دو کفه ای ها چیست؟ – اندام های مختلف و نحوه عملکرد در آن ها

دومین رده بزرگ از نرمتنان را دو کفه ای ها تشکیل می دهند که دارای ۷۵۰۰ گونه هستند. این گروه از جانداران به دلیل شیوه ی اختصاصی که در تغذیه دارند، در آب ها زندگی می کنند. صدفی که دربر گیرنده بدن نرم این گروه از جانداران است از جنس آهک و به شکل دو کفه ای است. کتب علوم پایه چهارم و پایه نهم، درباره ی این گروه از نرم تنان بحث کرده است. دو کفه ای ها دارای تحرک کم و نوع تغذیه صافی خواری هستند که این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به بیان ویژگی های بیشتری از این بی مهرگان می پردازد.

فهرست مطالب :

۱- نرم تنان چیست؟

۲- دو کفه ای ها چیست؟

۳- نقش و خواص اندام های مختلف در دو کفه ای ها

۱-۳- صدف و مانتل

۲-۳- آبشش ها

۳-۳- سیستم گوارشی

۴-۳- سیستم تولید مثلی

۵-۳- سیستم عصبی

۶-۳- سیستم دفعی و ترشحی

۴- انواع دندان در دوکفه ای ها

۵- تغذیه دو کفه ای ها

۶- دلایل مفید بودن جانداران دو کفه ای

۱- نرم تنان چیست؟

در گروه جانداران و به دنبال آن بی مهرگان، نرم تنان دارای بزرگ ترین، پرتنوع ترین و مهمترین گروه ها هستند. نرمتنان ۸۵۰۰۰ گونه در شاخه خود دارند. ۲۳ درصد از نرم تنان در دریا و بخش دیگری از آن ها نیز در آب های شیرین و خشکی زندگی می کنند. شکم پایان مانند حلزون ها از نظر تعداد، بزرگترین گروه نرمتنان هستند. از ویژگی های مهمی که در همه آن ها مشترک است، داشتن گوشته ای نرم با یک حفره که مخصوص تنفس و دفع است، دیگری داشتن دستگاه عصبی و آخری داشتن رادولا است که ویژگی سوم در دو کفه ای ها وجود ندارد. سه گروه از نرم تنان شکم پایان، سرپایان و دو کفه ای ها هستند که به معرفی جانداران دو کفه ای در این مقاله پرداخته می شود.

۲- دو کفه ای ها چیست؟

دو کفه ای ها دسته ای از نرمتنان با اسکلتی دو قطعه ای است که جدا از هم است و همین ویژگی، آن ها را از بقیه گروه ها متمایز می کند. این جانداران دارای بدنی هستند که سر در آن مشخص نیست، پاهای آن به شکل تبر بوده و آبشش هایی که برای تنفس دارد، ظاهر برگی دارد. در این گروه از بی مهرگان تقارن در دو سمت بدن آن ها حتی در صدف آن ها مشخص و قابل مشاهده است. بیشتر این گروه از جانداران در اعماق دریا و برخی نیز در آب های نیمه شور، نهرها، برکه ها و دریاچه ها زندگی می کنند.

طرز حرکت آن ها یا به شکل جهش و یا خزیدن بوده و برخی نیز شنا می کنند. برخی از جانداران این گروه به طور ثابت در یک مکانی ساکن هستند. به این ترتیب که با ایجاد سوراخی در ماسه کف دریا در آنجا ثابت می مانند و یا از طریق سیمانی شدن یک کفه با سنگ های کف دریا ثابت می مانند. ثابت شدن گروه دیگری از این جانداران با خارهای موجود در سطح بیرونی کفه هایشان است. ماهیچه هایی باعث اتصال و بسته شدن کفه ها می شود.

۳- نقش و خواص اندام های مختلف در دو کفه ای ها :

۱-۳- صدف و مانتل :

نقش صدف در جانداران دو کفه ای، نگهدارنده ای است که سیستم اسکلتی داشته و با وصل شدن به ماهیچه ها این کار را انجام می دهد. ماده ی اصلی تشکیل دهنده ی صدف ها کربنات کلسیم است. سه لایه در ساختار صدف وجود دارد.

٭ لایه بیرونی پری اوستریکم نازک : این لایه ساخته شده از کن شیولین شاخی و سخت بوده و ضخامت کمی دارد. علت نازک بودن آن رسوب موجودات، سایش مکانیکی، بیماری و یا انگل است.

٭ لایه منشوری میانی : جنس این لایه از کلسیت یا آراگونیت است.

٭ لایه آهکی داخلی : این لایه که به طور مداوم از جبه ترشح و ساخته می شود، در کنار همان جبه قرار دارد. به دلیل تشکیل مداوم آن، ضخامتش مرتب زیاد می شود.

علاوه بر این در فضای درونی صدف ها دو لب بافتی بسته وجود دارد. در این لب ها عروق خونی برای منتقل کردن گازهای تنفسی، عصب، عضله و همچنین بافت همبند وجود دارد. وجود مژه هایی در صدف ها که در بخش داخلی آن ها وجود دارد، می تواند به دفع مواد زاید و حرکت ذرات در آبشش ها کمک کند.

۲-۳- آبشش ها :

در قسمت پشت و حاشیه خلفی صدف، سازه هایی به شکل پرده و به تعداد دو عدد از محور آبششی به حالت معلق وجود دارد که آبشش های جانداران دو کفه ای است. چون سطح مقطع آبشش ها زیاد و سرشار از همولنف است، نقش مهمی در تنفس این جاندار دارد. همچنین آبشش ها نقش مهمی در جمع کردن غذا و انتشار گامت ها دارند.

۳-۳- سیستم گوارشی :

دهان، مری، معده، غده گوارشی، روده و مقعد اعضای تشکیل دهنده سیستم گوارشی در دو کفه ای ها هستند. درزی که شکل U داشته و به صورت فشرده میان دو لب است به عنوان دهان این جاندار است. شکل مری قیفی و به صورت کوتاه و فشرده شده از قسمت پشتی – شکمی است. معده هم که بین مری (از سمت جلو) و معده (از انتهای پشتی) قرار دارد به شکل کیسه ی مسطح است. بعد از روده، مقعد است که باعث خروج مدفوع گلوله ای شکل از شکاف خارجی می شود.

۴-۳- سیستم تولید مثلی :

سیستم تولید مثلی در جانداران مذکور متنوع است. شکل های مختلف ساختاری از این سیستم در این جانداران وجود دارد. اما همه آن ها به شکل جفتی در کنار دستگاه گوارش قرار دارند و دارای سیستم تولید مثلی ساده اما تابع الگوی کلی هستند. لقاح در دو کفه ای های دریایی (به استثنای اویسترها) خارجی و خروج گامت های جنسی از شکاف خارجی حفره ی صدف انجام می پذیرد.

۵-۳- سیستم عصبی :

این جانداران دارای سیستم عصبی متقارن دو طرفه و ساده ای هستند. قسمت ها تشکیل دهنده ی این سیستم چند جفت عصب و سه جفت گانگلیای مغزی، پایی و احشایی است. در پشت مری گانگلیای مغزی قرار دارد که از آن یک جفت طناب عصبی به گانگلیون احشایی می رود و یک جفت طناب عصبی نیز به گانگلیای پایی می رود. فعالیت گانگلیای پایی برای کنترل پا و گانگلیای احشایی برای کنترل قسمت های بزرگی از قلب، کلیه، سیستم گوارشی، آبشش ها و … است.

۶-۳- سیستم دفعی و ترشحی :

اندام های دفعی در جانداران دو کفه ای، غده های پریکاردیال و کلیه ها است. علاوه بر آن سطوح بدن و آبشش ها می تواند مواد دفعی را خارج کند. این موجودات چون شوری را به حد زیادی تحمل می کنند، یوری هالین هستند.

۴- انواع دندان در دوکفه ای ها :

٭ Dysodont : در این نوع دندانی دیده نمی شود و یا در صورت داشتن دندان بسیار کوچک و ناچیز است که به چشم نمی آید.

٭ Isodont : این نوع به تعداد دو دندان است که به طور مساوی و کاملا مشخص در کفه ها قرار دارد.

٭ Taxodont : این نوع دندان های کوچکی است که از لحاظ شکل و سایز مشابه هم هستند.

٭ Schizodont : به تعداد چندتا دندان وجود دارد که انواع اصلی آن به شکل دو شاخه ای هستند.

٭ Heterodone : در این نوع نیز تعداد دندان ها زیاد و به راحتی می توان دندان های اصلی (کوتاه و در مجاورت انتهای صدف است) و کناری را تشخیص داد.

٭ Desmodont : در این نوع از دندان ها به شکل واقعی دندان وجود ندارد. اما لیگامنت های داخلی باعث ایجاد یک یا چند برآمدگی در آن شده اند.

٭ Pachydont : این نوع دو دندان محرز اصلی و دو دوندان کناری دارد.

۵- تغذیه دو کفه ای ها :

این جانداران با فیلتر کردن آب همه چیز می خورند. طوری که اگر در صورت داشتن حلزون دوکفه ای در آکواریوم تمام میکروپلانکتون های موجود در آکواریوم را به طور زنده می خورند. برای غذای این دسته از دو کفه ای ها در آکواریوم، باید از مکمل هایی مانند فیتوپلانکتون ها، برف دریایی و سلکون استفاده شود. تغذیه هریک از حلزون های دو کفه ای آتشین جدا از هم است.

۶- دلایل مفید بودن جانداران دو کفه ای :

این جانداران به دلیل دارا بودن انباشتگرهای زیستی در بافت ها و اندام های خود، می توانند آلاینده های زیست محیطی را به خود جذب کنند. از این جانداران استفاده های اقتصادی زیادی می شود. به عنوان مثال با پرورش دادن صدف های خوراکی در مناطق ساحلی، بسیاری از نیازهای خوراکی با توجه به رشد جمعیت را می تواند جبران کند. با این رویه می توان در جهت رفع کمبود پروتئین های خوراکی، به پروتئین حیوانی ارزان قیمت دست یافت.

از دیگر استفاده های این جانداران تولید مروارید، استفاده های دارویی و استخراج کلسیم از پوسته ی آن ها را می توان نام برد.