آلوم (Alum) چیست؟ – خواص و مزایای آن

آلوم (Alum) ترکیبی به صورت پودری و سفید رنگ است که به خوبی در آب حل می شود. این ماده قدرت منعقد کنندگی بالایی داشته و با نام های دیگری چون سولفات آلومینیوم، زاج سفید، زاج آلوم، کیک آلوم و … شناخته می شود. به هر ترکیبی که فرمول شیمیایی آن به صورت AB(SO_۴)_۲ .۱۲H_۲O است، آلوم گفته می شود. در واقع آلوم، سولفات مضاعف شده آلومینیوم بوده و از تبلور دو نمک به دست می آید. سولفات آلومینیوم خود ترکیبی معدنی با فرمول Al_۲(SO_۴)_۳ است و بلوری سفید رنگ است.

در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک با آلوم (Alum) و سیلیکات آلومینیوم آشنا می شویم.

خواص آلوم (Alum)

آلوم ماده ای با ساختار پودری کریستالی بوده و بدون بو است. این ماده یک اسید قوی بوده و غیرفرار است. آلوم طعم شیرینی دارد و توانایی بالایی در جذب آب دارد. یکی از خواص آلوم، منعقد کنندگی آن است و این که در آب حل می شود ولی در الکل نامحلول است. آلوم به عنوان ماده ای آتش زا بوده ولی غیرقابل اشتعال است. این ماده خاصیت چربی زدایی و بوزدایی داشته و به مواد مختلف در برابر آب و آتش مقاومت زیادی می دهد.

سه نوع آلوم آشامیدنی، صنعتی و آزمایشگاهی وجود دارد. از نوع صنعتی این ماده در رنگ های نساجی به عنوان تثبیت کننده استفاده می شود. نوع آزمایشگاهی به عنوان معرف در تجزیه های شیمیایی و نوع آشامیدنی آن نیز در صنعت داروسازی و کاغذسازی به کار برده می شود. هر سه نوع آلوم، پودری، گرانولی، کلوخه ای و یا پرک بوده و به طور کامل در آب محلول هستند.

انواع آلوم (Alum)

تقسیم بندی آلوم به چهار دسته اصلی در طبیعت انجام می شود. آلوم آمونیوم، آلوم پتاس، آلوم کروم و آلوم قلیایی، این چهار گروه هستند.

آلوم آمونیوم نوعی زاج با فرمول شیمیایی NH_۴Al(SO_۴)_۲ . ۱۲H_۲O است که به رنگ سفید و کریستالی است. آلوم آمونیوم همان آلومینیوم دو سولفاته است.

نوع دیگر، آلوم پتاس است که به نام آلومینیوم سولفات پتاسخوانده شده و تهیه شده از منابع طبیعی و مواد معدنی مانند کلئولینیت و آلونیت است.

آلوم کروم با نام زاج کروم، سولفات دوگانه پتاسیم و کرومیوم است که فرمول شیمیایی آن به صورت KCr(SO_۴)_۲ .۱۲H_۲O است. این آلوم را در طبعیت به صورت کریستالی و بنفش رنگ یافته و دارای خاصیت روشن کنندگی است. یکی از کاربردهای این آلوم در روند برنزه کردن است.

آلوم قلیایی که به نام سودا آلوم نیز شناخته می شود دارای فرمول شیمیایی Na_۲SO_۴ Al_۲(SO_۴)_۲ .۲۴H_۲O است. این نوع آلوم که مندوزیت است در محیط زیست اطراف مشاهده می شود. از آلوم قلیایی در تولید نمک و سودا استفاده کرده و به نام آلوم سدیم نیز خوانده می شود.

مزایای آلوم (Alum)

از آلوم در تصفیه آب و فاضلاب صنعتی و خانگی به جهت داشتن خواصی چون قدرت انعقادکنندگی و لخته سازی استفاده می شود. با این ماده، جلبک ها، مواد رنگی و باکتری ها در آب از بین می رود. از کاربردهای آلوم می توان به تولید محصولات آرایشی و بهداشتی، کاغذسازی، پاک کردن دندان ها، صنعت خودروسازی، رنگدانه های نقره برای رنگ آمیزی، سوخت راکت ها و موشک ها، صنعت نساجی، دباغی و چرم سازی، نیروگاه های حرارتی، صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، عکاسی، داروسازی و … اشاره داشت.

سیلیکات آلومینیوم

یکی دیگر از ترکیبات آلومینیوم به نام سیلیکات آلومینیوم است که از آلومینا و سیلیکا تشکیل شده است. با بالا رفتن درصد آلومینا در این ماده، مقاومت آن در برابر دما زیاد می شود. این ترکیب به صورت طبیعی یا مصنوعی بوده  به دو صورت خشک و آبدار سنتز می شود. سیلیکات آلومینیوم ترکیبی جامد و سفید رنگ بوده و به سه فرم کیانیت، آندالوزیت و سیلینمانیت وجود دارد.

از سیلیکات آلومینیوم در رنگ سازی به عنوان غلیظ کننده و عامل مات کننده استفاده می شود. در صنعت مرکب چاپ از این ماده برای واضح سازی و شفافیت ظاهری و همچنین به عنوان مات کننده و تغلیظ کننده استفاده می شود. سیلیکات آلومینیوم در صنعت کشاورزی برای تولید کود و سموم شیمیایی به کار برده می شود.