تفاوت نهاندانگان و بازدانگان چیست؟ – ساختار و چرخه ی زندگی آن ها

مهمترین تفاوت نهاندانگان و بازدانگان در چگونگی رشد دانه های آن هاست. گیاهان پیش رفته دانه دار و آوندی (دارای آوند) به دو گروه مهم نهاندانگان و بازدانگان تقسیم می شوند. نهاندانگان و یا همان آنژیوسپرم ها گیاهان گل دار را شامل می شوند. این گروه از گیاهان وسیع ترین و پر تنوع ترین گروه از گیاهان هستند.

نهاندانگان شامل بیشتر از ۳۰۰ هزار گونه ی مختلف گیاهی هستند. این موضوع نشان دهنده ی آن است که اکثر گیاهانی که هر روزه در اطراف خود می بینیم، به طور معمول جزء گیاهان گل دار هستند. لازم به ذکر است که در کتاب درسی علوم پایه ی نهم نیز به این موضوع تا حدود زیادی پرداخته شده است. در این مقاله ی نشریه جهان شیمی فیزیک به تفاوت نهاندانگان و بازدانگان خواهیم پرداخت.

بازدانگان چیست؟

گیاهانی که بذر تولید کرده و گل نمی دهند، بازدانگان گفته می شود. چون دانه ی آن ها دیده می شود، به این نام خوانده می شوند. تولید دانه ها در ساختار مخروطی شکل بوده و به چهار نوع تقسیم می شوند. نوع اول مخروط داران هستند که شامل کاج، خزه دارها و مخروطیان هستند و در آب و هوای سرد پایدار هستند. نوع دوم به نام سیکادها هستند که در آب و هوای گرم دیده شده و دارای برگ های مرکب هستند. گنوفیت ها نوع سوم این گروه هستند که شامل درختان، درختچه ها و پیچک ها بوده و محیط باتلاقی یافت می شوند. نوع آخر این گروه، گینکوفیت ها هستند که برگ درختان فن دار دارند و برای اسم مفید هستند.

نهاندانگان چیست؟

به گیاهان گلدار، نهاندانگان گفته می شود که محتوای دانه هستند. گل به عنوان اندام تولید مثل آن ها بوده و دارای اندامی به نام پرچم است که گرده دارد. میوه ها توسط این نوع از گیاهان تولید می شوند. دو نوع نهاندانه وجود دارد. نوع اول گیاهان تک لپه ای هستند که دارای یک برگ دانه و یا یک برگ چینی هستند. دسته های آوندی به شکل پراکنده در آن ها وجود داشته و ۳ و یا مضربی از ۳ گلبرگ روی تک لپه ها وجود دارد.

نوع دوم این دسته از گیاهان، دو لپه ای ها هستند که دارای دو برگ دانه هستند. تعداد گلبرگ های آن ها ۵ یا مضربی از ۵ است. دسته های آوندی آن ها به شکل متحدالمرکز بوده و برگ های آن ها پهن است.

تفاوت نهاندانگان و بازدانگان در حالت کلی

در گروه نهاندانگان، دانه ها در داخل بخش تخمدان درون گل ها رشد می کنند. با رشد دانه و تشکیل میوه، دانه ها توسط میوه ها در بر گرفته شده و محافظت می شوند. گل ها می توانند فقط شامل یک جنس (یک جنس گرا) و یا شامل دو جنس مختلف (دو جنس گرا) باشند. مخروط داران به طور معمول دانه های خود را در درون یک مخروطی که یک جنس گرا است، شکل می دهند. در بازدانگان یا مخروط داران، گل و میوه تشکیل نمی شود. گرده در هر دو نوع بازدانگان و نهاندانگان برای انجام عمل لقاح نقش مهمی را ایفا می کند.

فرایند های گرده افشانی در گیاهان نهاندانه بسیار پیچیده و پیش رفته تر از گیاه های بازدانه است. از لحاظ اندام و جثه، بازدانگان تنوع بسیار بالایی دارند. بازدانگان ممکن است به صورت یک گیاه یک ساله و یا حتی درختی عظیم الجثه باشند. اما نهاندانگان به طور معمول به شکل درختچه های چوبی یا درخت هستند. هر دوی این گروه ها، گیاهانی آوندی هستند.

تفاوت نهاندانگان و بازدانگان از لحاظ ساختاری

تکامل یافتگی نهاندانگان به ۱۴۰ میلیون سال پیش و اما تکامل یافتگی و پیشرفت بازدانگان به ۳۰۵ میلیون سال پیش بر می گردد. بازدانگان در مقایسه با نهاندانگان ساده تر بوده و نهاندانگان بیشتر در خشکی یافت می شوند. تعداد گونه های ثبت شده از نهاندانگان ۲۵۰۰۰۰ نوع و از بازدانگان، ۷۲۰ نوع است. گل حاوی ساختارهای تولید مثلی در نهاندانگان است در صورتی که بازدانگان فاقد گل هستند. تخمک نهاندانگان پوشیده شده توسط تخمدان بوده و تخمک بازدانگان، انتقال مستقیم روی مگاسپوروفیل ها دارد. گرده نهاندانگان با کلاله و گرده بازدانگان با باز شدن تخمک گرفته می شود.

ساقه نهاندانگان از چوب سخت و ساقه بازدانگان از چوبی نرم است. برگ نهاندانگان پهن و صاف و برگ بازدانگان سوزنی شکل است. زایلم تشکیل دهنده آوندها در نهاندانگان است ولی در بازدانگان این ماده در تشکیل آوندها نقشی ندارد. لقاح نهاندانگان مضاعف و در محل وجود گامت های نر و ماده است و به دو شکل رویشی و زایشی است. اما در بازدانگان فقط یک نوع لقاح وجود دارد. تاژک در گامت نر نهاندانگان است ولی در ساختار گامت نر بازدانگان، تاژکی دیده نمی شود.

تفاوت نهاندانگان و بازدانگان در چرخه ی زندگی

تولید مثل نهاندانگان و بازدانگان تفاوت هایی اساسی با یکدیگر دارد. در داخل تخمدان نهاندانگان گامتوفیت ماده وجود دارد. گامتوفیت ماده در بازدانگان بر روی پولک های مخروطی ماده قرار می گیرد. در چرخه ی زندگی نهاندانگان پدیده ای به نام لقاح مضاعف صورت می گیرد که بسیار مهم است. این پدیده در بازدانگان (به طور تمام و کمال) وجود ندارد. در نهاندانگان گامتوفیت ها در ساختار گل قرار دارند اما در بازدانگان گامتوفیت های نر و ماده بر روی مخروط های مجزای نر و ماده قرار می گیرند.

باد مهم ترین عامل در گرده افشانی برای بازدانگان است. گرده افشانی در نهاندانگانی که احتیاج به این عمل دارند، علاوه بر باد به طور معمول توسط حیوانات به انجام می رسد. این دو گروه بزرگ از گیاهان علاوه بر تفاوت های مهم با هم دیگر شباهت هایی هم دارند. وجود آوند های چوبی و آبکش، وجود تخمک، ایجاد دانه و وجود لوله های گرده ی موثر در لقاح، از شباهت های این دو گروه است. همچنین بدن هر دوی این گروه ها اسپوروفیت دیپلوئید است که با تمایز خود ریشه، ساقه و برگ را می سازد.

شباهت های نهاندانگان و بازدانگان

هر دوی نهاندانگان و بازدانگان، گیاهان زمینی هستند که آوندی بوده و دانه دار هستند. تخمک به عنوان ساختاری که به دانه تبدیل می شود، در هر دوی این گیاهان وجود دارد. از شباهت های دیگر این دو گروه، داشتن لوله های گرده است که باعث رسیدن گامت های نر و ماده به هم می شود. در ساختار هر دو گروه گیاهان، اسپوروفیت دیپلوئید وجود دارد که در آن ها به ریشه، ساقه و برگ تبدیل می شود.

درخت ها در دسته ی نهاندانگان و بازدانگان

درخت گیاه بزرگ و بر افراشته ای است که یک ساقه ی چوبی اصلی دارد. برخی از درخت ها هزاران سال عمر می کنند. درختان شکل های گوناگونی دارند. طول بعضی از آن ها به بیش از ۶ متر می رسد. برخی از آن ها مانند درخت بلوط، تنه ی به نسبت کوتاه تری دارند که از آن شاخ های گسترده و بزرگی منشعب می شود. برخی دیگر، مانند سکویا (چوب سرخ)، بلند و مخروطی شکل هستند. تنه ی این درختان بیشتر از ۱۰۰ متر طول دارد و قطر آن ها در قاعده به ۹ متر می رسد.

تنه ی درخت توس نقره ای بسیار سفید است و اغلب لکه های سیاه ظریفی بر سطح آن دیده می شود. این درخت با شکوه، تنه ای افراشته دارد. پوست درخت بلوط شکاف های زیادی دارد و رنگ آن قهوه ای و خاکستری است. درختان گیاهانی پیشرفته هستند که گونه های مختلف آن ها در دو گروه نهاندانگان و بازدانگان جای می گیرند که در ادامه به آن ها می پردازیم.

طبقه بندی درخت ها

مخروط داران و درختان برگ ریز، دو گروه اصلی درختان هستند. مخروط داران از بازدانگان به حساب می آیند. زیرا دانه های آن ها روی فلس های چوبی مخروط هایشان تشکیل می شود. درختان برگ ریز جزء نهاندانگان هستند. زیرا دانه های آن ها درون میوه ها قرار دارند و به طور معمول دیده نمی شوند. کاج ها و سروها در دسته ی بازدانگان قرار می گیرند. این درخت ها درخت های همیشه سبز نیز نامیده می شوند. علت این امر هم آن است که بیشتر آن ها برگ های سوزنی، سبز و نازک خود را در طول سال حفظ می کنند و این برگ ها به طور کامل، حتی در طول زمستان و پاییز هم نمی ریزند.

درخت های برگ ریز، از جمله بلوط، افرا، زبان گنجشک، چنار، نارون و صنوبر برگ های خود را در پاییز از دست می دهند. شاه بلوط شاخه های گسترده ای دارد و شکوفه های آن در فصل بهار به رنگ صورتی و یا سفید ظاهر می شوند. پوشش خار داری دانه های آن را در بر می گیرد و برگ های آن ۵ تا ۷ برگ چه دارد.

بخش های مختلف یک درخت

ریشه، تنه، برگ ها و گل ها چهار بخش اصلی از یک درخت هستند. ریشه، آب و مواد معدنی را از خاک جذب می کند. تنه، درخت را نگه می دارد و آب و مواد معدنی را از راه لوله های ظریفی به نام آوند به برگ ها می رساند. سپس، غذا را به وسیله ی همین آوند ها از برگ ها به سایر بخش های گیاه می برد. گل ها نیز وظیفه ی زاد آوری و تشکیل میوه ها را بر عهده دارند. در جنگل های ایران، اروپا و آمریکا گونه های متفاوت درخت بلوط می رویند.

بیشتر آن ها برگ ریز هستند و ممکن است ۱۰۰۰ سال عمر کنند. تنه ی درخت بلوط قوی و دارای بر آمدگی ها و فرو رفتگی هایی است. در جنگل های شمال ایران دو گونه و در جنگل های زاگرس چهار گونه ی مختلف بلوط می روید. بلند مازو گونه ای بلوط است که ارتفاع آن به ۳۰ تا ۴۰ متر نیز می رسد. میوه ی درخت بلوط، بخش فنجان مانندی دارد که قسمت صاف و استوانه ای شکلی را در بر می گیرد.

پدیده ی فتوسنتز در درختان

برگ ها کارخانه های شیمیایی یک درخت هستند. نور خورشید طی فرایندی به نام فتوسنتز و به کمک مولکولی به نام سبزینه (که باعث سبزی رنگ گیاهان نیز می شود)، مولکول آب و کربن دی اکسید را می شکند. سپس اتم های آن ها را برای ساختن نشاسته و قند، با آرایش دیگری کنار هم می چیند. گیاه برای رشد به این مواد نیاز دارد. اکسیژن، فراورده ی جانبی این فرایند است و بخش های زیادی از آن، که برای تنفس گیاه لازم نیست، در هوا آزاد می شود.

درختان از نخستین منابع طبیعی هستند که انسان از آن ها بهره برداری کرده است. از چوب آن ها برای سوخت، و ساختن پناه گاه، ابزار ها و سلاح های جنگی، و از میوه ها و دانه های آن ها برای تهیه ی غذا بهره گرفته است. امروزه دو میلیارد نفر از مردم کشور های در حال توسعه، هنوز هم از چوب به عنوان سوخت استفاده می کنند.