انواع دندان، ویژگی ها و کاربرد آن ها
انواع دندان در انسان ها براساس عملکرد و شکل آن ها تقسیم بندی می شود. با بالا رفتن سن، تعداد و انواع دندان افراد تغییر می کند. انسان دارای دو سری دندان های شیری یا موقتی و دندان های دائمی است. دندان جزء بافت سخت بدن محسوب می شود. اصلی ترین کار دندان ها، تکه تکه کردن و آسیاب کردن غذاها است. بنابراین مراقبت از آن ها بسیار حائز اهمیت است. انواع دندان را برای اولین بار در کتاب علوم هفتم مطالعه کردید.
در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به معرفی انواع دندان، کاربردها و ویژگی های آن می پردازیم.
دندان چیست؟
دندان عضو سخت در دهان بوده و برای جویدن غذاها لازم است. ساختمانی به رنگ سفید که بر روی آرواره مهره داران قرار گرفته است. این قسمت از بدن متشکل از مواد معدنی و مواد آلی است. کلسیم، فسفر و فلوراید از اجزای تشکیل دهنده ی دندان هستند.
زمان رویش دندان ها در انسان
شاید برایتان جالب باشد که شروع روند رویش دندان انسان در دوره ی جنینی صورت می گیرد. به عبارتی ساده تر قبل از این که انسان متولد شود، در ۶ ماهگی دوره ی جنینی، دندان ها زیر پوست لثه جای گرفته اند. بنابراین سلامت دندان جنین بستگی به مراقبت های مادر در دوران بارداری دارد.
اولین دندان انسان بعد از تولد و در هفت ماهگی شروع به رویش می کند و تا ۱۲ سالگی طول می کشد. در این مدت همه دندان های دائمی رشد می کنند. تنها دندان عقل دیرتر سر بیرون می آورد و یا ممکن است هرگز بیرون نزند.
قسمت های مختلف ساختار دندان
ریشه ی دندان
ریشه ی دندان از خط لثه شروع می شود و تا پایین ادامه دارد و به استخوان های فک فوقانی و فک تحتانی ورود می کند. وظیفه ی نگهداری کل دندان برعهده ی ریشه است. بعضی از دندان ها دارای یک ریشه و برخی دیگر دو یا سه ریشه دارند.
تاج دندان
بخشی از دندان که در واقع همان ظاهر دندان است، تاج بوده و با دیدن داخل دهان نمایان می شود. تاج دندان پوششی از مینا دارد.
مینای دندان
سخت ترین بافت بدن را مینا می نامند. مینا در بخش ساختمان بالایی دندان واقع شده است. این قسمت سفید رنگ به عنوان پوششی برای تاج دندان خودنمایی می کند و نقش نگهداری از عاج را ایفا می کند. مینای دندان قادر به ترمیم آسیب دیدگی ها و پوسیدگی های خود نیست زیرا سلول زنده ندارد. ضخامت آن ۲/۵ میلی متر است.
عاج
عاج به نسبت مینای دندان نرم تر بوده ولی از بافت استخوان ها سخت تر است. این قسمت اصلی ترین و بزرگترین قسمت هر دندان است. این بخش از دندان عصب و عروق خونی تاج و ریشه ی دندان را احاطه کرده و از آن ها محافظت می کند. تحریک عاج موجب درد دندان می شود.
گردن یا طوقه دندان
طوقه دندان ریشه و تاج دندان را از هم جدا می کند. محل قرارگیری این بخش در ناحیه ی خط لثه است.
ساروجه یا سمنتوم
ساروجه پوشش آهکی بسیار نازکی بر روی ریشه ی دندان است که زیر لثه قرار دارد. میزان سختی این بخش شبیه استخوان است. عصبی در سمنتوم وجود ندارد. این بخش باعث اتصال ریشه به استخوان می شود.
پالپ یا مغز دندان
این بخش بافت نرمی دارد و در داخلی ترین قسمت دندان واقع است. پالپ ترکیبی از عروق خونی، فیبرهای عصبی و بافت پیوندی است. محل قرارگیری این بخش در زیر عاج و از تاج تا راس ریشه امتداد می یابد. مواد غذایی مورد نیاز عاج را تامین می کند.
لثه
بافتی نرم که به رنگ صورتی است، لثه نام دارد. بافت لثه را ژینژیوا می نامند. این قسمت وظیفه ی حفاظت از استخوان فک و ریشه های دندان برعهده دارد و به عنوان پوششی برای طوقه دندان است.
حفره استخوانی
محل جای گیری دندان است. استخوان فک که دندان را در برگرفته و از آن حمایت می کند.
رباط یا غشا پریودنتال
بافت رباط یا غشا پریودنتال اتصال ریشه ی دندان و حفره استخوانی را برعهده دارد. رباط پریودنتال از ایجاد فشار بیش از حد به دندان جلوگیری می کند.
کانال ریشه
به ناحیه ی باز درون ریشه کانال ریشه می گویند. این کانال محل ورود عصب ها و عروق خونی به پالپ است.
کانال فرعی
کانال های فرعی از کانال اصلی جدا می شود. امتداد این کانال در داخل عاج تا رباط پریودنتال است.
انواع دندان
همان گونه که در بالا اشاره شد، انواع دندان انسان به دو سری دندان های شیری یا موقتی و دندان های دائمی تقسیم می شود که به اختصار آن ها را تشریح خواهیم کرد.
دندان های شیری یا موقتی
۲۰ دندان شیری به صورت مساوی در فک ها تقسیم بندی می شوند. به عبارتی در هر آرواره به تعداد ۱۰ دندان شیری وجود دارد که شامل دو دندان پیشین، یک دندان نیش و دو دندان آسیاب کوچک در نیمه ی هر آرواره است. این دندان ها پس از گذر مدت زمانی و به تدریج جای خود را به دندان های دائمی می دهند. شروع رویش دندان های شیری در زمان جنینی اتفاق می افتد و شش یا هفت ماهگی نوزاد سرآغاز تولد دندان ها خواهد بود.
دندان های دائمی
تعداد ۳۲ دندان دائمی وجود دارد. این دندان ها در نیمه ی هر آرواره از دو دندان پیشین، یک دندان نیش، دو دندان آسیاب کوچک و سه دندان آسیاب بزرگ تشکیل شده اند. دندان های دائمی از شش ماهگی شروع به رویش می کنند. در سن ۲۰ سالگی، دندان های عقل فوران می کنند.
دندان های پیشین یا قدامی
این دندان ها از ۸ عدد دندان تشکیل می شوند که شامل چهار دندان جلویی فک بالا و فک پایین است. از ویژگی های بارز این دندان ها می توان به بزرگی، تخت بودن، داشتن لبه ای نازک و برنده اشاره کرد. دندان های پیشین دارای ریشه ای تکی هستند. وظیفه ی این دندان ها تکه تکه کردن لقمه ی غذا است.
دندان های نیش یا دندان های انیاب
جایگاه این نوع دندان ها در دو طرف دندان های پیشین است. آن ها دارای ضخامت و برجستگی هستند که به رأسی تیز و نوک دار ختم می شوند. دندان های نیش بلندترین دندان ها هستند. بریدن تکه های گوشت، محکم گرفتن غذا و پاره کردن آن توسط این دندان ها صورت می گیرد.
دندان های آسیاب کوچک (پرمولر)
دو دندان آسیاب کوچک در دو طرف دندان نیش واقع شده است. تعداد این دندان ها ۸ عدد است. دندان های آسیاب کوچک بین دندان های نیش و آسیاب بزرگ قرار دارند، آن هایی که در کنار دندان های نیش هستند دو ریشه ای بوده و آن هایی که کنار نوع آسیاب بزرگ قرار دارند دارای یک ریشه هستند. البته همه ی دندان های آسیاب کوچک در فک پایین دارای یک ریشه هستند.
این دندان ها دارای انتهایی تیز و عاج دار بوده ولی سطحی پهن و تخت دارند. وظایف این دندان ها خرد کردن و له کردن غذاهاست. دندان های آسیاب کوچک نسبت به دندان های پیشین و دندان های نیش بزرگ تر بوده و همچنین آن ها دارای برآمدگی زیادی هستند.
آسیاب بزرگ
این دندان ها بزرگترین دندان ها هستند. تعداد این دندان ها ۱۲عدد است. سه دندان انتهایی دو طرف فک بالا و فک پایین به نام های آسیاب اول، دوم و سوم شناخته شده اند. دندان های آسیاب اول که معروف به آسیاب شش سالگی هستند در کنار دومین دندان آسیاب کوچک قرار گرفته اند. دومین دندان آسیاب بزرگ نیز بین دندان های عقل و دندان های آسیاب اول واقع شده اند و به آن ها دندان های آسیاب دوازده سالگی می گویند.
وظیفه ی این دندان ها آسیاب کردن و جویدن است. ریشه های آسیاب های بزرگ فک بالایی مجزا بوده ولی در فک پایین دو ریشه دارند.
دندان های عقل
دندان های عقل همان آسیاب بزرگ سوم هستند و در سنین ۱۶ تا ۲۰ سالگی فوران می کنند. این دندان ها همان دندان های مولر سوم هستند.
در برخی از افراد، این دندان ها به صورت نهفته در استخوان باقی مانده و فوران نمی کند.
در برخی افراد نیز این دندان ها در زیر لثه قرار گرفته و قادر به بیرون آمدن نیستند. دندان های عقلی که به صورت نا کامل رشد می کنند با خطر عفونت روبرو هستند. به هنگام بروز این مشکلات، مراجعه به دندانپزشک ضروری است.
تعداد دندان ها
اولین دندان هایی که در انسان شروع به رویش می کنند دندان های شیری هستند. این دندان ها به تعداد ۲۰ عدد و از سنین ۶ تا ۹ سالگی می افتند و دندان های دائمی به تدریج جایگزین آن ها می شوند. تعداد این دندان ها ۳۲ عدد است که ۱۶ عدد از آن در فک پایینی و ۱۶ عدد نیز در فک بالایی قرار گرفته اند.
البته گاهی اوقات ممکن است رویش این تعداد دندان در افراد تحت تاثیر عواملی همچون ژنتیک، نقص مادرزادی و مشکلات رویش دندان و … قرار گیرد.
وظایف دندان ها
انواع دندان ما انسان ها دارای وظایف متنوعی هستند. دندان های پیشین برای بریدن و پاره کردن، دندان های نیش محکم گرفتن تکه های غذا، دندان های آسیاب کوچک وظیفه ی له کردن و دندان هایی که آسیاب بزرگ خوانده می شوند، کار له کردن و خرد کردن غذاها را بر عهده دارند.
جویدن و بریدن
دندان ها در گوارش نقش بسزایی دارند. در واقع می توان گفت از مراحل مقدماتی گوارش است. نبود دندان می تواند منجر به آسیب های گوارشی شود و هضم و جذب غذا به سختی انجام پذیرد.
کمک به تکلم درست
تلفظ اصوات یکی دیگر از کاربردهای دندان می تواند باشد. تغییر در فرم دندان ها، تکلم و تلفظ را تحت تاثیر قرار می دهد.
زیبایی
خوب می دانیم که دندان ها در زیبایی ما نقش انکارناپذیری دارند. فرم، رنگ و طرز قرار گرفتن آن ها از عوامل زیبایی انسان ها است.
مشکلات و بیماری های انواع دندان
پوسیدگی دندان
این بیماری بعد از سرماخوردگی دومین بیماری است که می توان از ایجاد آن پیشگیری کرد. عدم استفاده از مسواک و نخ مناسب و رژیم غذایی نامناسب و استفاده بیش از حد از مواد قندی می تواند منجر به پوسیدگی دندان شود.
بیماری های لثه
افرادی که بیماری قلبی دارند و یا دچار سکته مغزی شده اند اغلب در معرض این بیماری قرار دارند. بیماری های لثه باعث افتادن دندان ها می شود.
دندان درد
عوامل مختلفی می تواند در بروز دندان درد دخیل باشد. عفونت، التهاب و پوسیدگی از این عوامل هستند. غرغره کردن آب ولرم به طور موقتی می تواند باعث تسکین این درد شود تا در زمان مناسب برای درمان آن اقدام کند.
پلاک دندانی
لایه ای نازک بدون رنگ و چسبان ناشی از باکتری ها و مواد تراوشی آن ها باعث ایجاد پلاک دندانی می شود. با گذشت زمان، میکروب ها روی پلاک رسوخ کرده و به ماده ی سفتی مبدل می شوند.
این مشکل همان گونه که به سرعت و با خوردن غذای شیرین ایجاد شده است به راحتی و با مسواک نیز قابل رفع است.
حساسیت دندانی
به دردهای ناگهانی و تیز دندان ها حساسیت دندانی می گویند. بسیاری از ما حساسیت دندانی را که ناشی از عوامل گوناگونی است، ممکن است تجربه کرده باشیم. مسواک زدن های شدید، خوردن مواد غذایی سرد و گرم و یا عوامل ژنتیکی باعث ایجاد این مشکل می شوند.
شکستگی های دندان
عواملی همچون صدمات ورزشی، جویدن غذاهای سخت و … می تواند موجب شکستگی های دندان شود.
فرسایش مینای دندان
مواد اسیدی برخی از غذاها می تواند منجر به آسیب مینای دندان شود و آن را فرسوده کند.
نامرتب بودن دندان ها
رشد اشتباه دندان ها یا مکش انگشت ها می تواند موجب ایجاد مشکلاتی موسوم به اوربایت و آندربایت شود. این مشکلات تکلم و جویدن را تحت تاثیر قرار می دهند.اوربایت یا اورجت وقتی ایجاد می شود که دندان ها یا فک بالایی جلو باشند. به عبارتی دیگر متمایل به جلو هستند.
آندربایت نیز وقتی ایجاد می شود که فک پایینی یا دندان ها جلو باشند.
بهداشت دندان
مسواک
مسواک زدن مرتب دندان ها می تواند به پیشگیری از پوسیدگی و تمیز شدن پلاک ها کمک کند.
نخ دندان
نخ دندان نیز یکی از عوامل تمیز کردن دندان و لثه های آن شود.
شست و شوی دندان
استفاده ی روزانه از دهان شویه موجب تمیزی و ضدعفونی شدن دندان ها، از بین بردن بوی بد دهان شود.
جرم گیری
به طور کلی جرم گیری در هر ۶ ماه صورت می گیرد که باعث پیشگیری از بیماری های دندان و لثه و پوسیدگی دندان می شود.
تغذیه و سلامت دندان
مصرف مواد غذایی که دارای شکر هستند، بهتر است کم تر شود تا آسیبی به دندان ها وارد نشود. عدم مصرف دخانیات نیز از دیگر عوامل سلامت دندان است.
