ستون فقرات چیست؟ – آناتومی و بیماری های مربوط به آن
ستون فقرات یا ستون مهره ها، یکی از مهم ترین قسمت های بدن ما را تشکیل می دهند که نقش عمده حرکتی، محوری، حمایتی و محافظتی را برعهده دارد. ستون فقرات از ۳۳ استخوان تشکیل شده است و از انتهای جمجمه شروع و به آخرین مهره دنبالچه ختم می شود. ۷ مهره گردنی، ۱۲ مهره سینه ای، ۵ مهره کمری، ۵ خاجی و ۴ مهره استخوان دنبالچه در ستون مهره وجود دارد. طول این ستون در بدن ما ۷۱ سانتی متر است. ستون فقرات وظیفه دفاع از سر و گردن و بدن را برعهده دارد و درواقع آن ها به اختیار این قسمت از بدن می توانند حرکت کنند. نخاع و ریشه های عصبی توسط ستون مهره ها حفاظت می شود.
در کتاب علوم پنجم به مبحث ستون فقرات و ساختار آن در بدن پرداخته شده است. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به معرفی ستون مهره ها، ویژگی ها و بیماری های مربوط به آن می پردازیم.
آناتومی ستون فقرات
مهره ها
ستون مهره ها از ۳۳ مهره متوالی و متصل به هم به وجود آمده است که کانال نخاعی را ایجاد می کند. نخاع و اعصاب در این کانال قرار گرفته اند. کانال نخاعی وظیفه محافظت از آن ها را برعهده دارد. اکثر مهره ها تحرک دارند ولی استخوان خاجی و دنبالچه با هم جوش خورده اند و حرکت نمی کنند. چهار ناحیه گردنی، سینه ای، کمر و خاجی و دنبالچه، مهره های آن را در خود جای می دهند.
دیسک های بین مهره ای
دیسک های بین مهره ای به شکل بالشتک و کروی هستند و مابین مهره ها جای گرفته اند. این دیسک ها تنش های وارد شده بر ستون مهره ها را جذب و خنثی می کنند. در حالت نرمال شکل این دیسک ها گرد و کروی است زمانی که فشار بر آن ها وارد می شود پهن شده و مانند تخم مرغ بیضی شکل می شوند.
با بالا رفتن سن افراد، دیسک ها دیگر قادر به جذب مجدد آب نبوده و شکننده شده و ممکن است ترک بخورند. به همین علت با افزایش سن قد انسان کوتاهتر می شود.
بافت های نرم
چسباندن مهره ها به هم برای حفظ ستون مهره ها در وضعیت خود برعهده رباط ها است. رباط یا لیگامان نوارهای فیبری قوی هستند که باعث می شوند ستون مهره فرد، بیش از حد نرمال حرکت نکند.
در پیرامون و در راستای ستون مهره ها، انواع ماهیچه ها هستند که به عنوان حامی باعث حرکت دادن قسمت بالاتنه می شوند. نقش تاندون ها نیز اتصال عضلات به استخوان بوده و موجبات هماهنگی در سیستم اسکلتی – عضلانی بالاتنه را فراهم می کنند.
نخاع و اعصاب
نخاع ستونی از اعصاب است که حدود ۴۵ سانتیمتر طول دارد و قطر آن از بالا به طرف کمر کمتر می شود. کانال نخاعی از نخاع محافظت می کند. ماده سفید در نخاع سیگنالهای عصبی از مغز به بدن را منتقل می کند. ۳۱ جفت اعصاب نخاعی از نخاع انشعاب می یابد و پیام های بین عضلات و مغز را منتقل می کند.
مفاصل وجهی
مفاصل وجهی یا زیگاپوفیزی باعث اتصال بین دو استخوان می شوند. قدرت بخشیدن به حرکات افراد، امکان چرخیدن و پیچش و انعطاف دادن به بدن، از وظایف این مفاصل است. افزایش سن و صدمه دیدن مفاصل وجهی می تواند منشا بیماری سندرم مفصل وجهی باشد.
بیماری های ستون فقرات
قوز یا کیفوزیس
این عارضه در ناحیه توراسیک رخ می دهد. وقتی که ستون مهره ها بیش از حد رو به بیرون قوس یا خمیدگی داشته باشند این مشکل به وجود می آید. قوز از سرانجام مشکلات رشدی، بیماری های دژنراتیوی همچون آرتروز یا پوکی استخوان همراه با شکستگی های فشاری به وجود می آید.
گودی یا لوردوزیس
زمانی که خمیدگی بیش از اندازه و رو به داخل در ناحیه کمری اتفاق بیفتد عارضه گودی شکل می گیرد.
بیماری های روماتیسمی
بیماری های روماتیسم های مفصلی ممکن است ستون مهره ها را تحت تاثیر قرار دهد. در تشخیص و درمان این بیماری، سوابق بیماری در خانواده و تشدید درد حین استراحت، مثمرثمر خواهد بود.
اسکولیوزیس (انحراف ستون فقرات)
زمانی که ستون مهره ها به طور غیرمعمول به یک طرف منحرف شود مشکل انحراف بروز می کند و اغلب در سنین کودکی یا نوجوانی اتفاق می افتد.
لیستزیس
در صورتی که مهره ها به حالت لغزش جابجا شوند، مشکل لیستزیس شکل می گیرد.
بیرون زدگی دیسک بین مهره ای
فتق دیسک از متداول ترین بیماری های ستون مهره ها است که حتی می تواند منجر به فلج شدن بیمار شود. سیگار، بالارفتن سن، جابجایی و بلندکردن اجسام سنگین و زمین خوردن از عوامل بوجود آمدن این مشکل است.
تنگی کانال نخاعی
کانال نخاعی محل گذر نخاع و عصب ها است. با بالارفتن اندازه رباط ها و ایجاد زواید استخوانی غیر عادی، فضای اطراف آن باریک می شود. فشاری که به موجب این اتفاق بر روی نخاع و ریشه عصب ها وارد می شود منجر به ایجاد درد، کرختی یا ضعف در پاها می شود. کمردرد، درد سیاتیک، ضعف در پاها یا افتادگی پا از موارد مشکلات آن است.
درمان های غیر جراحی این بیماری عبارتند از فیزیوتراپی، کشش کمری، داروهای ضدالتهابی، تزریق استروئید، طب سوزنی و دستکاری کایروپرکتیک هستند. به طور کلی جراحی زمانی صورت می گیرد که مشکل بیمار حاد باشد یعنی از انجام کارهای روزانه خود بازماند. دو گزینه جراحی برای بهبود این بیماری لامینکتومی و ادغام مهره ای است.
ضربه های ستون فقرات
در ایران، مهمترین صدمات و ضربه هایی که می تواند به ستون مهره ها وارد شود، در نتیجه ی تصادفات و سقوط از بلندی است. برای درمان این صدمات گاهی بستن بریس و استراحت کافیست و گاهی اوقات ممکن است انجام عمل جراحی اجتناب ناپذیر باشد. البته در ضربات شدیدتر امکان آسیب نخاعی وجود دارد. زمان طلایی برگشت حرکات اندام ها در شش ماه اول با مراقبت و فیزیوتراپی بسیار مهم است.
علایم بیماری های ستون مهره ها
موارد زیر از علایمی است که برای مشکلات ایجاد شده در ستون مهره ها وجود دارد.
درد کمر
خشکی و درد بی وقفه، درد محل آسیب دیده و تیر کشنده، دردی که به قسمت های پایین پا پیشروی کند، پادرد شدید، گزگز یا بی حسی پا
درد گردن
خشکی و درد بی وقفه، دردی که به سمت بازوها پیشروی کند، ضعف و بی حسی بازو، بازو درد شدید
درد دست
بی حسی یا ضعف، گزگز
عدم داشتن تعادل
قدم برداشتن نامنظم و لرزان، بی اختیاری ادراری و ضعف کارکرد مثانه
راه های تشخیص بیماری ستون فقرات
تصویربرداری MRI
روشی برای تصویربرداری از بافت ها و اندام های داخلی بدن و تشخیص مشکلات و عارضه های آن است. برای پی بردن به بعضی عوارض شایع مغز، نخاع، مفاصل، عضلات، قلب، شکم، سینه، پروستات و رگ ها از ام آر آی استفاده می کنند.
سی تی اسکن (ترموگرافی کامپیوتری)
سی تی اسکن با کمک یک سری اشعه ایکس و یک رایانه، تصاویر دقیق سه بعدی از بافت های نرم و استخوان های بدن ما ارائه می دهد.
رادیوگرافی دیجیتال
از پرکاربردترین و قدیمی ترین روش های تصویربرداری رادیوگرافی دیجیتال است. این روش برای تشخیص و درمان درست عارضه ها و بیماری های مختلف بکار می رود.
سونوگرافی
در سونوگرافی تهیه تصاویر از درون بدن با کمک امواج صوتی با فرکانس بالا صورت می گیرد. پارگی رباط، عضله، تاندون و دیگر توده های بافتی نرم ستون مهره ها توسط سونوگرافی تشخیص داده می شود.
روش های درمانی بیماری های ستون فقرات
کمپرس سرد و گرم
برای التیام دردهای عضلانی و آسیب دیدگی ها دو گزینه کمپرس سرد و گرم پیشنهاد می شود.
داروها
داروها دیگر روش درمانی این بیماری است، داروهایی همانند داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب، آسپرین، استامینوفن که جزو داروهای بدون نسخه هستند.
داروهای مورد استفاده دیگر، مسکن های تجویزی هستند. داروهای مخدر می تواند موجب بهبود دردهای شدیدتر شود. مصرف این داروها ممکن است اعتیادآور بوده و همراه با عوارض باشد. به همین دلیل تجویز آن ها فقط در صورت تشدید بیماری اتفاق می افتد.
داروهای ضدافسردگی، داروهای تجویزی دیگر برای این مشکل هستند. این داروها باعث افزایش انتقال دهنده های عصبی سرتونین و نوراپی نفرین می شوند.سرتونین مسئول برقراری تعادل روحی است.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی تاثیر بسزایی در التیام درد دارد. این شیوه درمانی با بهره گیری از تجهیزات، جریانات الکتریکی، مانورهای دستی، ورزش و تمرینات انجام می گیرد که می تواند باعث التیام درد، افزایش انعطاف و کاهش فشار روی ستون فقرات شود. فیزیوتراپیست ها چندین روش برای درمان این بیماری ها تجویز می کنند که به آن ها خواهیم پرداخت.
بریس یا کمربندطبی
کمربند طبی، وسیله ای پزشکی که برای برطرف کردن مشکلات عضلانی- اسکلتی طراحی می شود. بریس، گردنبند و کمربند طبی باعث حفاظت از ستون مهره ها می شود.
طب سوزنی
یک روش درمانی سنتی چینی که قدمت آن به ۲۰۰۰ سال پیش برمی گردد، طب سوزنی است. درمان بیماری بدین صورت است که متخصص سوزن های باریکی را زیر پوست نقاط خاصی از بدن وارد می کند.
ورزش
به طور مرتب ورزش کردن، می تواند باعث بهبود گرفتگی، انقباض عضلات و التهاب مفاصل شود.
تحریک الکتریکی موضعی
پالس های کوتاهی از برق به پایانه های عصبی زیر پوست ارسال می شود که تسکین درد را بهمراه دارد.
بیوفیدبک
تکنیکی است که در آن به افراد آموزش داده می شود که با دریافت سیگنال هایی از بدن خود عملکردهای حیاتی بدن مانند فشار خون، ضربان قلب و دمای بدن که در حالت عادی غیرارادی هستند را با کمک ذهن خود کنترل نمایند. این روش به بهبود سلامت بیمار کمک می کند.
ماساژ درمانی
گرفتگی عضلات با ماساژ دادن محل درد تقلیل پیدا می کند. برای داشتن آرامش و دوری از استرس نیز این روش بسیار موثر است.
درمان های دستی (کایروپراکتیک)
این روش بدون نیاز به عمل جراحی یا مصرف دارو و برای تنظیم مجدد ستون فقرات توسط فرد متخصص انجام می گیرد. برای کاهش درد عضلات، مفاصل، استخوان ها و بافت های پیوندی درمان دستی گزینه مناسبی است.
تزریقات و جراحی بیماری های ستون فقرات
تزریقات استروئید در فضای اپیدورال
التهاب عصب های نخاعی به علت فتق دیسک یا تنگی کانال نخاعی رخ می دهد. درد گردن و کمر، بازو و پاها می تواند نتیجه این التهاب باشد. با تزریق اپیدورال این دردها را می توان تسکین داد. البته ممکن است این دردها به صورت کوتاه مدت و یا بلند مدت بهبود پیدا کند.
تزریق پی آر پی
درمان پی آر پی یا درمان اتولوگ پلاسما، پلاسمای غنی از پلاکت در طب فیزیکی بخصوص درمان و توانبخشی بیماری های اسکلتی- عضلانی است. این یک تکنیک غیرجراحی مدرن است. در این روش احتمال ایجاد عفونت و حساسیت زایی کمتر است.
تزریق در مفصل فاست
این تزریق یکی از موثرترین درمان های بدون جراحی برای کمر درد و گردن درد است. مفاصل فاست یا زیگاپوفیزیال به تعدادی مفصل گفته می شود که وظیفه متصل کردن مهره های ستون مهره ها به یکدیگر را برعهده دارند.
آسیب دیدگی، ساییدگی و پارگی و یا ضربه شدید منجر به تورم عصب های مفصل فاست شود که با احساس درد شدید همراه است. داروی تزریقی از ترکیب داروی بی حسی موضعی و استروئید طولانی اثر تشکیل شده است. با بی حس کردن موقتی عصب ها از ارسال پیام های درد به مغز جلوگیری شده و استروئید بصورت آهسته به مقابله با التهاب می رود.
تزریق در نقاط ماشه ای (تریگوپوینت)
این روش نیز از ترکیب داروی بی حسی موضعی و استروئید تشکیل شده که در در نقاط ماشه ای تزریق می شود. خاطرنشان می شویم نقاط ماشه ای مناطق اصلی گرفتگی و التهاب عضلات اسکلتی هستند.
جراحی ستون فقرات
وقتی علائم درد در ستون مهره ها تشدید می یابد فرد ممکن است حتی با درمان های غیرجراحی نیز بهبود یابد، در صورتی که نخاع درگیر شده باشد و علائمی همچون ضعف و بی حسی پاهوو بازوها پیش آید که پزشک جراحی را به این بیمار تجویز خواهد کرد.
سلامتی ستون فقرات
سبک زندگی اشتباه و اعمال مخاطره آمیز در زندگی افراد باعث بوجود آمدن آسیب و عوارض مربوط به ستون مهره ها می شود. در این بخش به اختصار در مورد سلامتی ستون مهره ها توضیح خواهیم داد.
طرز صحیح بلند کردن اجسام
اگر احساس نمایید که جسم دارای وزن بالایی است از دیگران برای بلندکردن آن کمک بخواهید. بهتر است برای بلند کردن جسم، زیاد از آن دور نباشید و از بازوها و زانوهای خود کمک بگیرید و کمتر کمر و بالاتنه را درگیر بلندکردن اجسام کنید. زمانی که می خواهید جسمی را بلند کنید سر خود را به سمت عقب و بالا نگهدارید.
فعالیت زیاد
به هر بهانه ای فعالیت خود را زیاد کنید. سلامتی ستون مهره ها تا حدودی به فعال بودن شما مرتبط است و باعث سلامتی ستون فقراتتان خواهد شد.
هیدراته بودن
میزان آب موجود در دیسک ها نشانه سلامت آنهاست. هیدراته بودن باعث می شود حالت ارتجاعی بافت نرم از بین نرود. عدم هیدراته بودن به دیسک های بین مهره ای صدمه خواهد زد و منجر به کوچک شدن و در نتیجه شکننده شدن آن ها می شود. در این حالت دیسک ها از جای خود خارج می شوند و فتق دیسک که خود عامل ایجاد سیاتیک است، بوجود می آید.
طرز صحیح خوابیدن
طرز اشتباه خوابیدن می تواند منجر به درد کمر و گردن شود. از این رو بهتر است طرف معده خود نخوابید، زیرا باعث ایجاد فشار بر ستون مهره ها خواهد شد.
کنترل وزن
سلامتی بدن انسان در گرو رژیم غذایی سالم است. یکی از عوامل بروز کمردرد، اضافه وزن و چاقی و بخصوص چربی شکمی است. شما با کنترل وزن خود می توانید درصد احتمال ابتلا به کمردرد را کاهش دهید.
در انتها با بروز هرگونه علائمی همچون درد کمر، به پزشک مراجعه نمایید و پیگیر درمان آن باشید.
