گیاهان شکارچی و برگ شکارچی چگونه هستند؟ – ویژگی های آن ها

گیاهان شکارچی به گیاهانی گفته می شود که برگ آن ها برای شکار کردن می توانند شکل و حالت خود را تغییر دهند. این برگ ها با نام برگ های شکارچی حیواناتی همچون عنکبوت ها، حشرات، سخت پوستان، آغازیان و حتی مهره دارانی مانند موش، مارمولک، قورباغه و موش های صحرایی را به دام انداخته و مواد مورد نیاز خود را از بدن آن ها بدست آورند. در سال ۱۸۷۵ چارلز داروین زیست شناس نامی انگلیسی مقاله ای در باب گیاهان شکارچی و برگ شکارچی ارائه داد که حاصل سال ها پژوهش و تحقیق بود.

گیهان شکارچی و برگ شکارچی در کتاب علوم هفتم مطالعه شده است. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به معرفی گیاهان شکارچی و برگ شکارچی، ویژگی های آن می پردازیم.

ویژگی های گیاهان شکارچی و برگ شکارچی

این گیاهان به ترتیب با چسبندگی، مکیدن، بسته شدن برگ ها، افتادن شکار به درون گیاه و ایجاد دام می توانند شکار موفقی داشته باشند. گیاهان شکارچی و برگ شکارچی در مناطقی با مواد مغذی کم رشد می کنند و به شکار حشرات برای جبران این کمبود روی می آورند. رگبرگ های این گیاهان به مانند اعصاب بدن ما با کوچک ترین محرکی در صدم ثانیه واکنش نشان می دهند. این گیاهان با دو روش کاشت بذر و ازدیاد نباتی قابلیت تکثیر دارند.

برگ شکارچی

برگ ها عناصر مهم عمل فتوسنتز در گیاهان محسوب می شوند اما در گیاهان شکارچی قادر به تولید همه مواد مغذی نیستند. به همین دلیل در این گیاهان برگ هایی خاص وجود دارند که نقش کلیدی در به دام انداختن طعمه برعهده دارند. برگ های شکارچی بعد از فریبکاری حیوانات به شکار آن ها می پردازند.

محل زندگی گیاهان شکارچی و برگ شکارچی

این گیاهان در همه جای زمین و در همه قاره ها به جز قطب جنوب می توانند زیست کنند. آن ها اغلب مناطقی با خاک نازک و دارای مواد مغذی کم همانند باتلاق ها، حوضچه ها، تالاب ها و مناطق مرطوب و جنگل ها را ترجیح می دهند.

در حدود ۶۳۰ گونه از گیاهان شکارچی در دنیا زندگی می کنند که ۳۰۰ نوع از آن ها در جنگل ها وجود دارند.

چرا گیاهان شکارچی و برگ شکارچی گوشت می خورند؟

اغلب گیاهان شکارچی و برگ شکارچی در مناطقی زندگی می کنند که خاک آن فاقد املاح مناسب برای رشد است. در واقع می توان گفت که آن ها مجبورند برای تامین مواد مغذی خود از موجودات مهره دار و انواع حشرات استفاده کنند.

انواع تله در گیاهان شکارچی و برگ شکارچی

تله ضربه ای یا چفت شونده

در این نوع تله ها، برگ های شکارچی دارای تیغه هایی است که بعد از افتادن شکار در دام به سرعت بسته می شوند و تیغه ها در هم چفت می شوند.

ورود شکار به داخل دام باعث تحریک موهای ریز می شود. این عمل به مانند پیامی به سرتاسر گیاه ارسال می کند، موجب می شود تیغه ها به سرعت بسته شده و شکار به دام بیفتد. حال برگ شکارچی با تراوش آنزیم گوارشی قادر خواهد بود مواد مغذی شکارش را به خود جذب کند. گیاهان چرخاب و مگس خوار ناهید دارای تله های چفت شونده هستند.

تله های گودالی

این نوع از تله ها دارای گودال هایی به شکل پارچ یا کوزه های سرپوشیده هستند. وجود ماده لغزنده در آن ها باعث سقوط طعمه به داخل گودال می شود.

تله های مکنده (مثانه ای)

تله های مثانه ای اغلب آبزی هستند. این برگ های فریبکار برای طعمه به مانند غذا یا پناهگاه بوده و باعث جذب حشره یا شکار به طرف آن می شود. این مثانه توخالی به هنگام نزدیک شدن شکار باز شده و به سرعت آن را جذب کرده و به داخل خود می بلعد. سپس درب آن بسته می شود تا طعمه نتواند فرار کند.

تله گلدانی – خرچنگی

تله گلدانی در گیاهان چوب پنبه ای دیده می شود و قربانیان آن موجودات تک سلولی مانند مژک داران و پروتوزوآها هستند. شکاف های موجود در این گیاهان باعث ورود طعمه به داخل می شود که توسط مو و کرک شکار می شوند.

تله کاغذ مگس یا چسبی

قطرات شیرین و لزجی که در این گیاهان ترشح می شود موجب جذب حشرات به طرف آن ها می شود. تلاش حشرات بزرگ تر برای رهایی از این دام باعث پیچ خوردگی بیشتر توسط شاخک های گیاه شده و در نهایت منجر به خفگی طعمه می شود. در حالی که حشرات کوچک تر در بدو ورود توسط مواد چسبنده از حرکت باز می ایستند. گیاهان کره ای و آفتاب گیرها دارای برگ های شکارچی تله چسبی هستند.

انواع گیاهان شکارچی و برگ شکارچی

با وجود رشد کند این گیاهان و همچنین سختی عمل دام انداختن، گیاهان شکارچی قادرند شکل برگ های خود را تغییر دهند تا موجودات و حشرات را به دام بیندازند. در زیر به برخی از انواع این گیاهان به مختصراشاره خواهیم داشت.

ونوس مگس خوار

این گیاه شکارچی رشد سریعی ندارد و طی ۴ سال شکوفا می شود. همچنین در فصل پاییز به خواب زمستانی می رود. شکل آن به مانند صدف است و برگ های بادبزن مانند آن با باز و بسته شدن سریع باعث می شود واکنشی سریع نسبت به طعمه داشته باشد.

این گیاه در قاره اقیانوسیه به وفور یافت می شود. نشستن اولین طعمه روی برگ های شکارچی موجب ایجاد تحریک در گیاه شده و برگ ها در کمتر از یک ثانیه بسته شوند و طعمه را ببلعند. سپس با ترشح مایع گوارشی مواد مورد نیاز خود را از بدن شکار جذب کنند.

دروزرا یا شبنم خورشید

این گیاه زندگی در جاهای خشک و خزه دار را دوست دارد. دروزرا دارای برگ های پهن و قرمز رنگی است که به صورت جداگانه به ساقه وصل شده اند. کرک هایی روی برگ های آن قرار دارد که با ماده ی لزج مانند روی نوک آن ها طعمه را به دام می اندازند. هضم حشرات در این نوع گیاهان ممکن است دو روز به طول انجامد.

گیاه ساراسنیا

ارتفاع این گل به ۶۰ سانتی متر می رسد. این گیاه کوزه ای با بوی خوشی که از شیره ترشح شده در برگ های آن ایجاد می کند، موجب جذب حشرات و حیواناتی همچون موش ها به سمت خود می شود. همچنین ارتفاع زیاد کوزه مانند آن و لزج بودن آن باعث سقوط حشرات به درون آن می شود. گیاه کوزه ای بومی شرق قاره آمریکای شمالی است.

باترورت یا گیاه کره ای

گیاه زیبا و ظریف کره ای هم روی شکاف سنگ ها و صخره ها می روید و هم در گلدان می توان به پرورش آن پرداخت. نام این گیاه برگرفته از برگ های به ظاهر چرب آن است که دو نوع غده ترشحی بر روی آن قرار دارد. این غدد باعث به وجود آمدن ماده لزج و کره ای شده و هم موجب ایجاد مواد هضم کننده می شوند.

بوی اغواکننده ای که از گیاه کره ای منتشر می شود می تواند انواع حشرات اعم از شته ها و مگس ها را به سوی خود جذب کند.

گل بد بو یا گل جسد

این گیاه شکارچی، بومی جنگل های بومی سوماترای اندونزی است. انتخاب این نام به دلیل بوی بد و جسد مانند آن است. بوی بد گل جسد باعث جذب حشرات و سوسک هایی می شود که به تصور لاشه حیوانی به سمت این گل کشیده می شوند ولی خود به عنوان طعمه به دام می افتند و با گرده ی گل پوشیده می شوند.

گیاه آسیاب آبی

یک گیاه شکارچی بی ریشه که در آب زندگی می کند، گیاه آسیاب آبی است. ساقه های این گل در آب شناور هستند. مهره داران کوچکی که در آب زندگی می کنند گزینه مناسبی برای تغذیه این نوع از گیاهان شکارچی می باشند. شرایط دمایی شکار این گیاه در ۲۰ درجه سانتی گراد است و مانند ونوس مگس خوار، البته در زیر آب عمل می کند. تله های گیاه آسیاب آبی کرک هایی دارند که لمس آن ها توسط موجودات آبزی ریز باعث تحریک و در نهایت به دام انداختن آن ها می شود.

گیاه رنگین کمان

خاستگاه گیاه شکارچی رنگین کمان در استرالیا است. تابش نور خورشید باعث ایجاد پرده لعابی برگ هایش شده است که جلوه زیبایی به آن می بخشد. برگ های این گیاه به صورت متقاطع کنار یکدیگر قرار گرفته اند. گیاه رنگین کمان دارای ماده لزجی است که توسط موهای غده دار روی برگ ترشح می شوند. این موها به عنوان تله مامور به دام انداختن طعمه ها هستند.

فواید گیاهان شکارچی و برگ شکارچی

داروسازی

پژوهشگران در سال ۲۰۰۹ به این باور رسیدند که موادی که از گیاهان شکارچی و برگ شکارچی ترشح می شود ترکیباتی در خود دارند که می تواند ضد قارچ های مناسب تری نسبت به داروهای ضد قارچ کنونی علم پزشکی داشته باشد.

طب سنتی

برخی از انواع این گیاهان در طب سنتی مورد کاربرد قرار می گیرند. به طور مثال برای درمان بیماری وبا گیاه نپنتس مناسب است و از مایع داخل پارچ آن نیز می توان به عنوان قطره چشم و همچنین جهت مشکلات ادراری استفاده کرد.

از انواع Utricularia نیز می توان به عنوان داروی سرفه و ناراحتی های ادراری و نیز پانسمان زخم استفاده کرد. این گیاهان تصفیه کننده خوبی برای هوا هستند و نیز یا استفاده از آن ها می توان از شر حشرات موذی منزل در امان ماند.

شرایط نگهداری از گیاهان شکارچی و برگ شکارچی

شرایط نگهداری از این گیاهان بسیار حائز اهمیت است. در زیر عوامل رشد و نگهداری لازم برای این گیاه را به اختصار بیان خواهیم کرد.

خاک

خاک عامل بسیار مهمی برای رشد یک گیاه است. برای گیاهان شکارچی تعویض خاک به صورت سالانه و یا برای برخی گونه ها هر دو سال یک بار انجام می گیرد. البته در شرایطی خاص که خاک دچار ضعف یا آلودگی باشد می توان زودتر از موعد آن را تعویض کرد. خواب زمستانی گیاه این فرصت را به پرورش دهنده می دهد تا عمل تعویض خاک را انجام دهد.

البته باید این نکته را نیز در نظر داشت که به دلیل شکارچی بودن گیاه، نیازی نیست تا از خاک زیاد و بسیار غنی استفاده شود.

آبیاری

برای این نوع از گیاهان، آب معمولی و جوشیده به نوعی سم محسوب می شود زیرا این آب ها دارای املاح و مواد معدنی بوده که می توانند منجر به از بین رفتن گیاه شوند. آب باران (البته در نواحی غیر آلوده) و آب سبک و مقطر که دارای PH در حدود ۶.۵ است می توانند بهترین گزینه برای آبیاری گیاهان شکارچی باشند.

برای آبیاری نیز بهتر است گلدان گیاه داخل ظرف آبی بزرگ تر از خود قرار داده شود تا هم رطوبت کافی تامین شود و هم این که در صورت پایین آمدن سطح آب، ظرف مورد نظر مجدد پر آب شود.

غذا

تامین غذای این گیاهان بستگی به محل پرورش آن ها دارد. به عبارتی دیگر پرورش آن ها در فضای باز به گیاه این امکان را می دهد که با استفاده از قابلیت های خود به شکار پرداخته و تغذیه کنند. ولی در فضای بسته این وظیفه پرورش دهنده است تا به تغذیه آن ها بپردازد.

دما – نور

نور یکی از گزینه هایی است که باید با حساسیت بررسی شود تا موجب از بین رفتن گیاه نشود. اغلب این گیاهان از نور غیر مستقیم بهره می برند.

در زمینه دما نیز دمای اتاق برای رشد آن کافی است. فقط بهتر است در معرض وسایل گرمایشی و سرمایشی قرار نگیرد.

رطوبت

زندگی این نوع گیاهان در شرایط محیطی مرطوب صورت می پذیرد اما نه در حد بسیار بالا که منجر به پوسیدگی و تلف گیاه شود.

آفت و بیماری های گیاهان شکارچی و برگ شکارچی

شته ها، مگس قارچ و کپک خاکستری از انواع آفت های گیاهان شکارچی و برگ شکارچی محسوب می شوند، ولی می توان با استفاده از حشره کش ها آن ها را مهار کرد. نکته دیگر این است که باید دما و رطوبت و تهویه مطبوع اتاق یا گلخانه را برای رشد گیاه فراهم کرد.

پرورش گیاهان شکارچی و برگ شکارچی در ایران

گونه Utricularia neglecta ازگیاهان شکارچی است که شرایط رشد در ایران را دارد. این گیاه آبزی در تالاب های گیلان زیست می کند. همچنین می توان از انواع دیگری از گیاهان شکارچی مانند گیاه کوزه ای (ساراسنیا)، ونوس مگس خوار، شبنم خورشید و سفالتوس را در گلخانه ها پرورش داد.