زبان انسان چیست؟ – ویژگی ها و بیماری های مربوط به آن

زبان انسان عضوی عضلانی است که در دهان ما انسان ها قرار دارد. شاید ادامه حیات ما بدون زبان امکانپذیر باشد، ولی این بدان معنی نیست که نیازی به وجود آن احساس نشود. به طوری که انسان به کمک زبان می تواند تکلم کند، غذا را جویده و هضم کند. در واقع زبان هم یکی از اعضای گوارشی بدن است. می توان گفت حس چشایی فقط در انحصار زبان است. همچنین پژوهشگران معتقدند زبان قوی ترین ماهیچه بدن است.

کتاب علوم پنجم اولین منبعی است که ما با زبان انسان و ساختار آن آشنا می شویم. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به معرفی زبان، ویژگی ها و کاربردهای آن می پردازیم.

آناتومی زبان انسان

سپتوم زبانی

قسمت عمودی که زبان را به دو بخش چپ و راست تقسیم می کند، سپتوم زبانی است. این قسمت بافت فیبری دارد.

شیار انتهایی

این شیار V شکل بخش پشتی زبان را از بخش جلویی آن جدا می کند.

غشای موکوزی

این غشا پوشش دهنده کل سطح زبان است. غشای موکوزی دو لایه ای بوده و وظیفه جلوگیری از ورود میکروب و عوامل بیماری زا به درون بدن را برعهده دارد.

شیارهای سولکوس

انشعاباتی که در طول زبان شکل گرفته (به غیر از پشت حلق) و توسط شیارهایی با نام سکولکوس ظاهر می شود، به نام شیارهای سولکوس هستند.

عضله های آناتومی زبان

زبان دارای ۸ عضله است که آن ها را به دو گروه بیرونی و درونی تقسیم می کنند. عضله های درونی (۴ عضله) هیچ اتصالی به استخوان ندارند ولی عضله های بیرونی (۴ عضله) به استخوان ها وصل شده و به همراه شکل زبان می توانند باعث تغییر موقعیت زبان شوند.

از جمله عضله های درونی می توان به عضله طولی فوقانی، عضله طولی تحتانی، عضله عمودی و عضله عرضی اشاره داشت. عضله های بیرونی نیز شامل عضله چانه ای- زبانی، عضله لامی- زبانی، عضله نیزه ای- زبانی و عضله کامی- زبانی هستند.

ساختار زبان

زبان ماهیچه ای به رنگ صورتی، مرطوب و مخطط است که طول آن از نوک تا انتها حدود ۱۰ سانتی متر است. زبان غذا را پس از جویدن به طرف مری هدایت می کند. جوانه های چشایی در بخش کوچکی به نام پاپیلا قرار دارند. پاپیلا چاله های کوچکی است که در بخش بالایی زبان واقع است. حرکت این عضو از بدن در جهات مختلف به کمک رگ ها و عصب های بسیاری صورت می گیرد. همچنین این قدرت تحرک زبان به اشکال مختلف باعث تولید صدا و تکلم انسان ها می شود. تامین رطوبت زبان توسط بزاق انجام می گیرد.

انواع پرز های زبان

پرزهای نخ مانند

این پرزها با تعداد بالا روی زبان را پوشانده اند. رنگ سفید آن ها ناشی از کراتین بالاست و به شکل مو و نخ هستند.

پرزهای قارچ مانند

این پرزها قرمز رنگ بوده و در میان پرزهای نخ مانند به شکل برآمدگی قارچی واقع شده اند.

پرزهای مانند جام

پرزهایی به شکل جامی گردی شکل و درشت بوده و در محل الحاق دو سوم قدامی و ثلث خلفی زبان قرار دارند.

پرزهای برگ مانند

این پرزها که عنصر لنفاوی دارند در بخش های پشت و اطراف زبان و به شکل برآمدگی های عمودی یافت می شوند. به هنگام عفونت و التهاب برجسته می شوند.

کارکردهای زبان

کمک به غذا خوردن

بعد از این که مواد غذایی توسط دندان ها به تکه های کوچکی تبدیل شد، زبان ما آن ها را به سمت دندان ها هدایت می کند تا بیشتر تخریب شوند. زبان علاوه بر عمل غذا خوردن می تواند دهانشوی خوبی باشد و همچنین از برخورد دندان ها به همدیگر جلوگیری کند.

نقش زبان انسان در صحبت کردن

نقش عمده زبان در صحبت کردن، غیر قابل انکار است. شکل دادن به کلمات و صحبت کردن از وظایف مهم این عضو است.

نقش زبان انسان در حس چشایی

حس چشایی در بدن توسط زبان صورت می گیرد هرچند دندان ها نیز در به وجود آوردن این حس دخالت دارند. انتهای زبان برای احساس مزه تلخ، دو طرف زبان برای دو مزه شوری و ترشی و نوک زبان نیز برای احساس مزه شیرینی است.

حقایقی درباره زبان انسان

خستگی ناپذیر

برخلاف سایر ماهیچه های بدن که با انجام فعالیت دچار کسالت می شوند، زبان تنها عضوی می تواند باشد که علیرغم سخت کوشی و جنب و جوش هیچ گاه خسته نمی شود زیرا دارای ۸ ماهیچه است و انعطاف بالایی دارد.

عضو مهم چشایی

حدود ده هزار حسگر مزه بر روی برجستگی ها و شکاف های زبان قرار دارد که وظیفه چشایی را برعهده دارند و آن را به مهم ترین عضو چشایی بدن تبدیل کرده است.

زبان، منحصر بفرد مانند اثر انگشت

زبان همه انسان ها با یکدیگر فرق دارد و درست مانند اثر انگشت منحصر به فرد است. حتی می تواند یکی از گزینه های تشخیص هویت باشد.

تفاوت در نقاط مختلف چشایی زبان

همان گونه که اشاره شد زبان ما دارای ده هزار حسگر چشایی است، ولی نکته جالب این است که هر قسمتی از زبان توانایی احساس مزه خاصی را دارد. به طور مثال شیرینی و تلخی را در انتهای زبان می توان حس کرد.

زبان می تواند چاق شود

هرچند زبان بسیار پرتحرک است و ممکن است این جمله به ذهن ما خطور کند که زبان متناسب می ماند ولی در واقع این چنین نیست. در صورت افزایش وزن شما، زبان نیز می تواند چاق تر و بزرگتر شود.

تشخیص سلامتی از روی رنگ زبان

زبان یکی از اعضای بدن است که با دیدن رنگ آن قادر به تشخیص سلامتی بدن خود هستید. به عنوان مثال وقتی رنگ زبان شما صورتی باشد بدان معناست که شما از سلامتی کامل برخوردارید. رنگ خیلی قرمز نیز به نشانه بیماری های عفونی یا قلبی باشد. زبان زرد رنگ مربوط به مشکلات کبدی و معده و یا تب است و رنگ سفید آن نشانگر کم آبی بدن، بیماری های عفونی یا قارچ است. این علایم نشان دهده این است که بدن شما درگیر بیماری ها است، پس بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا مشکلاتتان برطرف شود.

ترمیم سریع

زبان در ترمیم خود سریع ترین عملکرد را در بین سایر اعضای بدن دارد. دلیل آن هم به خاطر وجود بزاق و بافت بنیادین آن است.

بیماری های زبان

قبل از این که به بیماری های مربوط به زبان بپردازیم لازم است به بیان عوامل موثر در ایجاد بیماری های زبان بپردازیم. مصرف سیگار و الکل، عفونت های ویروسی، ضعف بهداشت و سیستم ایمنی ضعیف، مشکلات مادرزادی مربوط به بیماری های زبان و بیماری های زمینه ای از جمله این عوامل هستند.

زبان جغرافیایی

گلویست مهاجر خوش خیم یا زبان جغرافیایی، نوعی اختلال التهابی است که در دو طرف زبان و بالای آن به شکل لکه های قرمز با مرز سفید ایجاد می گردد. این بیماری اغلب بدون درد است. ولی ممکن است گاهی اوقات مصرف غذاهای تند و اسیدی یا نوشیدنی های گرم باعث ایجاد احساس درد و سوزش کند.

درمان بیماری زبان جغرافیایی

این بیماری نیاز به درمان ندارد ولی برای از بین بردن احساس سوزش و درد می توان از روی و آنتی هیستامین ها بهره جست.

برفک دهانی

برفک دهانی یا کاندیدیازیس که در نتیجه عفونت مخمر و باکتری و یا رشد و انباشت قارچ ها به وجود می آید. بهداشت ضعیف، دیابت، خشکی دهان، ضعف سیستم ایمنی بدن،مصرف دخانیات، دندان مصنوعی با اندازه نامناسب نیز می توانند از جمله عوامل شکل گیری این بیماریست.

علائم برفک دهانی

ضعف در حس چشایی، درد و سوزش در دهان، وجود لکه های سفید و زرد رنگ بر روی زبان، لب و لثه ها، احساس ناخوشایند در دهان، ترک خوردن پوست پیرامون دهان، احساس فشار در گلو به هنگام بلع از جمله علائم مربوط به این بیماری است.

درمان برفک دهانی

این بیماری اغلب با مصرف داروهای ضد قارچ مانند فلوکونازول مداوا می شود. استفاده از دهانشویه ضد قارچ نایساتین که باعث از بین رفتن عفونت سطحی می شود. در مواقع شدت یافتن بیماری آمفوتریسین بی می توند کارساز باشد.

البته رعایت بهداشت دهان و دندان، محلول آب و نمک، محلول آب و جوش شیرین و … نیز می توانند از اقدامات موثر باشند.

لوکوپلاکیا

به رشد غیرمعمول سلول های داخل دهان بیماری لوکوپلاکیا می گویند. این بیماری به شکل تکه های سفید برجسته و ضخیم در درون دهان، سطح زبان و لثه ظاهر می شود که قابل خراشیدن نیستند.

عوامل ایجاد بیماری لوکوپلاکیا

مصرف سیگار، تنباکو و الکل، وجود بیماری های زمینه ای مانند ایدز و سرطان، قرار گرفتن لب ها در معرض خورشید، وجود دندان های شکسته و نوک تیز که باعث تحریک می شوند.

درمان لوکوپلاکیا

برای درمان این بیماری لازم است که منشا اصلی آن از بین برود. برای مثال در صورت مصرف سیگار و دخانیات، باید آن را ترک کرد. یا وجود دندان تیز و خراب که موجب تحریک می شود باید به دندانپزشک مراجعه کرد.

دیگر روش درمان این بیماری لوکوپلاکی است. این روش طی مدت دو هفته تکه های سفید را از بین می برند. راه حل درمانی دیگر آن جراحی است که البته در صورت نیاز و عدم نتیجه گیری روش های قبلی لازم است که اتفاق بیفتد.

لیکن پلان دهانی

لیکن پلان دهانی یک بیماری مزمن التهابی است که می تواند غشای مخاط داخلی دهان را درگیر کند. این بیماری به شکل خطوط سفید برجسته ای است که بر روی زبان ظاهر می شود. امکان ابتلا به سرطان دهان در افرادی که به این بیماری مسری هستند، بیشتر است. پس بهتر است فرد زیر نظر پزشک درمان شود. هرچند که این بیماری به خودی خود درمان می شود.

ترک سیگار، رعایت بهداشت دهان و دندان، عدم مصرف مواد غذایی محرک می توانند از ابتلا به این بیماری پیشگیری کنند.