصله پس از وعده های غذایی رخ می دهند. این امواج قوی که می توانند تا ۳۰ دقیقه ادامه داشته باشند  از اواسط کولون عرضی شروع می شوند.

هضم شیمیایی توسط میکروب های روده بزرگ

روده بزرگ آنزیم های گوارشی ترشح نمی کند ، در این قسمت از دستگاه گوارش ، هضم شیمیایی منحصراً از طریق عملکرد میلیون ها کلنی باکتریایی اتفاق می افتد. از طریق تخمیر این باکتری ها مقداری از کربوهیدرات های باقیمانده را تجزیه می کنند که هیدروژن ، دی اکسید کربن و متان را آزاد می کند و باعث ایجاد گاز (flatus)  می شود. این باکتری ها همچنین از روده در برابر باکتری های بالقوه مضر جذب شده از محیط خارجی محافظت می کنند و می توانند برخی از ویتامین های خاص را سنتز کنند.

فلور باکتریایی

بزرگترین اکوسیستم باکتری ها در بدن انسان در روده بزرگ قرار دارد. روده بزرگ بیش از ۷۰۰ نوع باکتری را در خود جای داده است که عملکردهای متنوعی را انجام می دهند. این بزرگترین اکوسیستم باکتریایی در بدن انسان است. روده بزرگ برخی از محصولات تشکیل شده توسط باکتری های ساکن در این ناحیه را جذب می کند.

به عنوان مثال فیبرهای رژیم غذایی توسط این باکتری ها به اسیدهای چرب زنجیره کوتاه تبدیل شده و سپس توسط انتشار غیرفعال جذب می شوند. بی کربنات ترشح شده از روده بزرگ به خنثی شدن اسیدیته افزایش یافته حاصل از این اسیدهای چرب کمک می کند.

باکتری ها و ویتامین ها

این باکتری ها همچنین مقدار زیادی ویتامین به ویژه ویتامین K و بیوتین (یک ویتامین B) برای جذب در خون تولید می کنند. اگرچه این منبع ویتامین ها ، به طور کلی ، فقط قسمت کوچکی از نیاز روزانه بدن ما را تأمین می کند ، اما در صورت کمبود دریافت ویتامین از  رژیم غذایی ، سهم قابل توجهی را ایفا می کند.

از دیگر محصولات باکتریایی می توان به گاز (flatus)  اشاره کرد که مخلوطی از نیتروژن و دی اکسید کربن است و مقادیر کمی هیدروژن ، متان و سولفید هیدروژن نیز دارد. اینها در نتیجه تخمیر باکتریایی پلی ساکاریدهای هضم نشده تولید می شوند. فلور ( flora ) طبیعی نیز برای تکامل بافت های خاصی از جمله سکوم و لنفاوی ضروری است.

باکتری ها و آنتی بادی ها

فلور روده همچنین در تولید آنتی بادی ها نیز نقش بسیار مهمی دارد. این ها آنتی بادی ها توسط سیستم ایمنی بدن در برابر فلور طبیعی تولید می شوند ، همچنین در برابر عوامل بیماری زای مرتبط نیز موثر هستند و از عفونت یا حمله میکروارگانیسم ها جلوگیری می کنند.

شایع ترین باکتریها ، باکتریوئیدها ( bacteroides) هستند که در شروع کولیت ( colitis ) و سرطان روده بزرگ ( colon cancer) نقش دارند. بیفیدوباکتری ها (Bifidobacteria  ) نیز به وفور در روده یافت می شوند  و اغلب به عنوان باکتری های دوستانه توصیف می شوند.

بیماری های روده بزرگ

عدم تحمل لاکتوز (Lactose intolerance)

افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز نمی توانند لاکتوز رژیمی را هضم کنند. لاکتوز هضم نشده در روده بزرگ تخمیر شده ، تولید گاز می کند و باعث گرفتگی شکم ، نفخ و اسهال می شود . علائم این بیماری از ناراحتی خفیف تا درد شدید متغیر است. یکی از گازهای تولید شده توسط تخمیر باکتریایی لاکتوز در روده بزرگ گاز هیدروژن است ، بنابراین افرادی که عدم تحمل لاکتوز دارند گاز هیدروژن را دفع می کنند.

بیماری سلیاک (Coeliac disease)

بیماری سلیاک عدم تحمل گلوتن است ، پروتئینی که در گندم ، جو و چاودار (wheat, barley and rye ) یافت می شود. اگر افراد مبتلا به بیماری سلیاک گلوتن بخورند ، سلولهای ایمنی روده (سلولهای T) واسطه های التهابی را آزاد می کنند که باعث صاف شدن پوشش مخاط روده می شود و توانایی هضم و جذب مواد غذایی را مختل می کند. علائم این بیماری از خفیف تا شدید متغیر است و شامل اسهال ، درد شکم ،  نفخ شکم ، سو هاضمه و یبوست است. در موارد شدیدتر این وضعیت می تواند منجر به سو تغذیه شود.

اسهال (Diarrhoea)

اسهال (مدفوع شل و آبکی) معمولاً در اثر ورم روده (gastroenteritis ) ، نورو ویروس (norovirus) یا مسمومیت غذایی ایجاد می شود اما می تواند به دلیل عدم تحمل غذا یا آلرژی ، سندرم روده تحریک پذیر (irritable bowel syndrome ) ، بیماری التهابی روده (inflammatory bowel disease) ، بیماری سلیاک و بیماری دیورتیکولی (diverticular disease ) نیز ایجاد شود.

اگر روده ها مایعات را جذب نکنند ، بدن می تواند روزانه چندین لیتر مایع از دست بدهد که می تواند عواقبی مانند کمبود آب بدن ، از بین رفتن الکترولیت ها (یون های پتاسیم و سدیم) و افزایش خطر لخته شدن خون را برای بدن داشته باشد. به عنوان مثال از دست دادن زیاد یون های پتاسیم می تواند باعث ایست قلبی شود.

اگر فردی دچار اسهال شده باشد ، لازم است مایعات و الکترولیت ها را به سرعت با استفاده از محلول حاوی تعادل صحیح گلوکز و الکترولیت ها (به عنوان مثال دیورالیت) پر کند.

اگر اسهال منجر به هیپوناترمی حاد ( acute hyponatraemia ) شود ، باید سریعاً درمان شود. درمان ممکن است شامل تجویز سرم نمکی هایپرتونیک باشد ، اما باید اطمینان حاصل شود که سطح سدیم خون مجاز به سرعت افزایش نیابد زیرا این امر می تواند باعث تغییر ناگهانی آب در سلول های مغزی شود که ممکن است منجر به عارضه مرگبار میلینولیز مرکزی (pontine myelinolysis) شود.

یبوست (Constipation)

یبوست تخلیه مدفوع مداوم و دشوار یا دردناک در اثر حرکت آهسته مدفوع خشک و سفت است. یبوست ممکن است به فشار شکم و درد منجر شود و در صورت عدم درمان ، باعث انسداد دستگاه گوارش  می شود. این شرایط می تواند به دلیل عادات نامنظم غذایی ، رژیم غذایی کم فیبر و عدم تحرکی ایجاد شود.

برخی از داروها ، عادت های بد غذا خوردن و استفاده بیش از حد از داروهای ملین نیز ممکن است باعث یبوست شود. گنجاندن ۲۰-۶۰ گرم فیبر در روز در رژیم غذایی و نوشیدن یک یا دو لیوان مایعات با هر وعده غذایی می تواند به جلوگیری از یبوست کمک کند.

انسداد روده (Bowel obstruction)

تومور ، چسبندگی در دیواره های روده ، اجسام خارجی یا مدفوع نهفته ممکن است باعث انسداد روده ها به طور جزئی یا کامل شود. این بیماری ممکن است منجر به تورم شکم ، درد ، گرفتگی عضلات ، استفراغ و یبوست شدید یا اسهال شود.

یکی دیگر از علل انسداد روده، ایلئوس فلج کننده (paralytic ileus) است که به دلیل کند شدن چشمگیر حرکت طبیعی پریستالتیک روده ها رخ می دهد. ایلئوس فلج کننده می تواند در اثر عفونت های باکتریایی یا قارچی ، ایسکمی مزانتریک (mesenteric ischaemia) ، آپاندیسیت (appendicitis) ، جراحی شکم و داروهای خاص ایجاد شود.

دیورتیکولیت (Diverticulitis)

کیسه هایی به اندازه نخود به نام دیورتیکول ، گاهی اوقات در نقاط ضعیف دیواره روده به دلیل افزایش فشار ایجاد می شوند. به عنوان مثال ، هنگام فشار آوردن به خود در هنگام اجابت مزاج این کیسه ها به وجود می آیند.

این کیسه ها بیشتر در قسمت کولون سیگموئید شایع هستند . گفته می شود افرادی که دیورتیکول دارند و علائم خفیفی را تجربه می کنند و یا علائمی ندارند دچار حالت خوش خیم دیورتیکولوز هستند.

بیماری التهابی روده (Inflammatory bowel disease)

بیماری التهابی روده (IBD) التهاب کنترل نشده و آسیب روده بزرگ است که منجر به ناراحتی شدید می شود و علائمی مانند گرفتگی شکم ، نفخ ، گاز ، حرکات مایع و اسهال دارد. غالباً برای اجابت مزاج یک فوریت شدید وجود دارد و ممکن است ترشحات مقعدی یا خونریزی وجود داشته باشد. IBD شدید ممکن است منجر به کاهش اشتها ، کاهش وزن و کم خونی فقر آهن شود.

بیماری کرون (Crohn’s disease)

تا همین اواخر ، تصور می شد بیماری کرون نوعی اختلال خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به پوشش روده بدن حمله می کند. امروزه ، شواهدی وجود دارد که نشان می دهد سیستم ایمنی به یک آنتی ژن میکروبی موجود در پوشش روده حمله می کند.

بیماری کرون در بیشتر افراد مبتلا قبل از ۳۰ سالگی تشخیص داده می شود. انسداد روده ، تورم و تشکیل بافت اسکار ، ضخیم شدن دیواره روده و باریک شدن مجرای روده ای ناشی از این بیماری است می شود. سوراخ شدن روده ممکن است در نتیجه آبسه یا فیستول ایجاد شود.

کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis)

کولیت اولسراتیو با التهاب و زخم در لایه روده بزرگ  و راست روده و مقعد مشخص می شود که می تواند منجر به اسهال خونی و دردناک تا ۲۰ بار در روز شود. علائم ممکن است متغییر باشد اما ۵-۱۰٪ بیماران علائم دائمی داشته اند. سوراخ شدن روده یک عارضه بالقوه  در این بیماری است ، زیرا التهاب مزمن و زخم ممکن است دیواره روده را تا حدی ضعیف کند که منجر به سوراخ شدن آن شود.

آپاندیسیت (Appendicitis)

اگر آپاندیس مسدود شود ملتهب خواهد شد و این  باعث آپاندیسیت می شود. انسداد باعث فشار در این ناحیه می شود  که ممکن است خون رسانی به دیواره روده را دچار اختلال کند و در نتیجه آسیب ایسکمیک (ischaemic) و عفونت باکتریایی ایجاد کند.

علامت کلاسیک این بیماری درد حاد است که از ناف شروع می شود و حالت تهوع ، استفراغ و احتمالاً تب ممکن است در شخص بیمار ایجاد شود. اگر این بیماری درمان نشود ، آپاندیس ممکن است پاره شود و باعث پریتونیت (peritonitis) خطرناک شود.

این وضعیت باعث شود که عفونت باکتریایی به سرعت در حفره صفاقی گسترش یابد و به طور بالقوه ظرف چند ساعت منجر به مرگ شود. آپاندیسیت یکی از مهمترین دلایل درد حاد شکمی است.

سرطان روده بزرگ (Colorectal cancer)

سرطان روده بزرگ دومین علت شایع مرگ بر اثر سرطان است و ممکن است با یبوست یا اسهال ، گرفتگی عضلات ، درد شکم و خونریزی مقعدی مشخص شود که ممکن است در مدفوع قابل مشاهده یا پنهان باشد.

سیگار کشیدن ، مصرف زیاد الکل و رژیم غذایی سرشار از چربی و پروتئین حیوانی با افزایش خطر سرطان روده بزرگ ارتباط دارد. برخی مطالعات نشان می دهد که افزایش مصرف فیبر در رژیم غذایی می تواند خطر ابتلا به این بیماری را بسیار کاهش دهد .

از آنجا که بیشتر سرطان های روده بزرگ از رشد خوش خیم مخاطی به نام پولیپ ناشی می شوند روش های پیشگیری در شناسایی این پولیپ ها متمرکز شده است.