اسید اولئیک چیست؟ طرز تهیه و کاربرد

اسید اولئیک یک اسید چرب است که در طبیعت به فراوانی یافت می شود. امروز در نشریه الکترونیکی جهان شیمی فیزیک قصد داریم تا شما را با این ماده مهم آشنا کنیم. فرمول مولکولی این اسید  C_۱۸H_۳۴O_۲ بوده و جرم مولی آن برابر با ۲۸۲.۴۶۱۴ است. اگر این ترکیب را از مواد طبیعی بگیریم، روغنی مایع حاصل می شود.

ریشه نام این اسید چرب، اولئوم است. اولئوم در لغت نامه به معنای روغن ترجمه شده است. اسید اولئیک گیاهی را با نام هایی نظیر Elairic asid  و cis-9-Octadecenoic asid نیز می شناسند.

اسید اولئیک یک اسید غیر اشباع است که حتی در بافت چربی بدن انسان نیز یافت می شود. این اسید در گریدهای مختلف صنعتی، آزمایشگاهی و خوراکی در بازار موجود است. اسید اولئیک در دسته روغن های امگا ۹ قرار دارد و از این رو یکی از منابع سالم چربی در رژیم غذایی محسوب می شود.

ویژگی های اسید اولئیک

روغن اسید اولئیک بدون بو است. رنگ این ماده نیز در برخی نمونه ها زرد رنگ بوده و در برخی نمونه ها بی رنگ است. اسید اولئیک قابلیت اشتعال دارد و در دمای ۱۸۹ درجه سانتی گراد به نقطه اشتعال می رسد.

اسید اولئیک چگالی برابر با ۰.۸۹۵ gr/cm3   دارد. دمای ذوب و جوش آن به ترتیب ۲۸۶ کلوین معادل ۱۶ درجه سانتی گراد و۶۳۳ کلوین معادل ۳۶۰ درجه سانتی گراد گزارش شده است. اسید چرب مذکور همانند دیگر روغن های موجود در طبیعت، در آب نامحلول است. اما این ترکیب را می توان در ترکیبات آلی مانند اتانول به راحتی حل کرد.

این محصول به هیچ عنوان سمیت ندارد و برای انسان به طور کلی بی خطر است. دانشمندان اسید اولئیک را جایگزین خوبی برای چربی های مضر می دانند با این حال مصرف بی رویه آن نیز بدون مشکل نخواهد بود.

منابع اسید اولئیک

اسید اولئیک به دلیل فواید فراوانی که دارد از سوی کارشناسان بسیار توصیه می شود. یکی از منابع اصلی این اسید، روغن زیتون است که مصرف آن به صورت روزانه از سوی پزشکان توصیه شده است. دانه های روغنی دیگری نظیر کلزا و هسته انگور نیز اسید اولئیک دارند.

این اسید غیر اشباع حتی در منابع حیوانی نیز یافت می شود. این روغن را به راحتی می توانید با مصرف مرغ و بوقلمون به بدن خود برسانید. جالب است بدانید گوشت بسیاری از ماکیان دارای این ماده مفید بوده و از همین رو استفاده از پروتئین پرندگان بسیار توصیه می شود.

البته لازم به ذکر است که جداسازی این روغن از منابع حیوانی آن بسیار دشوار است، لذا برای تهیه روغن آن از منابع گیاهی و سبزیجات بهره گرفته می شود.

کارشناسان بهداشت عقیده دارند که استفاده از اسید اولئیک در پخت و پز می تواند از بیماری هایی که به افزایش چربی بدن ربط دارند جلوگیری کند. اسید اولئیک یکی از مواد اصلی تشکیل دهنده مکمل های پوست و مو است. بنابراین استفاده از منابع غنی اسید اولئیک می تواند نقش موثری در بهبود وضعیت پوست و مو داشته باشد. در کارخانجات تولیدی لوازم مراقبت پوست و مو، این اسید به عنوان امولسیفایر به کار می رود.

از دیگر منابعی که غنی از این روغن هستند می توان به کره، تخم مرغ، پنیر و گوشت قرمز اشاره کرد. حدود ۴۵ درصد از تخم مرغ را اسید اولئیک تشکیل داده است. همچنین شی باتر، روغن نارگیل، روغن کرچک، روغن بادام،روغن کنجد و روغن آفتابگردان از منابع غنی این اسید به شمار می روند. از همین رو در دستور تهیه بسیاری از ماسک های خانگی مناسب برای پوست و مو نیز استفاده از این روغن ها توصیه شده است.

تولید اسید اولئیک

اسید اولئیک از طریق بیوسنتز تولید می شود. در این روش آنزیم stearoyl-CoA 9-desaturase بر  stearoyl-CoA اثر می گذارد. در حقیقت با هیدروژنه شدن اسید استئاریک، اسید اولئیک از مونو اکسید مشتق می شود.

اسید اولئیک تحت واکنش اسید کربوکسیلیک و الکل، در محلول‌ های آبی حل می‌ شود. از این طریق، صابون‌ هایی به نام الولات می شوند و ید را در سراسر پیوند دوگانه اضافه می‌ کند. پس از اکسیداسیون آرام در مجاورت هوا در اتصال دوگانه، از ماده حاصله می توان در فشرده‌ سازی مواد غذایی و یا خشک شدن در پوشش استفاده کرد. کاهش گروه اسید کربوکسیلیک سبب تولید الکل می‌ شود.

لازم به ذکر است که فرایند تولید اسید مورد بحث، بسته به نوع استخراج آن متفاوت است که در ادامه به اختصار شرح داده ایم:

تولید از منابع گیاهی

همانطور که در بالاتر توضیح داده شد، فرایند صابونی شدن برای استخراج اسید اولئیک از محصولات گیاهی به کار می رود. پس از طی شدن مراحل گفته شده، دمای واکنش با کمک بخار به ۱۰۰ درجه سانتی گراد رسانده می شود. بعد از آن به یک محلول قلیایی نیاز داریم تا از طریق آن عملیات هیدرولیز کردن را انجام دهیم. در مرحله آخر نیز با روش تقطیر و سرد کردن اسید اولئیک تولید شده جداسازی خواهد شد.

تولید از منابع حیوانی

این روش بسیار پر خرج بوده و تولید کنندگان معمولا ریسک تولید آن را نمی پذیرند. از همین رو برای دریافت اسید اولئیک از منابع حیوانی تنها بهتر است گوشت و محصولات دامی و لبنی مصرف کنید.

تولید به روش آزمایشگاهی

ساده ترین و کم خرج ترین روش تولید اسید اولئیک، تولید در آزمایشگاه است. یکی از این روش های آزمایشگاهی به شرح زیر انجام می شود:

در این روش آلکیل بنزن با استفاده از سولفونیک اسید به عنوان کاتالیزور، به مخلوطی از اسیدهای چرب بدل می شود. با پالایش این مخلوط، اسید اولئیک حاصل می شود.

مزایای اولئیک اسید

۱- پوست

اسید اولئیک به بازسازی سلول های پوست کمک می کنند و خواص ضد التهابی دارد. این روغن ساختاری بسیار شبیه به ساختار پوست بدن دارد و در ترمیم آن موثر است.

نرم کنندگی و مرطوب کنندگی این روغن برای پوست هایی که مدام پوسته پوسته می شوند و خارش دارند بسیار مفید است.

۲-  پوست هایی که دچار اگزما پوستی و پسوریازیس هستند

ترکیبات موجود در اسید اولئیک سبب تقویت یکپارچگی غشاء سلولی و بهبود سلول های آسیب دیده در شرایطی مانند اگزما، روده ای و پسوریازیس می شود.

روغن هایی که حاوی این ترکیب هستند دارای زنجیره طولانی تری بوده و در مقایسه با روغن هایی که حاوی اسید لینولئیک و لینولینیک اسید باشند دیرتر خراب و فاسد می شوند. از همین رو استفاده از این روغن برای تولید مواد آرایشی و بهداشتی که معمولا تاریخ انقضای بالایی دارند بسیار مقرون به صرفه و کارآمد است.

۳- خواص ضد پیری

اسید مورد بحث به دلیل دارا بودن ترکیبات دارای کربن، آنتی اکسیدانی قوی است که به کاهش علائم پیری کمک می کند و از چین و چروک های زودرس جلوگیری خواهد کرد. از همین رو، اگر در سنین پایان جوانی و میانسالی هستید استفاده از مواد دارای این ترکیب به حفظ شادابی و سلامت پوست شما کمک خواهد کرد.

۴- افزایش رشد مو

بسیاری از روغن های غنی از ماده ی معرفی شده مانند روغن زیتون و روغن نارگیل، به طور معمول برای تحریک رشد مو، ضخیم ترشدن مو، استحکام و بلند شدن مو مورد استفاده قرار می گیرند.

۵- جلوگیری از پوست سر و شوره سر خشک

یکی از علل اصلی ریزش مو، شوره سر است. این ماده می تواند کمک به مرطوب کردن پوست سر، به ترمیم فولیکول های آسیب دیده و درمان شوره سر پرداخته و رشد مو را حمایت کند.

۶- سیستم ایمنی بدن را افزایش می دهد

تغذیه از منابعی که دارای اسید اولئیک هستند سبب می شود تا گلبول های سفید در بدن تولید شوند و سیستم ایمنی تقویت خواهد شد. این موضوع باعث می شود تا با مقاومت در برابر عوامل خارجی شما کمتر بیمار شوید.

۷- خاصیت ضدالتهابی

اسید اولئیک یکی از غنی ترین ترکیبات ضد التهابی است. این ماده برای درمان بیماری های التهابی مانند آرتریت روماتوئید و اختلالات خود ایمنی مانند فیبرومیالژیا بسیار مفید است.

۸- حمایت از سلامت قلب و عروق

مولکول های اسید معرفی شده تمایل به بزرگ تر شدن و لغزندگی دارند. از همین رو، احتمال شل شدن عضلات قلب و یا ساختن پلاک ها در رگ ها کاهش می یابد.

۹-  مبارزه با سرطان

خواص آنتی اکسیدانی این اسید پر کاربرد با کمک خنثی سازی رادیکال های آزاد مضر به کاهش آسیب اکسیداتیو در بدن منجر می شود و از سرطان جلوگیری می کند. در صورتی که بدن دارای سلول های سرطانی باشد این ماده از رشد و افزایش آن ها جلوگیری می کند. این روغن به خصوص در درمان سرطان سینه بسیار موثر است.

۱۰-  حمایت از سلامت تنفسی

این ماده به عملکرد بهتر ریه ها کمک می کند. همچنین علائم اسم را کاهش می دهد.

۱۱- کاهش وزن

این ماده با افزایش سوخت و ساز بدن سبب کاهش وزن نیز خواهد شد.

۱۲- مناسب برای مغز

به دلیل وجود امگا ۹ در این ماده، عملکرد مغز با آن بهبود می یابد.

۱۳-کمک به تنظیم قند خون

این ماده به کاهش مقاومت بدن در برابر انسولین و حفظ سطح گلوکز خون کمک شایانی می کند و سبب تنظیم سطح قند خون خواهد شد.

کاربرد اسید اولئیک

به طور کلی این ماده طیف وسیعی از کاربرد دارد . برای مثال، از این ماده در کارخانجات چرم ‌سازی، نساجی، تولید روان ‌کننده‌ ها، حد واسط‌ های شیمیایی و رزین‌‌ های آلکید نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

در ادامه برخی از کاربردهای مهم این محصول آورده شده است:

در محصولات شوینده

به دلیل خاصیت کف کنندگی بالا و پایداری خاصیت کف کنندگی و خاصیت امولسیون کنندگی

در پزشکی

به دلیل خاصیت کاهش کلسترول بد خون برای افرادی که دارای بیماری‌ های زمینه ‌ای و یا دارای چاقی مفرط هستند.

این اسید یک درمان خانگی برای کاهش کلسترول است و به دستور غذایی بیماران افزوده می شود. البته گاهی اوقات به دستور پزشک به شکل کپسول تجویز می شود.

در لوازم آرایشی و بهداشتی

به دلیل خاصیت نرم کنندگی و ضد عفونی کنندگی

چربی اسید اولئیک به قدری بالاست که آن را تبدیل به یک مرطوب کننده بی بدیل کرده است. بسیاری از شرکت های آرایشی و بهداشتی از این روغن در فرمول محصولات خود استفاده می کنند. اسید اولئیک می تواند به لایه های زیرین پوست نفوذ کند و به همین دلیل در مدت زمان طولانی رطوبت سطح پوست را حفظ خواهد کرد. این در حالی است که لوسیون ها و کرم‌ های عادی ممکن است فقط روی سطح پوست بنشیند. این ویژگی منحصر به فرد سبب شده تا اسید اولئیک یک ماده گران باشد.

در داروسازی

به عنوان یک ماده افزودنی در صنعت داروسازی

در شیشه سازی

حضور این ماده می تواند باعث بهبود پیوند بین سرب و شیشه شود

در صنایع مواد غذایی

تولید کنندگان مواد غذایی نیز با افزودن اسید اولئیک به سس سالاد یا محصولات پخته شده، بستنی، لیمونادها، و طیف وسیعی از غذاهای آماده، دیگر از استفاده از کره و روغن های مضر بی نیاز شده اند.

بسته بندی و نگهداری اسید اولئیک

اسید اولئیک را در بشکه‌ ها و فله‌ های ۱۸۰ و ۱۹۰ و ۲۲۰ لیتری (کیلوگرمی) نگه داری می شود. هر چهار بشکه از این محصول دریک پالت قرار دارد.

اسیدهای چرب به دلیل خاصیت اشتعال پذیری، باید در شرایط خشک و دور از منبع حرارت و جرقه نگهداری شوند. برای نگهداری از این محصول توصیه شده که از ظروفی با جنس استیل ضد زنگ، کربن استیل، استیل گالوانیزه شده و کربن استیل روکش شده با اپوکسی یا PVC یا پلی استر استفاده شود. زمان استاندارد و مجاز نگهداری از این محصول ۲۴ ماه در یک انبار سر بسته گزارش شده است.

خرید و قیمت اسید اولئیک

در ایران شرکت های بسیاری هستند که به صورت عمده مشغول تولید اسید اولئیک هستند. این شرکت ها به صورت آنلاین و اینترنتی نیز محصولات تولید خود را به فروش می رسانند. همچنین با مراجعه به بازار فروش مواد اولیه محصولات غذایی و آرایشی و بهداشتی می توانید به مقدار فراوان اسید اولئیک تهیه کنید. با سرچ در گوگل می توانید شرکت های تولیدی را به راحتی پیدا کنید.

قیمت این محصول نیز بسیار وابسته به قیمت مواد شیمیایی است. از همین رو با توجه به اینکه قیمت مواد شیمیایی با تغییر دلار دائم دچار نوسان می شوند، قیمت اسید اولئیک نیز مشخص نیست و باید از شرکت های تولید کننده استعلام قیمت کنید.