آکریل آمید چیست؟ – خواصو مزایا
آکریل آمید ترکیبی شیمیایی موجود در برخی از مواد غذایی است. این ماده با سرعت زیادی پلیمریزه شده و وقتی غذاهایی که به مقدار زیادی نشاسته دارند را در دمای بالا حرات دهند، به عنوان یک محصول جانبی تولید می شود. از آکریل آمید در صنعت برای تولید رنگ، مواد شیمیایی، مواد آلی، تصفیه فاضلاب ها و ساخت لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می کنند. با استفاده از این ماده به عنوان مونومر، پلیمر پلی آکریل آمید ساخته می شود. یکی از پلیمرهای دیگر پرکاربرد، سدیم پلی آکریلات است که در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک، علاوه بر آکریل آمید به آن نیز پرداخته می شود.
خواص آکریل آمید
اکریل آمید ترکیبی با حالت جامد بلوری سفید رنگ است. از خواص فیزیکی این ترکیب، بدون بو بودن، سمی، سرطانزا بودن و حلالیت در آب است. همچنین نقاط ذوب و جوش آن به ترتیب ۸۴,۵ و ۱۹۲,۶۰ درجه سانتی گراد است. علاوه بر آب، اکریل آمید در اتانول، اتر، استون و کلروفرم نیز به خوبی حل می شود. این ترکیب مشتق شده از اسید اکریلیک بوده و از خواص آن، پلیمریزه شدن راحت است.
همان طور که گفته شد، این ترکیب را می توان به صورت طبیعی در زیتون سیاه، مارچوبه، میوه خشک شده، غلات، کراکر، پودر کاکائو، شکلات، قهوه و آب لیمو یافت. اکریل آمید در مجاورت اسیدها، بازها، اکسید کننده ها، آهن و نمک های آهن دچار تجزیه و شکسته شدن می شود.
نکته ای که باید توجه کرد، اکریل آمید به صورت خالص کاربردی نداشته و تنها در صورتی با اهمیت و پرکاربرد می شود که دچار پلیمریزاسیون شود. در دمای اتاق، اکریل آمید پایدار است ولی وقتی ذوب می شود، پلیمریزه می شود.
سدیم پلی اکریلات
یکی دیگر از پلیمرهای پرکاربرد، سدیم پلی اکریلات است که یک پلی الکترولیت آنیونی محسوب می شود. در این پلیمر، بار منفی روی گروه کربوکسیلات بوده و تعداد زیادی کاتیون سدیم، با احاطه کردن آن، باعث خنثی شدن پلیمر شده اند. سدیم پلی اکریلات در واقع، نمک سدیم پلی آکریلیک اسید است. در این پلیمر گروه کربوکسیلات به تعداد زیادی وجود داشته و به خوبی در آب حل می شود. همچنین توانایی جذب مقدار زیادی آب را داشته و با حلالیت در آب، ویسکوزیته آن را افزایش می دهد. زیرا وزن مولکولی بالایی داشته و یون سدیم و گروه کربوکسیلات دارد.
یکی از خواص سدیم پلی اکریلات، توانایی کی لیت سازی با یون های فلزی است.
تولید آکریل آمید
اکریل آمید به عنوان یک ماده سمی در نتیجه انجام واکنش های شیمیایی بین قندها و یک اسید آمینه حاصل می شود. این اسید آمینه، آسپاراژین است و در غذاهای گیاهی چون سیب زمینی و غذاهای بر پایه غلات وجود دارد. این ماده در طول پخت و در زمانی که دما بسیار بالا باشد مانند برشته کردن، حاصل می شود. اما طرق پختنی مانند جوشاندن و بخارپز کردن، این ترکیب را حاصل نمی کند.
به طریق مصنوعی می توان اکریلونیتریل را هیدرولیز کرده و اکریل آمید تولید کرد. کاتالیز کردن چنین واکنشی با کمک اسید سولفوریک و نمک های فلزی صورت می گیرد.
مزایای آکریل آمید
عمده ترین کاربرد اکریل آمید در تولید پلیمرهایی چون پلی اکریل آمید است. در تصفیه فاضلاب، کروماتوگرافی، کاغذسازی، بازیافت نفت، نساجی، ساخت رنگ ها و الکتروفورز ژل از این پلیمر به عنوان تثبیت کننده های محلول در آب استفاده می شود. کاربردهای دیگر این ماده در سیمان سازی، تولید آفت کش ها، لوازم آرایشی، تولید شکر، ساخت محصولات پلاستیکی، تولید آسفالت، پلاستیک، دوغاب، بسته بندی مواد غذایی و همچنین فیلم های عکاسی و چسب های ساختمانی است. اکریل آمید را می توان در دود سیگار نیز یافت.
از پلی اکریل آمید که محلول در آب است به عنوان ضخیم کننده و عامل لخته ساز استفاده می کنند. پزشکی و بیوشیمی، دو صنعتی است که این پلیمر در آن ها به کار برده می شود.
با این که اکریل آمید سمی است، اما مشتقات آن مانند پلیمر تشکیل یافته از آن، سمی نیست.
