گیاهان گلدار یا نهاندانگان چیست؟ – ویژگی ها و ساختارهای آن ها

در دنیا بیش تر از ۲۵۰ هزار گونه گیاه گلدار یا نهاندانگان وجود دارد که از درختان بزرگ و چند ساله تا گیاهان کوچک و یک ساله را در بر می گیرند. با آن که ظاهر گل ها بسیار متنوع است، همه ی آن ها از بخش های همانندی ساخته شده اند. گل اندام زایای برخی از گیاهان است. دانه های یک گیاه درون گل های آن به وجود می آیند و نسل جدید همان گیاه را به وجود می آورند. لازم به ذکر است که به این بحث در کتاب های درسی علوم نهم و زیست دهم نیز پرداخته شده است. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به گیاهان گلدار یا نهاندانگان، ویژگی ها و ساختارهای آن ها می پردازیم.

تاریخچه ی پیدایش گیاهان گلدار یا نهاندانگان

به عقیده ی تعداد بسیار زیادی از گیاه شناسان، نخستین گیاه گل دار، نوعی از ماگنولیا بوده است. این گیاه در حدود ۱۶۰ میلیون سال پیش پدید آمده است. بزرگ جثه ترین گل در جهان، گلی به نام رافلزیا است. این گل رافلزیا در کشور اندونزی رشد می کند. قطر این گل رافلزیا، به بیشتر از حدود یک متر هم می رسد. جالب است بدانید که بوی این گل شبیه به بوی گوشت گندیده است. این بوی نامطبوع، برای حشره هایی که آن گل را گرده افشانی می کنند، بسیار هم خوشایند است.

نوعی از گل پروانش، که تا چندی پیش علف هرز در نر گرفته می شد، اکنون برای تولید نوع خاصی از داروی ضد سرطان پرورش داده می شود. گیاه ها و گل های آن ها در علم پزشکی و داروسازی دارای کاربرد های بسیار مهم و گسترده ای هستند.

ساختمان گل در گیاهان گلدار یا نهاندانگان

ساختمان گل در گیاه های گل دار و یا همان گیاه های نهاندانه، از ساختارهای ویژه ی مختلفی تشکیل شده است. ساختارهای گل شامل برگک، پایک، لوله ی کاسه گل یا همان نهنج، کاسبرگ، گلبرگ، مادگی و پرچم می شود. مادگی و پرچم که ساختارهای جنسی ساختمان گل ها هستند، خود نیز از بخش های مختلفی تشکیل شده اند. پرچم در گل ها شامل میله و بساک و همین طور مادگی در گل ها شامل تخمدان، تخمک، کلاله و خامه می شود.

یکی از گلبرگ های گل گیاه ثعلب زنبوری به بدن زنبور واقعی شبیه است. به این دلیل گرده افشان ها، به خصوص زنبورها، به آن جلب می شوند. زیرا تصور می کنند که این گل ها شهد فراوانی دارد. برخی از گل های با علامت های فرا بنفش که بر روی گلبرگ های خود دارند، زنبور ها را جلب می کنند. زیرا فقط زنبور ها این علامت ها را می بینند.

بخش های نر و ماده در گیاهان گلدار یا نهاندانگان مختلف

پرچم و مادگی مهم ترین بخش های زایشی گل هستند. هر پرچم از کیسه ای به نام بساک و رشته ای به نام میله تشکیل شده است. در بساک، دانه های گرده تولید می شوند که ظاهری پودر مانند دارند. مادگی بخشی به نام کلاله دارد که نوک آن اغلب چسبناک و گاهی هم رنگین است. کلاله در انتهای خامه دیده می شود. خامه به تخمدان منتهی می شود. درون تخمدان، تخمک ها قرار دارند که پس از لقاح با سلول های جنسی نر به دانه تبدیل می شوند.

در ادامه ی این فرآیندها، دانه ها رشد می کنند و گیاه های جدیدی را به وجود می آورند. برخی از گل های مناطق گرمسیری، رنگ هایی در طیف فرو سرخ دارند. آن ها در هنگام شب با رنگ خود و بوی خاص و ویژه ای که پراکنده می کنند، خفاش ها را به سمت خود جذب می کنند.

گرده افشانی در گیاهان گلدار یا نهاندانگان

برای این که دانه تشکیل شود، گرده ها باید از گل دیگری جدا شوند و با کلاله تماس پیدا کنند. این فرآیند، گرده افشانی نامیده می شود. گرده افشانی بیشتر گیاهان گل دار را حشره ها به انجام می رسانند. به عنوان مثال، زمانی که حشره ی زنبور عسل برای به دست آوردن شهد به درون یک گل فرو می رود، بدن خود را به گرده های آن گل آغشته می کند. وقتی که این زنبور به سراغ گل دیگری می رود، گرده های گل مذکور را به کلاله ی این گل منتقل می کند.

گل ها شامل چهار قسمت اصلی در ساختمان ویژه خود می شوند. این بخش های ویژه شامل کاسبرگ، گلبرگ یا همان بخش های خارجی، مادگی و پرچم یا همان بخش های زایا هستند. پرچم اندام نر و مادگی اندام ماده ی گل ها است.

ویژگی های جاذبه ای گل های مختلف در گیاهان گلدار یا نهاندانگان

رنگ ها، بوها و شکل های گوناگون گل ها، برای جلب گرده افشان ها است که حشره ها، معمول ترین عضو آن ها هستند. البته پرندگان و پستانداران کوچک، مانند خفاش، نیز گاهی به گرده افشانی کمک می کنند. بسیاری از گل ها غده هایی دارند که شهد تولید می کنند. شهد مایع شیرینی است که گرده افشان ها از آن تغذیه می کنند. آن ها برای دست یافتن به شهد و رسیدن به آن، باید به زور و ناچار از کنار بخش های زایای گل ها گذر کنند. این گونه کمک مهم و عظیمی به گرده افشانی گل های مختلف در گیاهان گلدار و یا همان نهاندانگان توسط حشره ها می کنند.

گیاهان بیایانی، از جمله کاکتوس ها و گیاه های مشابه آن ها، گل های درخشانی دارند. این گل ها، در طول چند هفته ای که شکوفا هستند، حشره ها را به خود جلب می کنند. وجود گل های درخشان برای این گونه از گیاه ها، بسیار حیاتی و تأثیر گذار بر گرده افشانی، تکثیر و زایش آن ها است.

تاثیر باد در گرده افشانی گیاهان گلدار یا نهاندانگان

باد نیز یکی از عوامل بسیار مهم و پر اهمیت بر روی گرده افشانی گیاهان گلدار یا نهاندانگان است. باد برخی از گل ها را گرده افشانی می کند و دانه های گرده ی آن ها را در هوا می پراکند. این گل ها به ندرت پر زرق و برق و یا معطر و خوش بو هستند. آن ها کلاله های پر مانندی دارند که در حین تکان خوردن در هوا، دانه های گرده را به دام می اندازند. به عبارتی دیگر، گرده افشانی برای گیاه هایی با گل هایی بدون عوامل جذب کننده اعم از رنگ و یا بوی ویژه، به طور غالب توسط عامل باد انجام می گیرد.

علاوه بر این تأثیرات مفید، باد اگر شدید و خیلی سرد باشد می تواند موجب آسیب رساندن به گیاه و به طور ویژه ساختمان گل آن گیاه شود. از این رو گیاه هایی که در مناطق سرد سیری و کوهستانی با باد شدید وجود دارند، برای حیات خود، به گونه ای با محیط سازگاری یافته اند. به عنوان مثال بسیاری از گل های کوهی مقاوم اند و در سطح زمین قرار می گیرند تا بتوانند در برابر سرما و باد مقاومت کنند.

چرخه ی زاد آوری گیاه های گلدار یا نهاندانگان

همه ی گیاهان گلدار از دانه به وجود می آیند. از هر دانه، گیاه جوانی می روید که ریشه، ساقه و برگ دارد. جوانه های جدید، که بر روی ساقه ها پدید می آیند، برگ، ساقه و جوانه های دیگری را به وجود می آورند. وقتی که گیاه بالغ می شود، برخی جوانه ها به گل تبدیل می شوند. بخش های نر گل یا پرچم ها، دانه های گرده را آزاد می کنند. وقتی که دانه های گرده بر روی کلاله قرار می گیرند، لوله ی نازکی رشد می کند و از درون خامه، به سوی تخمک های موجود در تخمدان پایین می رود. زمانی که لوله به تخمک می رسد، محتویات آن ها با هم در می آمیزد. این فرایند لقاح نامیده می شود و به تولید دانه می انجامد.

برای مثال در چرخه ی زاد آوری شقایق، غنچه های شقایق تا زمانی که دانه های گرده رسیده شوند، به طور کامل بسته می مانند. غنچه ها به تدریج باز می شوند و گلبرگ های رنگی و دیگر بخش های گل را نمایان می کنند. گل های قرمز، زنبور ها و مگس هایی را که در جست و جوی شهدند، جلب کرده و گرده افشانی اتفاق می افتد.

طول عمر گیاهان گلدار یا نهاندانگان

برخی از گیاه های گل دار را به دلیل زمان گل دادن و تعداد دفعه هایی که گل می دهند، در باغ ها یا باغچه ها می کارند. کاشتن گیاه گل دار به طول عمر آن گیاه بستگی دارد. گیاه های یک ساله گیاه هایی هستند که جوانه می زنند، بالغ می شوند، گل می دهند، دانه تولید می کنند و در همان سال می میرند. گیاه های دو ساله تا دو سال و گیاه های چند ساله تا سه سال و یا بیشتر باقی می مانند.

بیشتر گیاه هایی که در باغ ها و یا باغچه ها کاشته می شوند، چند ساله هستند. گیاه های چند ساله پس از آن که به گل می نشینند، تا زمانی که زنده باشند، در هر سال گل می دهند و دانه تولید می کنند. گل گیاه های آبزی، مانند گل نیلوفر آبی، برای جلب کردن حشره های گرده افشان بر سطح آب قرار می گیرند.

میوه ها در گیاهان گلدار یا نهاندانگان

میوه ها، دانه های گیاهان گل دار را در خود نگه می دارند. این بخش به گیاه کمک می کند که به جای مناسبی برسد، رشد کند و گیاه جدیدی را به وجود آورد. برای آن که نسل جدیدی از یک گیاه با موفقیت رشد کند، دانه ها باید از گیاه والد دور شوند تا گیاهان جدید در جاهای مختلف برویند. میوه ها سبب می شوند که دانه های رسیده ی گیاهان گل دار، به مکان های جدید و مناسبی برسند.

به طور کلی میوه ها را به دو گروه اصلی می توان طبقه بندی کرد. این دو گروه اصلی شامل میوه های آب دار و میوه های خشک می شوند. گلابی از جمله ی میوه های آب دار و گوشتی است که دانه های آن در محفظه ای جای دارد. این محفظه نیز از ساقه ی گل و یا همان دم گل به وجود می آید. میوه های خشک هم که از فندق تا بلال را در بر می گیرند، همه دانه دار هستند. میوه های شفت فقط یک دانه دارند که در درون پوشش سختی جای دارد. هلو و زرد آلو جزء میوه های شفت هستند.

میوه های آبدار و میوه های خشک در گیاهان گلدار یا نهاندانگان

پستانداران و پرندگان میوه های آبدار را بسیار دوست دارند و به همراه این میوه ها، دانه های آن ها را نیز می خورند. دانه ها، بدون آن که هضم شوند، از دستگاه گوارش جانوران عبور می کنند، روی زمین می افتند و گیاه جدیدی را پدید می آورند. توت فرنگی یک میوه ی حقیقی نیست، زیرا از گوشتی و آبدار شدن ساقه ی گیاه توت فرنگی به وجود می آید. دانه هایی که روی سطح آن دیده می شوند، میوه های واقعی اند. میوه هایی مانند فندق و گردو وقتی دانه هایشان می رسد، خشک می شوند.

برخی مانند نخود فرنگی شکافته می شوند و دانه های آن ها پراکنده می شود. برخی مانند میوه های افرا سبک اند و با باد جا به جا می شوند. در میوه های مغز دار، از جمله بادام زمینی، در واقع ما دانه ها را می خوریم. آن ها پوشش سختی دارند که به هنگام رسیدن دانه و آماده شدن آن برای جوانه زنی، سست می شود و سرانجام می پوسد. میوه هایی مانند توت، گوجه فرنگی، خیار و پرتقال، تعداد زیادی دانه دارند که بخش های آبدار و گوشتی، آن ها را در بر گرفته اند.

ویژگی های میوه های گیاهان گلدار یا نهاندانگان

پس از اینکه گل ها گرده افشانی کردند، از نمو تخمدان های آن ها میوه به وجود می آید. دانه های موجود در میوه ها از سلول های تخم بارور شده در تخمدان به وجود می آیند. برخی از میوه ها، هلو، گیلاس و خرما، فقط یک دانه دارند اما بیشتر آن ها، از جمله سیب، تمشک، گوجه فرنگی و کدو، بیشتر از یک دانه دارند. گاهی کاسبرگ ها یا همان برگ هایی که گلبرگ ها را در بر می گیرند پس از خشک شدن گلبرگ ها باقی می مانند و میوه را در بر می گیرند. این پدیده را در میوه ی بلوط می بینیم.

برخی میوه ها انسان را مسموم می کنند اما بسیاری از آن ها خوش مزه و مغذی اند. اغلب میوه های آب دار، قند دارند که منبع مفید انرژی است. فیبر موجود در پوست، گوشته و گاهی دانه ی میوه ها نیز به سلامت دستگاه گوارش کمک می کند. میوه ها ویتامین، مواد معدنی و مواد غذایی دیگری دارند که بدن ما را در برابر بیماری ها مقاوم می سازند. مغزها نیز سرشار از پروتئین و چربی های مفید هستند.

مصرف میوه های گیاهان گلدار یا نهاندانگان

رنگ درخشان و بوی خوش میوه هایی مانند تمشک، پرندگان و جانوران را به خوردن آن ها ترغیب می کند. آن ها پس از گوارش بخش نرم خارجی، دانه ها و دیگر بخش های زاید میوه را دفع می کنند. در این مرحله، دانه ها از گیاه اصلی فاصله ی زیادی گرفته اند. در ابتدا دانه روی خاک مناسب قرار می گیرد و نخستین برگ ها ظاهر می شوند. گل های گیاه بالغ گرده افشانی می شوند و دانه تولید می شود.

گلبرگ ها می افتند و میوه تشکیل می شود. در این مرحله، میوه سفت است و برای پرندگان مناسب نیست. در انتها هم میوه ی آبدار و شیرین آماده ی خوردن می شود. این میوه می تواند مورد استفاده برای تغذیه انسان ها و حیوان ها قرار بگیرد.