انواع مفصل در اندام های بدن – تعریف و وظایف آن ها

مفصل، به محل اتصال دو استخوان به یکدیگر گفته می شود و انواع مفصل به سه دسته کلی متحرک، نیمه متحرک و ثابت تقسیم می شود.

هر کدام از این انواع مفاصل نیز، به نوبه خود به دسته های مختلفی تقسیم می شوند. در واقع وجود مفاصل در بدن برای راحتی حرکت اندام های بدن است. ارتباطی که از طریق مفاصل بین استخوان های مختلف بدن برقرار می شود، از عواملی اصلی است که حرکت انسان را کنترل می کند. در کتاب علوم هشتم به معرفی مفصل ها و انواع آن ها پرداخته شده است. انواع مفصل به طور مختصر در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک بررسی می شود.

مفصل چیست

در تعریف کلی مفاصل، محلی که دو استخوان را در بدن به هم متصل نگه می دارد را عنوان می کنند. وجود مفاصل برای سهولیت حرکت اندام های بدن لازم و بسیار مهم است. از اهمیت وجود مفاصل می توان به حرکت وزنه بردارانی اشاره کرد که می توانند وزنه های سنگین را بدون جدا شدن استخوان های مچ دستشان بلند کنند. همچنین فوتبالیست ها می توانند به راحتی همزمان با دویدن به توپ ضربه بزنند به دلیل داشتن مفصل های محکم پای آن هاست. پس وجود مفصل ها در بدن بسیار حائز اهمیت است. اما حرکت مفاصل تحت تاثیر انواع مفصل، عضلاتی که در اطراف آن ها وجود دارد و رباط های متصل به آن ها کنترل می شود.

انواع مفصل

مفصل ها را با توجه به نوع حرکت آن ها می توان در سه دسته طبقه بندی کرد. مفاصل متحرک، نیمه متحرک و ثابت سه نوعی هستند که در زیر به بررسی آن ها می پردازیم. به مفصل متحرک، سینوویال، به مفصل نیمه متحرک، غضروفی و به مفصل ثابت هم، رشته ای می گویند.

مفصل متحرک (سینوویال)

بیشترین نوع مفصلی که در بدن و بین استخوان ها وجود دارد، مفصل متحرک یا سینوویال است. دور تا دور مفصل های متحرک را کپسولی متحرک که بافت کلاژنی دارد، می پوشاند. قسمت داخلی این کپسول ها حاوی غشای قابل حرکتی است که از مایع متحرک داخل مفصل محافظت می کند. وظیفه حفاظت از این مفصل ها را غضروفی که شفاف بوده و واقع شده در انتهای آن هاست، دارد. انواع مفصل متحرک ۶ نوع هستند.

مفصل نیمه متحرک (غضروفی)

در قسمت هایی از بدن که اتصال مفاصل استخوانی را غضروف ها تشکیل می دهند، مفاصل نیمه متحرک وجود دارد. در این نوع از مفصل ها تحرک پایینی بوده طوری که حرکت های بسیار کمی را از آن ها می توان دید. یک نمونه از این نوع از مفاصل در ستون فقرات و بین مهره ها دیده می شود. در کودکان تا قبل از سن بلوغ، مفاصل غضروفی موقتی دیده می شوند. یک نمونه از این مفصل های غضروفی موقتی در آخر استخوان های دراز دیده می شود. اما مفاصل غضروفی دایمی، مفصل هایی هستند که در آن ها غضروف های ترکیبی دیده می شود.

مفصل ثابت و غیرمتحرک (رشته ای)

مفصل های ثابت، مفصل هایی در بدن هستند که با یک رباط نگه داشته می شوند. در این نوع مفاصل تحرک خیلی کم بوده طوری که می توان آن ها را ثابت در نظر گرفت. نمونه هایی از این مفاصل در میان استخوان هایی درشت نی و نازک نی وجود دارد. مفصل بین استخوان های زند زیرین و زند زبرین، سرچورهای جمجمه ای و همچنین در انتهای دندان ها، آن ها به مفصل های استخوان متصل می شود، نمونه های دیگری از این نوع مفصل هستند.

انواع مفصل متحرک

مفصل های متحرک را می توان در ۶ دسته طبقه بندی کرد.

٭ اولین نوع مفصل متحرک، لولایی است که حرکت آن به شکل برآمدگی و فرورفتگی و یا کشش است (مثل باز و بسته شدن در یک سطح و به دور یک محور). شکل این مفصل ها قرقره ای و به طور قرینه است. نمونه هایی از مفصل لولایی را در زانو و آرنج داریم.

٭ نوع دیگر مفصل محوری است که طریقه حرکت آن به صورت چرخش یک استخوان دور دیگری است. نمونه ای از مفصل محوری در بالای ستون فقرات (بین مهره های اول و دوم گردن) بوده و حرکات گردن نتیجه تحرک این مفصل است. بین استخوان های زند زیرین و زند زبرین نیز این مفصل دیده می شود.

٭ مفصل گوی و کاسه نوع دیگری از مفصل متحرک است. در این نوع از مفصل همان طور که از اسمش پیداست، یک استخوان شبیه به کاسه و استخوان دیگر شبیه به یک کره است. این مفصل می تواند حرکتی در تمام جهت ها داشته باشد. شانه و لگن از این نوع مفصل دارند.

٭ مفصل زینی نوع دیگری از مفصل متحرک است که در استخوان هایی که میان مچ  دست و انگشت شست وجود دارد دیده می شود. این مفاصل سطح مقعری در هم فرو رفته داشته و سطحی به شکل زین اسب دارند.

٭ ۵ امین نوع مفصل متحرک، لقمه ای است که شکل بیضه ای و تخم مرغی دارد. چرخش این نوع مفصل در حفره استخوان است و مفصل های مچ دست نمونه ای از این نوع مفاصل است.

٭ مفصل لغزنده آخرین نوع مفصل متحرک است که اتصال آن ها از طریق رباط های قوی انجام می شود. چون حرکت آن ها کم و به شکل لغزشی است، این نام را گرفتند. استخوانچه های مچ دست دارای این نوع از مفاصل هستند.

میزان حرکت و عناصر سازنده یک مفصل متحرک

همان طور که گفته شد، فقط مفاصل متحرک می توانند در سطوح مختلفی تحرک داشته باشند. دامنه حرکت این نوع از مفاصل در سطح زیاد است. قسمت ها و عناصر تشکیل دهنده یک مفصل متحرک شامل غضروف مفصلی، حفره سینوویال، کپسول مفصلی، غشا یا پرده سینوویال، مایع سینوویال و رباط ها است. غشای سینوویال در مفصل های متحرک وظیفه فراهم کردن اکسیژن و مواد غذایی مورد نیاز مفصل ها و حفظ خاصیت نرم و لغزندگی سطوح مفاصل را بر عهده دارند. همچنین وظیفه ای که مایع سینوویال در مفاصل دارد این است که در صورت آسیب دیدن مفاصل، می تواند مقدار اکسیژن و مواد غذایی بیشتری به آن ها برساند تا درد آن ها بهتر شود.

طبقه بندی مفاصل بر اساس عوامل دیگر

می توان علاوه بر نوع حرکت، مفصل ها را بر اساس محور حرکتی نیز تقسیم بندی کرد. Nonaxial joint (در استخوان های اولنا و رادیوس و با حرکتی شبیه سر خوردن دارد)، Monoaxial، Biaxial و Multiaxial چهار نوع مفصل در این تقسیم بندی هستند.

بر اساس بافت های محیط مفاصل آن ها را به چهار دسته تقسیم می کنند. Fibrous joint (در بر گرفته شده با بافت های همبند کلاژنی)، Cartilaginous joint، Synovial joint و Facet joint دسته های این اساس هستند. مفصل ها بر اساس خواص بیومکانیکی نیز به سه دسته مفاصل ساده، ترکیبی و مرکب تقسیم بندی می کنند.

برخی از مشکلاتی که در اثر آسیب های مفصلی ایجاد می شود

٭ اگر غضروف یا قسمت سر استخوان در محل مفاصل دچار صدمه شود، بیماری آرتروز را سبب می شود.

٭ اگر استخوان از مکان مفصل دچار بیرون رفتگی شود، در رفتگی را در استخوان ها خواهیم داشت.

٭ اگر مفاصل در جهتی حرکت کنند که خلاف جهت حرکت خود باشند، پیچ خوردگی اتفاق می افتد.

عکس از مفاصل بدن انسان

بدن انسان یک شگفتی پیچیده است که از سیستم های مختلف به هم پیوسته تشکیل شده است. سیستم اسکلتی که بدن ما را پشتیبانی می کند تقریبا از۳۶۰ مفصل تشکیل شده است. این مفاصل از نظر ابعاد و ویژگی متفاوت هستند و به ما امکان می دهند طیف گسترده ای از فعالیت ها را انجام دهیم. از مفاصل بزرگ و همچنین تحمل وزن لگن و همچنین مفاصل شانه گرفته تا مفاصل کوچک انگشتان دست و پا، هر مفصل در حرکت کلی به ما کمک می کند.

لازم به ذکر است که تعداد مفاصل مشخص می تواند در افراد مختلف متفاوت باشد. عواملی مانند نوع ارثی، سطح ورزش و همچنین سلامت و تندرستی عمومی می‌توانند بر نوع خاص در انواع مفاصل تأثیر بگذارند. با این وجود، تنوع معمولی مفاصل در بدن حدود ۳۶۰ تخمین زده می شود.

مفاصل برای عملکرد روزمره ما و همچنین سبک زندگی بسیار مهم هستند. آنها به ما اجازه می دهند کارهایی مانند قدم زدن، دویدن و همچنین انجام فعالیت های ورزشی را انجام دهیم. علاوه بر این، مفاصل به امنیت و تعادل عمومی بدن ما می افزایند. بدون آنها، ما در حرکات خود محدود می شویم و همچنین نمی توانیم در تمرینات متعدد شرکت کنیم.

با این وجود، با افزایش سن و شرایط پزشکی خاص، مفاصل ممکن است مستعد ساییدگی و پارگی شوند و باعث ناراحتی، درد و همچنین کاهش حرکت شوند. به همین دلیل ضروری است که از طریق تمرین منظم، رژیم غذایی متعادل و حفظ وزن سالم و متعادل از مفاصل خود مراقبت کنیم. شرکت در تمرینات معمول به تقویت عضلات اطراف مفاصل کمک می کند و ثبات و انعطاف پذیری آنها را بهبود می بخشد.

مصرف یک برنامه غذایی سرشار از مواد مغذی، به ویژه آنهایی که از سلامت و تندرستی مفاصل حمایت می کنند، می تواند به محافظت در برابر مشکلات مفصلی کمک کند. اسیدهای چرب امگا ۳ موجود در ماهی و همچنین آجیل با کاهش تورم مفاصل مرتبط است.