همه چیز در مورد مواد شیمیایی خطرناک

مواد شیمیایی خطرناک (Dangerous Chemicals) به موادی گفته می شود که برای انسان و محیط زیست خطرناک هستند. مواد شیمیایی خطرناک براساس خصوصیات شیمیایی به دسته های مختلفی تقسیم می شوند که می تواند به افزایش آگاهی برای کاربرد ایمن تر آنها کمک کند.

جهان اطراف ما از مواد شیمیایی تشکیل شده است و ما هر روز آنها را می خوریم ، می نوشیم و استنشاق می کنیم. آنها بیشتراوقات بی ضرر هستند و زندگی ما را تسهیل می کنند.

ولی این بدان معنا نیست که مواد شیمیایی خطرناک وجود ندارند بلکه برخی از آنها سمی هستند ، برخی باعث سرطان می شوند ، برخی از مواد خورنده و برخی از آنها اشتعال زا هستند. بعضی از مواد شیمیایی بوی بدی می دهند که باعث استفراغ می شوند و برخی دیگر می توانند از طریق استنشاق باعث بیهوشی شوند. در ادامه مقاله در نشریه جهان شیمی فیزیک لیستی از مواد شیمیایی خطرناک خدمت شما معرفی می شود.

آشنایی با مواد شیمیایی خطرناک

دیگوکسین

دیگوکسین عصاره خالص گیاه انگشتانه است که در مقادیر مناسب باعث افزایش کارآیی قلب می شود. چارلز کالن پرستار ملقب به فرشته مرگ از دیگوکسین گرید دارویی برای کشتن بیش از چهل بیمار استفاده کرد.

آب اکسیژنه

آب اکسیژنه یا پراکسید هیدروژن در اکثر خانه ها با غلظت ۳ تا ۶٪ وجود دارد. این ماده در غلظت های بالاتر به عنوان محرک موشک استفاده می شود. پراکسید هیدروژن بسیار بی ثبات است و با کمترین بی احتیاطی باعث انفجار در محلول های گرید آزمایشگاهی (> 70٪ پراکسید هیدروژن) می شود. بمب گذاران مترو لندن در سال ۲۰۰۵ از پراکسید هیدروژن غلیظ  به عنوان ماده منفجره در این حملات استفاده کردند که باعث کشته شدن ۵۲ نفر شد.

اتیلن گلیکول

این ترکیب به عنوان ضد یخ در اتومبیل استفاده می شود و  سمیت متوسطی دارد . با این وجود طعم شیرین آن می تواند به راحتی باعث مصرف تصادفی آن شود . اتیلن گلیکول به عنوان یکی از مواد شیمیایی خطرناک در بدن به اسید اگزالیک که ماده شیمیایی خطرناک تری است تبدیل می شود.

اگر مقدار زیادی اتیلن گلیکول مصرف کنید دچار مرگ تدریجی خواهید شد زیرا ارگان های بدن بطور سیستماتیک طی ۷۲ ساعت از بین می روند. درمان این مسمومیت با استفاده از اتانول امکان پذیر است زیرا اتانول برای اتصال به گیرنده ها با اتیلن گلیکول رقابت می کند.

نیکوتین

نیکوتین یک مایع روغنی است که بین ۰.۶ تا ۳٪ سیگار را تشکیل می دهد. تماس با فرم خالص این ماده  می تواند طی چند ساعت باعث مرگ شود  زیرا نیکوتین از پوست عبور می کند و مستقیماً وارد جریان خون می شود. مصرف بیش از حد این ماده در افراد سیگاری که از پچ های پوستی استفاده می کنند به وفور رخ می دهد.

جیوه

جیوه ، به عنوان یک مایع در دمای اتاق ، می تواند به راحتی تبخیر و استنشاق شود. اما مسئله نگران کننده تر این است که می تواند  مستقیماً از طریق پوست جذب شود. این فلز به ظاهر بی ضرر به ویژه در غذاهای دریایی وجود دارد.

قرار گرفتن طولانی مدت در معرض این فلز به عنوان یکی از مواد شیمیایی خطرناک در برخی مشاغل از جمله دندانپزشکی اجتناب ناپذیر است و منجر به زوال عقل خواهد شد.

سیانید سدیم

یک ماده معمول صنعتی است که به بوی بادام می دهد و در عرض چند ثانیه باعث مرگ می شود. سیانید به سیتوکروم اکسیداز، پروتئین موجود در میتوکندری متصل می شود و مانع استفاده سلول ها از اکسیژن می شود.

استریکنین

معمولاً به عنوان سموم دفع آفات برای از بین بردن آفات بزرگ ناخواسته مانند جوندگان و پرندگان استفاده می شود. به دلیل سهولت در مخفی سازی استریکنین استفاده گسترده ای دارد و بسیاری از چهره های تاریخی از جمله رابرت جانسون و الکساندر کبیر را کشته است.

تابون

یکی از اولین مواد شیمیایی کشف شده تاثیر گذار بر روی سیستم عصبی است . این مایع به دلیل داشتن بوی میوه ای شناخته شده است و می تواند به عنوان مه پاشیده شود که باعث ایجاد تشنج و فلج می شود. تابون به خودی خود خیلی کشنده نیست  اما موفقیت این ترکیب شیمیایی در جنگ منجر به ایجاد سموم کشنده تر مانند ریچین و سومان شد. سربازان عراقی در روزهای پایانی جنگ ایران و عراق از تابون برای کشتن هزاران ایرانی استفاده کردند.

بتراچو توکسین

قوی ترین سم غیرپپتیدی شناخته شده است. Batrachotoxin اگرچه یکی از ترشحات پوستی قورباغه هاست. ولی قورباغه ها این سم را به طور مستقیم تولید نمی کنند بلکه با هضم سوسک های مسیلید این ماده در ترشحات پوستی آنها مشاهده می شود.

سرب

سرب در بسیاری از مواد از رنگ تا لوله ها و ساخت و ساز استفاده می شود و همه ما در معرض این فلز سنگین خطرناک هستیم. این ماده در مقادیر زیاد کشنده است و با علائمی از جمله استفراغ ، ضعف ، تشنج ، اغما و مرگ همراه است.

قرار گرفتن طولانی مدت در معرض این ماده، متداول ترین نوع مسمومیت با سرب است. این امر به ویژه برای زنان باردار و خردسالان خطرناک است زیرا بر رشد عصبی تاثیر گذاشته و باعث آسیب های جبران ناپذیری می شود. در حقیقت قرار گرفتن در معرض سرب باعث اختلال در رشد ذهنی و ضعف هوشی کودک و نوزاد شما می شود.

آرسنیک

این ماده شیمیایی به طور باورنکردنی در دوره ویکتوریا در تصاویر پس زمینه و رنگ های دیوار بی پروا مورد استفاده قرار  می گرفت. در نتیجه مسمومیت تصادفی در نهایت ، پادشاه جورج سوم بریتانیا را دیوانه کرد. گفته می شود که آرسنیک منجر به مرگ ناپلئون بناپارت نیز شده است .

مانند سرب ، مسمومیت با آرسنیک می تواند در اثر قرار گرفتن در معرض تدریجی مقادیر کم اما مکرر اتفاق بیفتد که منجر به انواع علائم می شود. دوزهای زیاد آن البته داستانی متفاوت دارد.

بلع آرسنیک به عنوان یکی از مواد شیمیایی خطرناک باعث ناراحتی دستگاه گوارش مانند استفراغ ، اسهال ، خونریزی ، درد شدید و درنهایت مرگ می شود.

هیدروژن فلوراید

هیدروژن فلوراید (HF) که همچنین به اسید هیدروفلوئوریک معروف است یک اسید ضعیف محسوب می شود زیرا کاملاً در آب تجزیه نمی شود ، اما خورندگی بالایی دارد. HF از پوست شما عبور می کند تا به استخوان ها زنده حمله و آنها را حل کند.

تری اکسید گوگرد

تری اکسید گوگرد ماده شیمیایی با فرمول SO3 است. این ترکیب پیش ماده باران اسیدی است. باران اسیدی برای محیط زیست خطرناک است اما لمس کردن آن خطرناک نیست. از طرف دیگر تری اکسید گوگرد با آب واکنش نشان می دهد و ابرهایی از اسید سولفوریک بسیار خورنده تولید می کند.

این ماده در اکثر محیط های صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد و با ایجاد گرمای شدید موقع واکنش در اکثر موارد باعث سوختگی شیمیایی می شود.

دی متیل جیوه

جیوه در تمام اشکال آن سمی است اما ترکیب ارگانومتالیک آن بسیار خطرناک تر است. این ماده از طریق استنشاق و تماس پوستی وارد بدن می شود و به عنوان یک نوروتوکسین عمل می کند .

تیو استن

تیو استن (Thioacetone) هنگام واکنش شیمیایی بوی بدی ایجاد می کند که به سرعت پخش می شود و باعث غش کردن ، استفراع و اختلالات هراس می شود.

جالب است بدانید بوی پخش شده در محیط به راحتی از بین نمی رود و باید هوا را با اکسیدهای ازت تیمار کرد.

فرمالدئید

فرمالدئید (CH2O ) یک ماده شیمیایی خطرناک است که احتمالاً روزانه در معرض آن هستید. این ماده در لاک ناخن ، دود چوب ، دود اگزوز خودرو ، عایق کف ، رنگ ، فرش و سایر محصولات و فرایندها یافت می شود.

فرمالدئید برای همه حیوانات سمی است و در انسان باعث ایجاد مشکلاتی از سردرد و آلرژی تا مشکلات تولید مثلی و سرطان می شود. شما هرچقدر هم تلاش کنید نمی توانید از این ماده شیمیایی سمی فرار کنید.

خبر خوب این است که فرمالدئید بوی مشخصی دارد و  خبر بد این است که اگر بتوانید بو را تشخیص دهید  در معرض مقدار فراتر از حد توصیه شده این ترکیب قرار گرفته اید.

برای در امان بودن از مواد شیمیایی خطرناک چه باید کرد؟

مواد شیمیایی از راههای زیر وارد بدن ما می شوند:

استنشاق: تنفس مواد شیمیایی.

جذب: از طریق تماس با پوست یا پاشیدن در چشم.

بلع : از طریق غذا یا دست های آلوده

تزریق: هنگامی که یک جسم تیز مانند قلاب یا سوزن پوست را سوراخ می کند.

برای پیشگیری از این موارد مشخص کنید که چه مواد شیمیایی استفاده می کنید. اطلاعات مربوط به هر ماده و اینکه چه مضراتی می تواند داشته باشد و چگونه می تواند اتفاق بیفتد را جمع آوری کنید.

مهمترین منبع اطلاعات در مورد خطرات مواد شیمیایی، برچسب شیمیایی و برگه ایمنی (SDS) است. تولیدكنندگان و تأمین كنندگان مواد شیمیایی از نظر قانونی موظف هستند كه SDS را تهیه كنند كه در مورد خطرات ایمنی و سلامتی مواد شیمیایی اطلاعاتی را ارائه دهند و از نحوه ذخیره سازی و استفاده ایمن از مواد شیمیایی بگویند.

به روش کار با مواد شیمیایی نگاه کنید و در نظر بگیرید که چگونه کارگران در معرض مواد شیمیایی قرار می گیرند. به این فکر کنید که چگونه می توان کار را به گونه دیگری انجام داد تا از قرار گرفتن در معرض آن خودداری شود. در جایی که امکان از بین بردن یا جداسازی مواد شیمیایی خطرناک امکان پذیر نیست ، باید میزان مواجهه با آن را به حداقل برسانید.