آمیب چیست؟ – آناتومی، زیستگاه، تغذیه و حرکت آن
آمیب ها موجودات کوچک تک سلولی می باشند که محل زندگی آن ها در آب های شیرین، جاهای مرطوب و حوض ها می باشد. این موجودات از دسته آغازیان بوده و نوعی از آن ها در روده، باعث ایجاد اسهال خونی می شود. حرکت این موجودات با انجام تغییر شکل توسط آن ها، انجام می شود. کتاب علوم پایه هشتم به معرفی این موجودات پرداخته است. برای شناخت بیشتر آمیب ها، این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک را مطالعه بفرمایید.
فهرست مطالب :
۱- آمیب چیست؟
۲- ساختار و ظاهر آمیب ها
۳- چگونگی مصرف مواد غذایی در آمیب ها
۴- زیستگاه و طریقه تولید مثل آمیب ها
۵- حرکت و جا به جایی در آمیب ها
۶- نوع زندگی آمیب ها
۷- آمیب هایی که باعث ایجاد بیماری می شوند؟
۱-۷- نگلریا (آمیب مغز خوار)
۲-۷- انتاموبا هیستولیتیکا
۳-۷- اسهال خونی (آمبیازیس)
۴-۷- پروتئوس
۵-۷- آکانتاموبا
۱- آمیب چیست؟
موجودات ریز تک سلولی با ساختاری ژله ای و شکل آمورفی که دارد می تواند حرکت آمیبوئیدی داشته باشد، آمیب ها می باشند. پاهای کاذب در آمیب ها وسیله حرکتی آن ها می باشد که در این حرکت، پاهای کاذب از آندوپلاسم به اکتوپلاسم و برعکس تبدیل می شود. محل زندگی آن ها در جاهای مرطوب و آب ها می باشد که در هر دو آب شیرین و شور توانایی ادامه ی حیات را دارند. اولین بار این کشف موجود توسط آگوست روزنهوف و در سال ۱۷۵۵ میلادی انجام شد. مواد مغذی مورد نیاز آمیب ها با فرآیند آندوسیتوز و از محیط اطراف گرفته می شود. زندگی انگلی در بعضی از انواع این موجودات دیده می شود.
نکته :
آمیب ها موجوداتی پروتئینی و در دسته یوکاریوت ها و گروه آغازیان می باشند. این گروه از جانداران جزء پروتیست ها می باشند.
۲- ساختار و ظاهر آمیب ها :
آمیب یوکاریوتی تک سلولی دارای اندازه ای به طول ۰,۲ تا ۰,۷ متر است و قابل روئیت با میکروسکوپ می باشد. سطح بدن نیمه مایع این سلول، پوشیده از سیتوپلاسم دو لایه ای است که نقش محافظتی از داخل سلول را بر عهده دارد. شفافیت و تراکم از خواص لایه ی بیرونی و دانه ای و سیالیت از خواص لایه ی داخلی می باشد. سلول آمیب دارای اندام حسی نبوده ولی نفس می کشد. سرعت حرکت این سلول ها تقریبا بالا و ۱۰ میلی متر در ساعت می باشد. از ویژگی های این سلول ها می توان به قدرت بهبود و ترمیم خود بعد از حذف قطعات از دست رفته، اشاره کرد که شرط آن، باقی ماندن هسته در سلول می باشد.
۳- چگونگی مصرف مواد غذایی در آمیب ها :
پای کاذب در آمیبها، وسیله ای است که برای تغذیه و شکار باکتری ها و پروتیست های دیگر به کار می رود. در این روش پاها، با حلقه زدن دور شکار، منجر به تشکیل واکوئل می شوند و با ترشح آنزیم های هضم کننده داخل واکوئل ها، غذا را می بلعند. این آنزیم ها به بیرون سلول نیز ترشح می شود. چون در این سلول دستگاه تنفسی وجود ندارد، مصرف آب و اکسیژن و حتی دفع مواد زاید نیز در آن ها از طریق غشای پلاسمایی قابل نفوذ انجام می شود. همه ی قسمت های آمیبها می توانند به جذب و هضم مواد غذایی پرداخته و با ورود به سیتوپلاسم برای ساختن آمیبها مصرف می شوند.
۴- زیستگاه و طریقه تولید مثل آمیب ها :
همان طور که گفته شد این موجودات در آب های شور و شیرین و همچنین در مناطق مرطوب زندگی می کنند. بیشتر اوقات این موجودات را در روی جلبک هایی می توان یافت که در کف استخرها در حال تخریب و تجزیه می باشند. همچنین آن ها را می توان در روی گیاهان پوسیده مشاهده کرد. تولید مثل و تکثیر در آمیب ها به طریق غیرجنسی و از راه تقسیم و دو نیم شدن انجام می شود. در این فرآیند از یک آمیب مادر دو سلول دختر همانند سلول مادر ایجاد می شود. در هر سه ساعت، سلول آمیبها به دو سلول تقسیم می شود. چون تکثیر این موجودات به راحتی انجام می شود، به همین جهت در آزمایش های مربوط به مطالعه ی سلول ها، غشای سلول ها و عمل فاگوسیتوز مورد استفاده قرار می گیرند.
نکته :
وقتی شرایط محیطی برای حیات آمیبها مساعد نباشد، به دور خود لایه محافظتی و کیست، تشکیل می دهد. با این سازگاری آن ها آب و مواد غذایی کمتری وارد بدن خود کرده و زنده می مانند. دیواره ی حفاظتی و کیست بعد از مساعد شدن شرایط، از بین می روند.
۵- حرکت و جا به جایی در آمیب ها :
با توسعه ی میکروتوبول ها به اطراف در سیتوپلاسم سلول آمیبی، در قسمت قدامی سلول، پای لوله ای کاذب و تعدادی لوب کوچک تشکیل می شود. پای کاذب ایجاد شده وسیله ی حرکتی در این سلول ها بوده و به این حرکت با این مکانیسم، حرکت آمیبی می گویند. حرکت ماکروفاژها (گروهی از گلبول های سفید خون)، برای بلع میکروب ها و ذرات بیگانه با مکانیسم حرکت آمیبی انجام می شود.
۶- نوع زندگی آمیب ها :
با توجه به محل زندگی، آمیبها به دو دسته آزادزی و انگلی تقسیم می شوند. آمیبهای آزادزی بیشتر در محیط های آبی و طبیعت زندگی کرده و با فرآیند آندوسیتوز تغذیه می کنند. دو نوع آکانتاموبا و ناگلریا از معروفترین این نوع آمیبها در پزشکی و زیست محیطی می باشند. اما برخی دیگر به شکل انگل در بدن مهره داران مانند انسان زندگی می کنند.
یکی از این آمیبهای انگلی، نوعی است که در روده انسان زندگی می کند و ضرری برای انسان ندارد. اما در بعضی کشورهایی که رعایت بهداشت کمی دارند، یک نوع آمیب روده ای، عفونتی به نام آمبیازیس را ایجاد می کند که فرد را دچار انقباضات شکمی و در موارد حادتر باعث ایجاد اسهال خونی می شود.
۷- آمیب هایی که باعث ایجاد بیماری می شوند؟
۱-۷- نگلریا (آمیب مغز خوار) :
یکی از آمیبهای بیماری زا که با شنا در آب های آلوده و یا از طریق رطوبت هوا منتقل می شود، نگلریا می باشد. این سلول باعث تخریب سلول های عصبی به خصوص در کودکان شده و در نهایت مرگ فرد را به دنبال خواهند داشت. علایم این عفونت که خیلی سریع (دو هفته بعد از ورود) ظاهر می شود، تب، گیجی، بی خوابی، تشنج، حساس شدن به نور، سردردهای شدید، تهوع و استفراغ و … می باشد.
۲-۷- انتاموبا هیستولیتیکا :
این نوع از آمیب که باعث ایجاد بیماری آمبیازیس می باشد، از طریق مورد حمله قرار دادن دیواره ی روده ی بزرگ و ملتهب کردن آن، منجر به خونریزی روده و اسهال خونی می شود. این سلول از راه کودهای انسانی آلوده و استفاده از غذا یا آبی که آلوده به مدفوع انسانی می باشد، منتقل می شود. از عوارض این بیماری می توان به آبسه کبدی اشاره کرد که دارای علایمی چون تب، کاهش وزن، تهوع، التهاب کبد و درد ناحیه راست شکم می باشد.
۳-۷- اسهال خونی (آمبیازیس) :
همان طور که اشاره شد آمیب هیستولیتیکا، باعث ایجاد این بیماری است که دارای علایم مدفوع خونی اسهال، درد معده و تب می باشد. امکان ورود این سلول ها به مغز و ریه ها وجود داشته که می تواند باعث ایجاد اختلالاتی در این نواحی شود. با عدم مصرف سبزیجات و میوه جات خام نشسته، لبنیات پاستوریزه نشده و همچنین خوردن آب تصفیه ای می توان از این بیماری پیشگیری کرد. اما با مصرف الکل، ابتلا به سرطان، داشتن بیماری خود ایمنی، سوء تغذیه و موارد دیگر احتمال ابتلا به این بیماری افزایش می یابد. برای درمان این نوع اسهال، از قرص بتاهیستین استفاده می شود.
۴-۷- پروتئوس :
یکی از آمیبهای بیماری زا پروتئوس با طول بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ میکرومتر بوده که فشار اسمزی را در سلول حفظ می کند. این آمیب دارای یک هسته و واکوئل بوده و دارای چرخه سلولی به مدت یک سال می باشد.
۵-۷- آکانتاموبا :
بیماری نادری به نام کراتوزیتیس، با ورود آکانتاموبا به قرنیه چشم ایجاد می شود. راه انتقال آن، استفاده از لنزهای آلوده می باشد. این عفونت می تواند کم سو شدن چشم و نابینایی را در پی داشته باشد. ۱,۲ تا ۳ میلیون انسان در دنیا به این بیماری مبتلا می شوند که با مصرف داروهای ضدعفونی کننده در مراحل ابتدایی، می توان از کور شدن چشم جلوگیری کرد. وقتی پیشرفت بیماری بالا باشد، باید با جراحی به درمان آن پرداخت.
